Më 8 shkurt 1927, Marina Cvetajeva ëndërroi Rilken, është “ëndrra ime e parë për të”. Rilke vdiq ditët e fundit të ‘26-ës, Marina ia përshkruan ëndrrën nga Bellevue në Paris, bashkëbiseduesit të saj të preferuar, Boris Pasternakut. Megjithatë, duket sikur vdekja e Rilkes e çoi në një konvertim, në një zjarrmi: tashmë Cvetaeva zbulon tiparet delikate dhe didaktike të Pasternakut, abstraksionet virulente, pasqyrimin që fsheh ligatinën. “Letra jote është një përgjigje burokratike”, – shkruan ajo, para se ta sulmojë me ëndrrën. “Një dhomë. Në dysheme ka fenerë, shandan me qirinj, e gjithë dyshemeja është e mbuluar me to. Në trup kam një fustan të gjatë, më duhet të vrapoj, duke u përpjekur të mos pengohem. Vallja e qirinjve. Unë vrapoj nxitimthi, pa prekur asgjë – ka shumë njerëz me të zeza, shquaj R. Shtajnerin (e pashë një herë në Pragë) dhe e kuptoj që është një takim iniciatorësh. I afrohem një burri të ulur në një kolltuk, pak anash. I hedh një vështrim. Dhe ai, duke buzëqeshur: Rainer Maria Rilke… E lë të mbarojë duke thënë diçka ose më saktë të pushojë së dëgjuari diçka që i thotë dikush (më kujtohet kush: një grua e moshuar me fustan kafe, e ngazëllyer) dhe e largoj, duke e mbajtur për dore”./Konica.al
Ëndrra, e cila vazhdon në një skenë tjetër të paqartë, e cila sanksionon brishtësinë prej statuje të Rilkes, qivurin e pranisë së tij të çmuar – është në thelb një Emmaus. Një zbulesë në lidhje me shkallët, tunelet, shkallaret e jetës së përtejme, një dritë për në ringjallje. Duket si një nisje drejt vdekjes. Ëndrra, në një farë mënyre, konfirmon perceptimin e lashtë, të tmerrshëm të Cvetaevës: se vdekja vulos dashurinë, se njeriu mund të dashurojë plotësisht vetëm nga botë të çuditshme, të paçiftëzuara, të shkëputura, paralele, të paarritshme. “Nëse ekziston mundësia e një ndjenje të tillë të qetë, të patrembur, të natyrshme, jashtë trupit ndaj “të vdekurve”, do të thotë se kjo ekziston dhe se do të ekzistojë edhe atje. Përse të frikohem? Frikësohu. Nuk u tremba, por për herë të parë në jetën time ndjeva gëzimin e çiltër të një të vdekuri”. Vdekja e njërit garanton pavdekësinë për lidhjen mes të dyve; sikur dashuria të ishte një vigjilje, deri në konsumim, një teologji këngësh, qirinjsh, një prirje ndaj përçarjes. I gjalli, Pasternaku, nuk mund të bëjë asgjë në krahasim me të vdekurin, me fuqinë e tij blu; kështu që gjithçka që i kushtohej Borisit, tani i jepet Rainerit, është e pashmangshme, të gjallët e zbukurojnë verbërinë e tyre me blabla, vargun e mangësive, i vdekuri thërret: “Diçka shumë e rëndësishme, Boris… poezia për ty dhe mua, fillimi i “Përpjekjes për dhomë”, më pas doli një poezi për të dhe mua, çdo varg. Një zëvendësim i rrallë ka ndodhur…”. Si rrjedhojë, vajtimi i zjarrtë i Pasternakut për vdekjen e maestros – “A e ke ti, me gjithë vrazhdësinë e tij, një ide se si ti dhe unë u bëmë jetimë?” – provokon Cvetaeva: Rilke nuk ka qenë kurrë aq afër sa tani që ka vdekur, prania e tij është e shfrenuar, e pakufizuar. “Rainer, më shkruaj!” – shkruante Marina më 31 dhjetor 1926, në letrën e parë drejtuar Rilkes, i cili vdiq. Letrat për Rilken, dërguar në ndonjë jetë të përtejme, shqetësimi i engjëjve, u kthye në një “zhanër”. Në vitin 1931, Pasternak i kushtoi Rilkes romanin autobiografik “Lejekalimi”: “Unë nuk ia jap kujtimet e mia memories së Rilkes. Përkundrazi, unë i kam marrë dhuratë prej tij” – dhe i shkruan një letër, ku i flet “për rolin çnjerëzor që ke pasur në ekzistencën time”. Në letrën që shpall ëndrrën, Cvetaeva, tashmë e ardhur në vete, shkruan për vdekjen e Rilkes: “Mësova diçka për vdekjen e tij: ai vdiq në mëngjes, më shkruan: me sa duket i qetë, pa folur, pasi psherëtiu tri herë, sikur të mos ishte në dijeni të vdekjes… Libri i fundit që lexoi është Pol Valeri”. Dhe pastaj: “kujto ëndrrën time”, sepse “Vdekja nuk ekziston. Vdekja nuk na shqetëson…”: këtë e ka shkruar Pasternaku, në një prehje devijimi dhe hovi, shumë vite më vonë, në “Doktor Zhivago”.
Në vitin 1932, në revistat e emigracionit rus, Marina Cvetajeva botoi disa fragmente nga libri që nuk u përfundua kurrë: “Arti në dritën e ndërgjegjes”, një traktat i gjatë mbi poetikën, i cili nuk druhet të jetë asistematik, humoristik, madje edhe jashtë kohe. Aty shihen gjurmët e argjendta të Rilkes, në nëntokën verbale.
* *
Pra, cili është ndryshimi midis një vepre arti dhe një vepre të natyrës, ndryshimi midis një poezie dhe një peme? Në asgjë. Mirëpo, përmes mënyrave të panjohura të lodhjes dhe mrekullisë, megjithatë ajo ekziston. Gjithashtu, ka!
Domethënë, artisti është toka lindëse që lind gjithçka. Për lavdinë e Zotit? Dhe merimangat? (edhe në veprat e tyre ka art). Nuk e di në lavdinë e kujt dhe mendoj se nuk është çështje lavdie, por fuqie. A është natyra, e shenjtë? Jo. A është mëkat? Jo. Por nëse vepra e artit është edhe vepër e natyrës, pse atëherë ia bëjmë vetes këtë telash për një poezi, ndërkohë që nuk na intereson një pemë? Ne fundja kemi dhembshuri: e gjora, ajo rritet me përdhunë.
Vullneti pa frymëzim është, në krijimtarinë artistike, si një trung paksa me majë. Lisi. Një poet i tillë do të bënte më mirë të ndiqte një karrierë ushtarake. Për një poet të vetëm të rëndësishëm, arti është gjithmonë një qëllim në vetvete, pra një trillim i pastër, pa të cilin ai nuk mund të jetonte dhe për të cilin nuk duhet të përgjigjet. Megjithatë, për një poet të madh dhe sublim, ai është gjithmonë një mjet. Ai vetë është një mjet në duart e dikujt, pasi në të vërtetë është i vetmi poet i rëndësishëm në duart e dikujt tjetër. I gjithë ndryshimi, përveç dallimit themelor të duarve, qëndron në shkallën e vetëdijes nga ana e poetit për këtë varësi. Sa më shumë të jetë një poet i rëndësishëm shpirtërisht, domethënë sa më të gjata të jenë duart që e mbajnë, aq më e fortë është vetëdija e tij për këtë varësi (skllavërim). Nëse Gëte nuk do ta dinte se kishte diçka më të lartë mbi të dhe mbi veprën e tij, ai nuk do t’i shkruante kurrë rreshtat e fundit të “Faustit” të dytë. Kjo i jepet vetëm të pafajshmit – ose të gjithëdijshmit.
Në të vërtetë, e gjithë puna e poetit çon në përmbushjen fizike të një detyre (jo të tij) shpirtërore. Po kështu, i gjithë vullneti i poetit priret drejt një vullneti punues realizimi. (Nuk ka vullnet krijues individual). Drejt realizimit fizik të diçkaje tashmë ekzistuese shpirtërore (të përjetshme) dhe drejt realizimit shpirtëror (spiritualizmit) të diçkaje që ende nuk ekziston shpirtërisht, por që duhej të ekzistonte, pavarësisht nga cilësitë e vullnetit. Drejt zbatimit të një shpirti që dëshiron një trup (ide) dhe drejt shpirtërimit të trupave që dëshirojnë një shpirt (ndoshta primordial). Fjala është për idetë trup, për forcat fillestare është shpirt.
Çdo poet, pak a shumë, është në shërbim të ideve apo forcave primordiale. Mund të jetë (siç kam thënë tashmë) vetëm për ide. Mund të jetë si i ideve, ashtu edhe i forcave primordiale. Ose thjesht forca primitive. Por në rastin e fundit ai është si qielli i parë më i ulët i dikujt: i të njëjtave forca primordiale, i të njëjtave pasione. Nëpërmjet forcës primordiale të fjalës, e vetmja nga të gjitha forcat parësore që krijohet me një sens, domethënë të pajisur me një frymë. Është qielli i poshtëm që është afër tokës. Nëse doni t’i shërbeni Perëndisë ose njerëzve, nëse doni të jeni të dobishëm, bëni vepra të mira, regjistrohuni në Ushtrinë e Shpëtimit ose ku të doni, por harroni poezitë. […] Të jesh burrë është më e rëndësishme, sepse është më e nevojshme. Mjeku dhe prifti janë më të nevojshëm se poeti, sepse ata dhe jo ne, qëndrojnë pranë shtratit të vdekjes. Mjeku dhe prifti janë njerëzisht më të rëndësishëm, të gjithë të tjerët janë të rëndësishëm shoqëror. Me përjashtim të parazitëve në llojet e tyre të ndryshme, të gjithë të tjerët janë më të rëndësishëm se ne. Dhe duke e ditur këtë, pasi kam shkruar për të me mendje të kthjellët, pohoj me vullnet të plotë dhe me kujtesë jo më pak të qartë, se nuk do ta ndryshoja kauzën time me asnjë tjetër. Dhe sa më shumë di, aq më pak krijoj, ndaj nuk pres kënaqësi. Vetëm atyre si unë do t’u kërkohet të japin llogari për ndërgjegjen në Gjykimin e Fundit. Por nëse do të ketë një Gjykim të Fundit të fjalës, unë do të jem e pastër para tij./Konica.al
Marina Cvetajeva
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Poezia është milimetri i parë i ajrit përmbi tokë”
“Jetoj në të tashmen si mënyrë për të qenë sipërfaqësor”
