Invazioni rus i Ukrainës mund të bëhet akoma aksioni më i madh ushtarak në Evropë që nga viti 1945. Ai shënon gjithashtu një epokë të re të luftës ekonomike me rrezik të lartë që mund të copëtojë më tej ekonominë botërore. Masat që Perëndimi ka vendosur ndaj Rusisë janë aq të fuqishme sa kanë shkaktuar kaos në ekonominë e saj prej 1.6 trilion dollarësh dhe kanë shtyrë presidentin, Vladimir Putin, të lëshojë kërcënime bërthamore. Zhdukja e menjëhershme e një ekonomie të madhe është e paprecedentë dhe do të shkaktojë alarm në mbarë botën, jo më pak në Kinë, e cila do të rillogarisë kostot e një lufte mbi Tajvanin. Prioriteti i Perëndimit duhet të jetë fitimi i konfrontimit ekonomik me Rusinë. Pastaj duhet të krijojë një doktrinë për të qeverisur këto armë në mënyrë që të parandalojë një zhvendosje më të gjerë drejt autarkisë.
Që Rusia nuk e mori seriozisht kërcënimin e sanksioneve në fillim nuk është befasi. Vitet e fundit ato kanë qenë të shumta, por joefektive. Duke hezituar të përdorin fuqinë e fortë, Amerika dhe Evropa kanë arritur në vend të dënimeve ekonomike. Rreth 10,000 njerëz ose firma janë subjekt i sanksioneve amerikane, duke prekur mbi 50 vende me 27% të PBB-së botërore dhe duke mbuluar gjithçka, nga torturat deri te kriptovalutat. Shpesh ato bëjnë pak ndryshim. Autokratët mund t’u shmangen masave të synuara. Embargot e plota ndaj Iranit dhe Venezuelës kanë qenë gjymtuese, por nuk kanë çuar në ndryshimin e regjimit. Efekti parandalues ka qenë i dobët, pasi keqbërësit kanë supozuar se Amerika nuk do të ushtronte kurrë “presion maksimal” mbi një ekonomi të madhe.
Më 26 shkurt u kalua Rubikon, kur u vendosën sanksione ndaj ekonomisë së 11-të më të madhe në botë. Duke e bërë të paligjshme për firmat perëndimore të merren me bankat e mëdha ruse, përveç në tregtinë e energjisë, dhe duke i përjashtuar ato nga hidraulika e pagesave globale, fluksi i parave përtej kufijve po kapet. Veprimi kundër bankës qendrore të Rusisë do të thotë se ajo nuk mund të ketë akses në pjesën më të madhe të grumbullit të saj të madh prej 630 miliardë dollarësh të rezervave valutore. Besimi është zhdukur. Rubla ka rënë me 28% këtë vit pasi kapitali ikën, duke kërcënuar rritjen e inflacionit. Aksionet ruse kanë rënë me mbi 90% në tregtimin në det të hapur dhe shumëkombëshe po largohen. Nga Moska në Murmansk, rusët janë në radhë jashtë bankave.
Goditja mund të çojë në një grusht shteti ose në një krizë parash që pengon makinën e luftës. Por zoti Putin mund të hakmerret me armët e tij ekonomike, duke përfshirë mbytjen e rrjedhës së gazit. Pas përdorimit të bombave bërthamore në vitin 1945, u deshën vite për të zhvilluar një doktrinë për të qeverisur se si të trajtohej hakmarrja. Tani, mes kaosit, nuk ka kohë për një ekuivalent për sanksione. Megjithatë, një parim është i qartë: çdo hakmarrje ekonomike ruse duhet të përballet me një përgjigje më të dëmshme nga Perëndimi që e bën atë akt hakmarrjeje të paarsyeshme. Përmes aftësisë së tij për të penguar shërbimet teknologjike dhe eksportet e naftës (nga të cilat Rusia fiton katër herë më shumë se gazi), Perëndimi ruan avantazhin.
Nëse Perëndimi përballet me Rusinë dhe çimenton fuqinë parandaluese të armëve të reja, pasojat afatgjata do të jenë të frikshme. Sa më shumë të përdoren, aq më shumë vende do të përpiqen të shmangin mbështetjen në financat perëndimore. Kjo do ta bënte më pak të fuqishëm kërcënimin e përjashtimit. Kjo do të çonte gjithashtu në një fragmentim të rrezikshëm të ekonomisë botërore. Në vitet 1930, frika e embargove tregtare u shoqërua me një nxitim drejt autarkisë dhe sferave ekonomike të ndikimit.
Autokracitë do të jenë më nervoze: ata zotërojnë gjysmën e grumbullit të rezervave prej 20 trilion dollarësh në botë dhe aseteve të pasurisë sovrane. Ndërsa Kina mund të shkaktojë kosto të mëdha ekonomike në Perëndim duke bllokuar zinxhirët e furnizimit, tani është e qartë se në rast të një lufte mbi Tajvanin, Perëndimi mund të ngrijë grumbullin e rezervës së Kinës prej 3.3 trilion dollarësh. Edhe disa demokraci si India, e cila ka shmangur dënimin e pushtimit të Rusisë, mund të shqetësohen se janë më të prekshme ndaj presionit perëndimor. Gjatë dekadës së ardhshme, ndryshimet teknologjike mund të krijojnë rrjete të reja pagesash që anashkalojnë sistemin bankar perëndimor. Prova e monedhës dixhitale në Kinë ka 261 milionë përdorues. Sot është e vështirë të parkosh triliona dollarë jashtë tregjeve perëndimore, por me kalimin e kohës më shumë vende mund të kërkojnë të diversifikojnë rezervat e tyre duke investuar më shumë diku tjetër.
Një pjesë e këtij fragmentimi është bërë i pashmangshëm. Por duke aplikuar sanksione për gjithnjë e më shumë vende gjatë dy dekadave të fundit, dhe tani duke rritur ashpërsinë e tyre të mundshme, Perëndimi rrezikon të shtyjë më shumë vende të shkëputen nga sistemi financiar i udhëhequr nga perëndimi sesa është e dëshirueshme. Kjo është arsyeja pse pasi të kalojë kriza në Ukrainë, Perëndimi duhet të synojë të bëjë të qartë se si do të kontrollohen sanksionet. Përhapja e pamëshirshme e llojit të nivelit të ulët duhet të frenohet, megjithëse masat e synuara kundër individëve dhe firmave për abuzime të të drejtave të njeriut mbeten legjitime, edhe nëse ato rrallë funksionojnë. Dhe duhet bërë e qartë se sanksionet mbarëkonomike të llojit shkatërrues që përdoren kundër Rusisë janë të rezervuara për aktet më të këqija të agresionit dhe luftës. Perëndimi ka vendosur një armë ekonomike që deri vonë ishte e paimagjinueshme. Duhet të përdoret me mençuri.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
SHBA “bllokon” Rusinë, Biden: Putin i pabindur
Kur rreziqet politike përmbysin tregjet
