Për të ndihmuar Ukrainën duke shmangur një konfrontim bërthamor midis NATO-s dhe Rusisë, Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj kanë sulmuar ekonominë ruse me sanksione tregtare dhe financiare në një shkallë të paimagjinueshme më parë. Por a është shkalla e duhur dhe a janë këto sanksionet e duhura?
Përdorimi i sanksioneve u intensifikua pas Luftës së Parë Botërore, kur qeveritë, të udhëhequra nga administrata e presidentit amerikan Woodrow Wilson, ranë dakord të trajtonin mosmarrëveshjet ndërkombëtare përmes masave ekonomike në vend të veprimeve ushtarake. Kjo preferencë për sanksione ndaj konfliktit të dhunshëm rifilloi pas Luftës së Dytë Botërore dhe është bërë më e rrënjosur që atëherë. Deri në vitin 2020, SHBA kishte vendosur sanksione ndaj më shumë se 10,000 subjekteve, dhjetë herë më shumë se në vitin 2000, shumë prej tyre të lidhura me Korenë e Veriut, Kubën dhe Iranin. Këto masa kanë ardhur kryesisht në formën e ndalimeve (ose kufizimeve) të tregtisë me vendin e synuar.
Sanksionet ndryshojnë nga tarifat. Ndërsa tarifat zakonisht synojnë të ndikojnë në prodhimin dhe punësimin në vendin që i vendos ato, qëllimi kryesor i sanksioneve është të ndryshojnë sjelljen e një vendi tjetër nëpërmjet fuqisë shtrënguese të vështirësive ekonomike.
Historikisht, sanksionet kanë pasur vetëm sukses të kufizuar dhe efektiviteti i tyre ka ndryshuar gjerësisht në varësi të kushteve themelore. Kur vendet e tjera përmbahen nga pjesëmarrja në sanksione, vendi i synuar mund t’i shmanget regjimit të sanksioneve duke bërë biznes me, ose duke rregulluar transportimin përmes vendeve të rezervuara. Deri në vitin 1991, Bashkimi Sovjetik e luante rregullisht këtë rol duke vazhduar tregtinë me vendet e sanksionuara nga Kombet e Bashkuara. Për më tepër, metodat e reja të kontrabandës dhe mjetet e tjera të shmangies së sanksioneve janë shfaqur me kalimin e kohës, duke e bërë zbatimin një sfidë të vazhdueshme. Sa më gjatë të jenë në fuqi sanksionet, aq më shumë mënyra do të gjejnë bizneset dhe të tjerët për t’i shmangur ato.
Situata ndryshoi në vitet 1990, kur Këshilli i Sigurimit i OKB-së filloi të miratonte sanksione gjithëpërfshirëse kundër vendeve të veçanta. Në vitin 1990, ajo vendosi një embargo financiare dhe tregtare ndaj Irakut në përgjigje të pushtimit të Kuvajtit. Sanksionet e SHBA i ndaluan kompanitë amerikane nga të gjitha transaksionet me subjektet në Irak dhe “sanksionet dytësore” shtesë synonin çdo aktivitet me kompanitë që vazhdonin të bënin biznes me Irakun, si dhe mallrat ose shërbimet me komponentë të prodhuar në Irak. Sanksione të tilla parësore dhe dytësore mund të jenë shumë të kushtueshme për vendet e synuara, por ato nuk i kanë bindur qeveritë në Kubë, Venezuelë apo Korenë e Veriut që të ndryshojnë mënyrat e tyre.
Kur Rusia pushtoi Ukrainën në fund të shkurtit, administrata e presidentit amerikan Joe Biden njoftoi sanksione të ashpra mbi tregtinë me Rusinë, së bashku me ndalime të pashembullta financiare, dhe shumica e vendeve të tjera morën masa të ngjashme. Për shembull, bankat ruse janë përjashtuar nga sistemi i mesazheve financiare SWIFT për pagesat ndërkombëtare. Si rezultat, rusët nuk mund të përdorin rezervat e tyre, të marrin pagesa për shumicën e eksporteve ose të paguajnë për importet e tyre në ndonjë gjë tjetër përveç rublave ose përmes një sistemi tjetër pagesash.
Efektet e këtyre sanksioneve kanë qenë gjithëpërfshirëse. Edhe pse Kina ka ndërtuar sistemin e saj të pagesave ndërbankare ndërkufitare (CIPS), SWIFT ende trajton pjesën më të madhe të pagesave ndërkombëtare sot.
Amiyatosh Purnanandam i Universitetit të Miçiganit e ka përshkruar ndalimin e bankave ruse si “një sulm bërthamor jo të dhunshëm ndaj sistemit ekonomik të Rusisë”. Si përgjigje, Rusia ka kërkuar kanale të tjera për të marrë dhe bërë pagesa. Për shembull, Rusia i ka bërë presion Indisë për një marrëveshje rupi për rubla sipas së cilës ajo mund të eksportojë naftë në këmbim të mallrave të tjera.
Por shkalla e vërtetë e dëmit ndaj ekonomisë ruse do të varet në masë të madhe nga Bashkimi Evropian, partneri më i madh tregtar i Rusisë. Nëse evropianët do të ndalonin importin e naftës dhe gazit nga Rusia, dëmi për ekonominë e Rusisë do të ishte i shpejtë dhe i rëndë. Problemi, natyrisht, është se një bojkot i energjisë do të sillte vështirësi ekstreme edhe për Evropën. Megjithëse SHBA dhe vendet e tjera mund të ndihmojnë në zbutjen e goditjes, ato ndoshta nuk mund të kompensojnë reduktimin e furnizimit. Për më tepër, një reduktim i ndjeshëm i eksporteve të naftës dhe gazit rus në BE do të rezultonte në rritje të papritura dramatike të çmimeve të hidrokarbureve në nivel global, duke goditur të gjitha vendet importuese të energjisë.
Ndërsa tmerret e pushtimit rus kanë nxitur mbështetje të fortë publike për sanksionet, pyetja është se sa kohë mund të qëndrojnë në fuqi sanksionet. Sa më gjatë të jenë në vend, aq më të mëdha janë rreziqet për sistemin financiar ndërkombëtar. Ndërsa Rusia kërkon modele alternative të tregtisë dhe financimit, dhe ndërsa vendet e tjera fillojnë të shqetësohen më shumë për ekspozimin e tyre ndaj sanksioneve të mundshme të SHBA-së, sistemi SWIFT do të dëmtohet. Nëse regjimi i sanksioneve është relativisht jetëshkurtër, goditja ndaj SWIFT mund të përmbahet. Por nëse Kina përshpejton zhvillimin e saj CIPS, pasojat afatgjata për sistemin financiar ndërkombëtar do të ishin më të rëndësishme.
Vendet që mbështesin një sistem të hapur të tregtisë dhe pagesave ndërkombëtare duhet t’i njohin këto rreziqe afatgjata dhe të marrin të gjitha masat që munden për të kufizuar kohëzgjatjen dhe pasojat e sanksioneve financiare. Ata mund të fillojnë duke mbështetur bashkëpunimin dhe koordinimin shumëpalësh të nevojshëm për të siguruar që sanksionet kundër Rusisë të kenë sukses. Por ata duhet gjithashtu të bëjnë një angazhim të vendosur për të rritur furnizimin me naftë dhe gaz në vendet e BE-së ndërkohë dhe për të hequr sanksionet kur të përfundojnë armiqësitë.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
A do të ketë një krizë globale të furnizimit me ushqime?
A është kjo një tjetër luftë për naftë?
