Gjatë viteve të fundit, Brukseli ka nisur procedurat ndëshkuese kundër Polonisë dhe Hungarisë për shkelje të sundimit të ligjit dhe tani po përgatitet të përdorë një mekanizëm të ri për të mbajtur fondet.
Por nëse këto nuk arrijnë t’i frenojnë ata, a mundet që Bashkimi Evropian të dëbojë ndonjëherë një shtet anëtar?
Përgjigja e shkurtër është: jo. Përgjigja e gjatë është: do të duheshin vite bisedime dhe më pas ka shumë të ngjarë të dështonte.
Arsyeja është mjaft e thjeshtë: BE-ja thjesht nuk e ka planifikuar kurrë këtë mundësi.
“Në aspektin ligjor, ne nuk kemi aparatin për të dëbuar një shtet anëtar – ndryshe nga Këshilli i Evropës, për shembull, ku Rusia u dëbua disa javë më parë,” tha Adam Lazowski, një profesor i së drejtës së BE-së në Universitetin e Westminster.
Nga gjashtë në 27
BE, siç duan të theksojnë shumica e zyrtarëve, lindi si një projekt paqeje teksa Kontinenti i Vjetër u përpoq të ngrihej nga hiri i lënë pas nga Lufta e Dytë Botërore.
Ideja atëherë ishte që duke krijuar lidhje më të ngushta ekonomike midis vendeve, ata do të mendonin dy herë për konfliktet e ardhshme. Dhe kështu Komuniteti Evropian i Qymyrit dhe Çelikut (ECC) lindi në 1952 me Gjermaninë, Francën, Italinë, Holandën, Belgjikën dhe Luksemburgun si anëtarë themelues.
Zgjerimi i shpejtë ekonomik në vitet 1960, rënia e regjimeve autokratike në Spanjë, Greqi dhe Portugali në vitet 1970, ndryshime të forta shoqërore të shkaktuara nga protestat e vitit 1968, rëniet ekonomike si kriza e naftës e vitit 1973 dhe rënia e komunizmit kanë transformuar Komunitetin në një Union prej 27 vendesh që nuk nxiten më vetëm nga shqetësimet ekonomike, por edhe nga vlerat demokratike.
Kanë kaluar nëntë vjet që nga zgjerimi më i fundit – vendi i fundit që u bashkua ishte Kroacia në 2013 – dhe në fakt, që atëherë, BE-ja u bë më e vogël.
Mbretëria e Bashkuar nxori nenin 50 të Traktatit të BE-së në mars 2017, nëntë muaj pasi votuesit e saj mbështetën tërheqjen nga blloku dhe fillimin e një numërimi mbrapsht të trazuar të negociatave dyvjeçare që ka pasur një efekt ftohës në marrëdhëniet BE-MB me shumë çështje të rëndësishme ende pa zgjidhur.
Por Brexit nuk ishte i vetmi ndryshim i madh politik i përjetuar në mbarë bllokun gjatë viteve 2010. Dekada u karakterizua gjithashtu nga ngritja dhe forcimi i partive populiste të krahut të djathtë që nisën retorikë kundër bllokut.
Rregulli i unanimitet kufizon Brukselin
Këto përfshijnë Fidesz në Hungari dhe partinë Ligj dhe Drejtësi (PiS) në Poloni.
Gjykata më e lartë e Evropës qëndroi pa ndryshim në anën e Komisionit të BE-së, roli i të cilit është të jetë mbrojtësi i traktateve dhe ligjeve të unionit, por në terren, asgjë nuk ka ndryshuar.
Të acaruar, eurodeputetët nisën procedurat e nenit 7 kundër Polonisë dhe Hungarisë në shtator 2018. Kjo procedurë – e quajtur shpesh si “opsioni bërthamor” – hap derën për masat ndëshkuese duke përfshirë pezullimin e të drejtave të votës në nivel Këshilli.
Por që atëherë ajo ka ngecur. Problemi është se ecja përpara kërkon një votim unanim nga drejtuesit dhe siç konfirmoi Viktor Orban të mërkurën pas rizgjedhjes së tij për një mandat të katërt radhazi, “me polakët, ne jemi në një aleancë të ndërsjellë mbrojtëse”.
“Ne nuk do të lejojmë që njëri-tjetri të përjashtohet nga vendimmarrja evropiane”, shtoi ai.
Ende të zemëruar, eurodeputetët nxitën krijimin e një instrumenti tjetër ndëshkues, i cili përfundimisht çoi në krijimin e mekanizmit të kushtëzimit të shtetit të së drejtës, i cili u miratua përfundimisht në shkurt 2022 nga gjykata më e lartë evropiane, duke lejuar që fondet e BE-së t’u ndaloheshin shteteve anëtare nëse ata tërhiqen nga shteti i së drejtës.
Kryetarja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen njoftoi të martën se ajo planifikon që mekanizmi të aktivizohet kundër Hungarisë së shpejti.
Megjithatë është e paqartë se cilat kritere do të përdoren dhe sa fonde mund të mbahen .
“BE-ja do të duhet të thotë jo”
Për më tepër, autoritetet në të dy vendet kanë bërë referenca të fshehta për një “Polexit” ose “Huxit” të mundshëm në një përpjekje për të rritur presionin mbi bllokun, ende duke u lëkundur nga ndikimi që ka pasur dhe vazhdon të ketë divorci me Mbretërinë e Bashkuar.
Megjithatë, mundësi të tilla nuk kanë gjasa.
“I gjithë operacioni i regjimit të Orbanit – i cili është ndërtuar mbi korrupsionin strategjik dhe abuzimin e fondeve të BE-së – ky sistem politik nuk është funksional jashtë BE-së”, tha Daniel Hegedus, një anëtar vizitor në Fondin Gjerman Marshall të Shteteve të Bashkuara.
Zsolt Enyedi, një profesor dhe studiues i lartë në Institutin e Demokracisë të Universitetit të Evropës Qendrore, u pajtua: “Unë nuk mendoj se Orban do të largohet ndonjëherë vullnetarisht nga BE, kryesisht për arsye financiare.”
“Por unë mendoj se ai mund të krijojë një situatë kur BE-ja nuk do të ketë zgjidhje tjetër veçse të dëbojë Hungarinë,” shtoi ai.
“Shumë nga agjencitë e vlerësimit që monitorojnë cilësinë e demokracisë e konsiderojnë Hungarinë si një jodemokraci, dhe ata e bëjnë këtë për shkak të fakteve të ndryshme në terren.”
“Nëse Orban vazhdon në këtë rrugë, do të ketë një pikë ku do të jetë haptazi e qartë se ne kemi një regjim të stilit Putin – edhe pse jo i dhunshëm, por për sa i përket ideologjisë dhe mentalitetit – brenda BE-së dhe më pas BE-ja do të duhet të thotë jo kësaj,” argumentoi ai.
‘Shumë naivitet’
Megjithatë, nuk ka asnjë klauzolë apo nen të tillë ekzistues në traktate sepse “BE-ja bazohet në sundimin e ligjit dhe supozimin se të gjitha shtetet anëtare janë në përputhje me komponentët e saj kyç,” tha Lazowski.
“Ishte shumë naivitet të besosh se politika e para-anëtarësimit mund të bëjë mrekulli. Por siç kemi dëshmuar në Hungari dhe veçanërisht në Poloni, gjërat mund të zgjidhen shumë, shumë shpejt,” shtoi ai. .
Konkretisht, nëse Brukseli do të donte të shkonte në këtë rrugë, me shumë mundësi do t’i duhej të kërkonte një rishikim formal të traktatit për të shtuar një procedurë të tillë.
Neni 50, për shembull, u përpunua në Traktatin e Lisbonës që u miratua në 2007 dhe hyri në fuqi në dhjetor 2009. Puna për rishikimin e traktatit filloi që në vitin 2001.
Dhe më pas, pasi të rishikohet, traktati do të duhej të mbështetej unanimisht nga shtetet anëtare, të cilat qeveritë në pikën kryesore të BE-së pa dyshim do ta refuzonin gjithsesi.
“Ishte vërtet naive të mos përfshihej një procedurë e tillë siç kemi në Këshillin e Evropës – neni 8 i Statutit të Këshillit të Evropës, i cili e lejonte [ajo] të dëbonte Rusinë brenda një muaji ose më pak se një muaji nga pushtimi, “tha Lazowski.
Çfarë duan votuesit
Në fund të fundit, për Brukselin skenari më i mirë do të ishte që votuesit t’i rrëzonin këto qeveri duke zgjedhur më shumë politikanë liberalë pro BE-së, duke përjashtuar kështu nevojën për të dëbuar shtetet anëtare.
Njoftimi i Von der Leyen për nxitjen e mekanizmit të sundimit të ligjit kundër Hungarisë erdhi dy ditë pasi zgjedhjet u mbajtën në vendin e Evropës Lindore, duke sugjeruar se Brukseli mund të kishte shpresuar për një rezultat tjetër që do të anulonte nevojën për të nisur masa ndëshkuese.
Megjithatë, ndërsa Hungaria dhe Polonia kanë provuar se çmontimi i masave mbrojtëse për sundimin e ligjit mund të bëhet me shpejtësi rrufeje, e kundërta nuk është domosdoshmërisht e vërtetë.
“Pra, qeveria e re nuk do të jetë në gjendje t’i largojë këta njerëz. Këta njerëz do të vazhdojnë të vendosin se çfarë ka rëndësi,” dhe të vazhdojnë të “bëjnë atë që dëshiron Orban”, tha Eyned.
Burimi: Euronews
Përktheu dhe përshtati: Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘Kriza ekzistenciale’ e Evropës!
