Përballë zhurmës publike për koston e jetesës, politikëbërësit duan të vënë në dukje se rritja e çmimeve është një fenomen global. “Çdo vend në botë po merr një kafshatë dhe pjesë të madhe të këtij inflacioni,” tha Presidenti Joe Biden më 10 qershor, pasi Amerika raportoi kafshatën e saj më të madhe që nga viti 1981 (çmimet e konsumit u rritën me 8.6% në maj, krahasuar me një vit më parë). .
Është e vërtetë se kostoja e karburantit, plehrave, drithërave dhe mallrave të tjera u rrit kudo pasi Rusia pushtoi Ukrainën në shkurt. Por jo kudo ka inflacion të lartë. Nga 42 ekonomitë e mëdha të paraqitura në faqen e treguesve të The Economist, tetë kanë ende inflacion nën 4%. Gjashtë nga ata tetë janë në Azinë Lindore ose Juglindore (shih grafikun). Rajoni përfshin gjithashtu disa oaza më të vogla të stabilitetit të çmimeve, si Vietnami (ku inflacioni ishte 2.9% në vitin deri në maj) dhe Macau (1.1% në vitin deri në prill).
Çfarë e shpjegon këtë përjashtim lindor? Një pjesë e shpjegimit qëndron në përhapjen e dy sëmundjeve. Një shpërthim i murtajës afrikane të derrave nga viti 2018 deri në vitin 2021 shkatërroi popullsinë e derrave në Kinë, ku u shkatërruan deri në 200 milionë derra, sipas disa vlerësimeve. Kjo rriti në mënyrë dramatike çmimin e mishit të derrit, një bazë ushqimore në Azinë Lindore. Çmimi më pas ka rënë ndjeshëm. Në territorin e Kinës, për shembull, çmimi i mishit të derrit ra me më shumë se 21% në vitin deri në maj. Kjo ndihmoi në kompensimin e presioneve inflacioniste diku tjetër në ekonomi. (Ndihmon gjithashtu që Azia Lindore, ndryshe nga pjesët e tjera të botës, ha më shumë oriz sesa grurë. Çmimi i orizit është rritur me 8% që nga pushtimi i Ukrainës nga Rusia, ndërsa çmimet e grurit janë rritur me 17%).
Sëmundja tjetër anti-inflacioniste në rajon është Covid-19. Shumë pjesë të Azisë iu kthyen të jetuarit me virusin më ngadalë dhe me ngurrim sesa në Perëndim. Indonezia, për shembull, nuk e braktisi plotësisht karantinën për mbërritjet ndërkombëtare deri më 22 mars. Në Malajzi, udhëtimi dhe lëvizja nuk u kthyen në normalitet deri në fillim të majit, një muaj i plotë pasi vendi hyri zyrtarisht në fazën e tij të “kalimit në endemike”, sipas një indeksi të kufizimeve sociale të zhvilluar nga Goldman Sachs, një bankë. Tajvani mbetet i kujdesshëm edhe tani. Suksesi i saj në mbajtjen larg kovidit në të kaluarën e ka lënë popullsinë e saj me pak imunitet natyror dhe më pak fatalizëm të Perëndimit për sëmundjen.
Kina, natyrisht, vazhdon të vendosë kufizime të rrepta në lëvizjen dhe grumbullimin e njerëzve kudo që shfaqen infeksione. Bllokimet e fundit në Shangai dhe gjetkë penguan aftësinë e ekonomisë për të furnizuar mallra dhe gatishmërinë e konsumatorëve për t’i blerë ato. Ky ndërprerje e dyfishtë e ofertës dhe kërkesës në teori mund të lëvizë çmimet në çdo mënyrë. Por dëmi në shpenzimet konsumatore duket të jetë më i rëndë dhe më i vazhdueshëm. Në maj, muaji i dytë i bllokimit të Shangait, shitjet me pakicë ranë me pothuajse 10% (në terma realë) krahasuar me një vit më parë, edhe pse prodhimi industrial u rrit me 0.7%.
Kufizimet në udhëtimet ndërkufitare kanë qenë shkatërruese për ekonomitë e Hong Kongut dhe veçanërisht të Makaos, i cili mbështetet te vizitorët nga kontinenti për të mbushur kazinotë e tij. Në të vërtetë, PBB-ja e Makaos në tre muajt e parë të këtij viti ishte më pak se gjysma e madhësisë që arriti në të njëjtët muaj të vitit 2019. Në këtë kontekst, inflacioni prej 1% nuk duket aq i mrekullueshëm. Në të vërtetë, është çudi që çmimet po rriten fare.
Në Perëndim, inflacioni i lartë ka detyruar shumë politikëbërës ekonomikë të kthehen në skicë. Rezerva Federale e Amerikës, për shembull, u ndje e detyruar të rriste normat e interesit me 0.75 pikë përqindjeje më 15 qershor, më shpejt se sa ishte planifikuar. Nxitimi i ri i Fed për të luftuar inflacionin po e ndërlikon luftën e Azisë Lindore kundër të njëjtit armik. Normat më të larta të interesit në Amerikë tërheqin flukset globale të kapitalit, duke ushtruar presion në rënie mbi monedhat e Azisë. Hong Kongu, i cili ka lidhur monedhën e tij me dollarin amerikan dhe Macau, i cili ka lidhur monedhën e tij me atë të Hong Kongut, u detyruan të rrisin normat e interesit një ditë pasi Fed e bëri këtë. Malajzia dhe Tajvani gjithashtu kanë rritur normat e interesit tashmë këtë vit dhe Indonezia, ku normat e interesit janë 3.5%, parashikohet t’i rrisë ato muajin e ardhshëm, sipas JPMorgan Chase, një bankë.
Malajzia dhe Indonezia kanë eksperimentuar gjithashtu me një përgjigje më pak ortodokse ndaj rritjes së çmimeve: ndalimet e eksporteve. Indonezia ndaloi shkurtimisht shitjen jashtë shtetit të vajit të palmës dhe Malajzia ruan një ndalim të eksportit të pulave të gjalla. Qëllimi është të rezervojë të gjithë furnizimin e vendit për njerëzit e tij. Por politikat mund të dështojnë nëse çmimet më të ulëta i shtyjnë fermerët vendas të shkurtojnë prodhimin. Ndalime të tilla gjithashtu përkeqësojnë inflacionin gjetkë në rajon. Singapori, në veçanti, varet nga importet e shpendëve nga fqinji i tij më i madh.
Një përjashtim nga ky trend shtrëngues është Japonia. Në mbledhjen e saj më 17 qershor, Banka e Japonisë përsëriti angazhimin e saj për të blerë aq bono qeveritare dhjetëvjeçare sa të jetë e nevojshme për të mbajtur yield-et e tyre në jo më shumë se 0.25%. Ajo vendosi të qëndrojë në këtë tavan, edhe pse yield-et ekuivalente në Amerikë janë rritur ndjeshëm në mbi 3.2%. Ky hendek yield-i ka kontribuar në rënien e jenit, i cili ka rënë në nivelet më të dobëta kundrejt dollarit që nga viti 1998.
Një jeni i dobët do të rrisë çmimet e importit, duke kontribuar në inflacionin në Japoni. Nëse inflacioni vazhdon, njerëzit do ta presin atë, duke kërkuar paga më bujare në kompensim. Këto paga më të larta, nga ana tjetër, do të rrisin çmimet, duke i bërë pritshmëritë e inflacionit të vetëpërmbushura.
Në shumë pjesë të Azisë, një spirale e tillë paga-çmimi është diçka për t’u frikësuar. Por në Japoni, është diçka që politikëbërësit e kanë kërkuar prej kohësh. Pas viteve të kërkesës së dobët dhe çmimeve në rënie, pritshmëritë për inflacionin ishin bërë jashtëzakonisht të ulëta, duke e bërë më të vështirë për Bankën e Japonisë që të ringjallte ekonominë në një rënie dhe të parandalonte një kthim në deflacion. Si kudo tjetër, Japonia po merr një kafshim inflacioni. Bankierët e saj qendrorë duan t’i zhysin dhëmbët edhe më thellë.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Çmimet rriten në nivelin më të lartë që nga viti 2008
A është lufta e Putinit, që po i rrit çmimet?!
