Goditja energjetike e këtij viti është më e rënda që nga krizat e naftës në Lindjen e Mesme të vitit 1973 dhe 1979. Ashtu si ato fatkeqësi, ai premton të shkaktojë dhimbje afatshkurtër dhe në terma afatgjatë të transformojë industrinë e energjisë. Dhimbja është e garantuar: për shkak të çmimeve të larta të karburantit dhe energjisë elektrike, shumica e vendeve po përballen me rritje të dobët, inflacion, standarde të shtrydhura të jetesës dhe një reagim të egër politik. Por pasojat afatgjata nuk janë aspak të paracaktuara. Nëse qeveritë reagojnë në mënyrë të pahijshme, ato mund të shkaktojnë një rikthim drejt karburanteve fosile që e bën edhe më të vështirë stabilizimin e klimës. Në vend të kësaj, ata duhet të ndjekin një rrugë të rrezikshme që ndërthur sigurinë e furnizimit me energji me sigurinë klimatike.
Në Evropë ajo që për një kohë të gjatë ishte imagjinuar si një makth i netëve të ftohta të mesdimrit ka shpërthyer në vend të kësaj si një ëndërr e etheve të mesit të verës. Një valë të nxehti e detyroi kërkesën spanjolle për gaz në nivele gati rekord, edhe pse më 14 qershor, Rusia filloi të ulë rrjedhën e gazit përgjatë gazsjellësit Nord Stream 1 në Evropën Perëndimore, duke i çuar çmimet në rritje me 50% dhe duke rritur frikën se racionimi mund të jetë prezantuar më vonë këtë vit. Diku tjetër, amerikanët po paguajnë 5 dollarë për një gallon benzinë (1,25 euro për litër), duke nxitur inflacionin që sondazhet thonë se është shqetësimi i tyre më i madh dhe dhimbja më e madhe e kokës e presidentit Joe Biden. Tregu i energjisë në Australi ka dështuar. Kudo që shikon ka mungesa dhe brishtësi.
Goditjet energjetike mund të bëhen katastrofa politike. Ndoshta një e treta e inflacionit të botës së pasur prej 8% shpjegohet nga rritja e kostove të karburantit dhe energjisë. Familjet që luftojnë për të paguar faturat janë të zemëruara, duke çuar në politika që synojnë izolimin e tyre dhe rritjen e prodhimit të karburanteve fosile, sado të pista.
Zoti Biden, i cili erdhi në pushtet duke premtuar një revolucion të gjelbër, planifikon të pezullojë taksat e naftës dhe të vizitojë Arabinë Saudite për t’i kërkuar asaj të pompojë më shumë naftë. Evropa ka tarifa të papritura emergjente, subvencione, kufij çmimesh dhe më shumë. Në Gjermani, ndërsa kondicionerët ankojnë, termocentralet me qymyr po hiqen nga mola. Firmat minerare shtetërore kineze dhe indiane, të cilat të ndërgjegjshëm për klimën shpresonin se ishin në një rrugë të shpejtë drejt zhdukjes, po gërmojnë sasi rekord të qymyrit.
Ky kaos i improvizuar është i kuptueshëm, por potencialisht katastrofik, sepse mund të pengojë tranzicionin e energjisë së pastër. Dhuratat publike dhe lehtësimet e taksave për lëndët djegëse fosile do të jenë të vështira për t’u tërhequr. Termocentralet e reja të pista dhe fushat e naftës dhe gazit me jetëgjatësi 30 deri në 40 vjet do t’u jepnin pronarëve të tyre më shumë arsye për t’i rezistuar heqjes së karburanteve fosile. Kjo është arsyeja pse, edhe pse luftojnë me zjarr, qeveritë duhet të fokusohen në trajtimin e problemeve themelore me të cilat përballet industria e energjisë.
Një prioritet është gjetja e një mënyre për të rritur projektet e lëndëve djegëse fosile, veçanërisht gazit natyror relativisht të pastër, që kanë një jetëgjatësi të shkurtuar artificialisht prej 15-20 vjetësh, në mënyrë që t’i harmonizojnë ato me qëllimin e uljes dramatike të emetimeve deri në vitin 2050. Në veçanti Evropa dhe Azia, e cila duhet të heqë dorë nga gazi rus dhe qymyri përkatësisht, ka shumë pak kapacitet të gazit natyror të lëngshëm (lng). Truku është që të rikthehen bizneset në skemat e krijuara për të qenë jetëshkurtër. Një opsion është që qeveritë dhe rrjetet energjetike të ofrojnë kontrata të garantuara gjatë kësaj periudhe që ofrojnë një kthim adekuat duke kuptuar se kapaciteti do të mbyllet herët. Një tjetër është zotimi për mbështetjen eventuale të shtetit për t’i bërë këto projekte më të pastra, për shembull përmes kapjes dhe ruajtjes së karbonit.
Kjo nuk do të thotë lehtësim i përpjekjeve drejt burimeve të rinovueshme – pjesa më e suksesshme, deri më sot, e reagimit përgjithësisht të dobët të botës ndaj krizës klimatike. Çdo kilovat-orë shtesë nga dielli që futet në rrjetet elektrike të Evropës është një më pak që zbret nga një tubacion rus. Qeveritë duhet të përmirësojnë shtrirjen, kapacitetin dhe aftësitë e ruajtjes së rrjeteve të tyre dhe të heqin pengesat që vazhdojnë ta bëjnë më të vështirë shtimin e kapaciteteve të rinovueshme sesa duhet. Dizajni i rrjeteve të energjisë dhe i tregjeve është krejtësisht një çështje e qeverive dhe ato janë shumë shpesh të bllokuara në të menduarit e shekullit të 20-të.
Siç raporton Technology Quarterly, të menduarit e shekullit të 21-të hap mënyra të reja për të ofruar rrjete inteligjente dhe elastike me fuqinë “e fortë” me zero karbon që e bën të sigurt dhe efektive varësinë nga burimet e rinovueshme. Hidrogjeni i hequr nga uji me energji elektrike të rinovueshme, ose nga gazi natyror me avull në objektet që ruajnë emetimet, mund të jetë vendimtar këtu. Pra, në shumë vende, mund të energjisë bërthamore. Të apasionuarit pas klimës atomike shpesh përqendrohen në impiante bërthamore të çuditshme, por të paprovuara në shkallë të vogël. Ajo që ka më shumë rëndësi është përmirësimi i ndërtimit të të mëdhave. Aty ku ka opinion të fortë dhe të koordinuar anti-bërthamor, qeveritë duhet të fitojnë mbështetje duke treguar se ka mbrojtje më të mira kundër aksidenteve dhe mënyra të reja për ruajtjen e mbetjeve, siç shpjegon raporti ynë nga Finlanda. Politikanët duhet t’u thonë votuesve se dëshira e tyre për një tranzicion energjetik që shmang karburantet fosile dhe energjinë bërthamore është një iluzion i rrezikshëm.
Domosdoshmëria e fundit është që industria të bëhet e parashikueshme. Kjo mund të tingëllojë e çuditshme duke pasur parasysh se tregjet e energjisë të shekullit të 20-të u përballën me luftëra, grushte shteti, revolucione, kërkesë në rritje kineze dhe teknologji të re. Por tranzicioni i klimës ka shtuar një shtresë shtesë pasigurie edhe pse kërkon njëkohësisht një rritje masive të investimeve. Për të arritur emetimet neto zero deri në vitin 2050, investimet vjetore duhet të dyfishohen në 5 trilion dollarë në vit, sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë. Rreziku është që kjo krizë e fundit dhe reagimi kaotik i qeverisë ndaj saj, i bëjnë investitorët më të kujdesshëm.
Një lloj tjetër revolucioni
Nxitja e investimeve nënkupton shmangien e mashtrimeve, duke përfshirë pastrimin e gjelbër, planet proteksioniste për të ndërtuar zinxhirë vendas të furnizimit të gjelbër dhe ndalimet budalla nga bankat për projektet e gazit. Në vend të kësaj, do të kërkojë shtrirje të vazhdueshme të masave me më shumë siguri se cilat burime të energjisë mund të përdoren dhe për sa kohë. Kjo do të thotë zbulim i zgjeruar në mënyrë që firmat të kuptojnë eksternalitetet që krijojnë, një zgjerim të çmimeve të karbonit në mënyrë që të kenë një ndjenjë të kostos së ndotjes dhe rregullore që mandatojnë heqjen graduale të teknologjive të pista. Goditja e madhe energjetike e vitit 2022 është një fatkeqësi. Por mund të jetë gjithashtu momenti kur një politikë më e mirë e qeverisë shkakton investimin e nevojshëm për të zgjidhur konfliktin midis furnizimit më të sigurt me energji dhe klimës më të sigurt.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Analiza/ Si filloi rënia e naftës e dimë, por si do të jetë fundi?
A do ta shkatërrojë kriza e Ukrainës ekonominë ruse?
