Të gjithë filozofët e lashtë e kishin kuptuar, se në shpirtin e njeriut ekziston një cilësi që i përgjigjet pafundësisë, diçkaje që kapërcen fuqinë tonë.
“Nga natyra çdo qenie njerëzore kërkon të dijë. Dëshmi e gjallë është dashuria për ndjesitë, veçanërisht përmes syve”. Fillimi i Metafizikës së Aristotelit përmban njëfarë loje fjalësh: të dish shprehet me të njëjtën rrënjë verbale si të shohësh, për këtë arsye tashmë është qartazi e
dukshme se aspirata për të njohur zbulohet veçanërisht nga dashuria për shikimin dhe realizohet po përmes shikimit. Nëse nga dëshira për dije dikush kalon te filozofia, te dashuria për mençurinë, tashmë nuk ka të bëjë thjesht me shikimin ose shijimin e realitetit përmes shqisave, por me një soditje që të mrekullon dhe të lë pa fjalë: “Për shkak të mrekullisë qeniet njerëzore tani, ashtu si dikur filluan të philosophein”, të filozofojnë./Konica.al
Çfarë ndodh në shpirtin e njeriut, që lejon të lindë kjo mrekulli?
Shkrimtari i epokës perandorake, autor i veprës “Për sublimen”, shprehet në këtë mënyrë: “Natyra nuk e gjykoi njeriun si një kafshë të ulët dhe të papërfillshme, por duke e futur atë në jetë dhe në botë si një festë solemne, i destinuar të ishte spektator me të gjitha bukuritë dhe konkurrent i zellshëm, ai nguliti sakaq në shpirtin e tij një dashuri të pathyeshme për gjithçka që është e madhe, madje edhe më hyjnore se ai vetë. Prandaj, në vrullin e soditjes dhe reflektimit human nuk mjafton as bota e tërë, përkundrazi mendimet tona shpesh shkojnë përtej kufijve të universit dhe, nëse e konsiderojmë jetën tonë si një e tërë, superioriteti i asaj që është e përsosur në gjithçka, e mrekullueshme, e bukur, kuptohet menjëherë për çfarë kemi lindur”.
Për autorin habia i tejkalon kufijtë e të parit, bëhet reflektim mbi atë që është përtej të dukshmes. Mirëpo, në natyrën e dukshme ka diçka që zgjon më shumë se të tjerët ndjenjën e madhështisë, të lartësisë (termi origjinal grek i titullit është pikërisht hypsos, lartësi): “Prandaj, gati-gati për një tendencë instiktive, ne nuk admirojmë rrëketë e vogla të ujit, edhe pse të qartëra dhe të dobishme, por Nilin dhe Istron ose Rinin, akoma më shumë oqeanin; apo në zjarrin e vogël që ndezim, nisur nga fakti që e mban flakërimin gjallë, ne nuk shohim me
më shumë admirim sesa zjarret qiellorë, të cilët gjithsesi shpesh mjegullohen”.
Edhe artisti i vërtetë e ka në vetvete këtë lartësi: “Sublimja është rezonanca e një shpirti të madh”. Kemi të bëjmë me një cilësi të lindur, por gjithashtu: “ne duhet t’i edukojmë shpirtrat në madhështi dhe, pa reshtur, t’i mbushim me ndjenja fisnike… Është e pamundur që njerëzit,
të cilët përgjatë gjithë jetës s’kanë pasur veçse mendime të ngushta dhe trajtime meskine ose servile, të shprehin diçka të admirueshme dhe të denjë për pavdekësi. Të mëdha janë, siç është e natyrshme, fjalët e atyre, mendimet e të cilëve janë të thella”.
Shekuj më parë, Platoni ia kishte atribuar madhështinë e artistit një “çmendurie hyjnore”: “artisti punon për një frymëzim hyjnor që ka karakteristikat e enthusiasmòs, një term që ne mund ta shndërrojmë me “idiamento”, posedim hyjnor. Nga Zoti tek artisti, te interpretuesi, te publiku, bukuria e veprës artistike transmetohet si në një zinxhir, hallkat e të cilit lidhen nga një lloj magnetizmi i magjepsur.
Filozofi latin Seneka, e shpreh kështu idenë për sublimen, mbi të gjitha duke e identifikuar atë në vende me bukuri misterioze dhe të jashtëzakonshme: “Nëse ndodh që të gjendesh në një pyll të dendur me pemë të moçme dhe më të larta se zakonisht, që errësojnë pamjen e qiellit për shkak të dendësisë së degëve të ndërthurur me njëra-tjetrën, ajo lartësi dhe ai mister, sikurse mahnitja e një hije kaq të dendur dhe të vazhdueshme në qiell të hapur, do të komunikojnë besimin tuaj tek hyjnorja. Nëse një shpellë ndërpret një mal me shkëmbinjtë e saj të thepisur keqas, të bërë jo nga dora e njeriut, por gërryer nga shkaqe natyrore në një gjerësi të atillë, diçka e tillë do t’u godasë shpirtin me idenë e shenjtërisë”.
Të njëjtën habi dhe të njëjtin perceptim ndjen filozofi për një marrëdhënie me Zotin edhe në prani të një njeriu “sypatrembur nga rreziqet, i palëkundur nga kënaqësitë, i lumtur në fatkeqësi, i qetë mes stuhisë”; një njeri i tillë i thërret Zotit, sepse pa të ai nuk mund të ekzistonte: “Një fuqi hyjnore zbret brenda tij; shpirti i dëlirës, i moderuar, i cili kalon nëpër të gjitha pengesat pa u kushtuar rënësi, i cili u buzëqesh gjithçkaje që ne u frikësohemi ose dëshirojmë, ai zhvendoset nga një fuqi qiellore. Një gjë kaq e madhe nuk mund të qëndrojë pa mbështetjen e një Zoti, prandaj në pjesën dërrmuese të vetvetes prej andej e ka prejardhjen. Ashtu si rrezet e diellit prekin tokën, por janë atje nga janë dërguar, kështu shpirti i madh dhe i shenjtë dërgohet, sepse ne e njohim hyjnoren më nga afër, ajo është mes nesh, por i përmbahet origjinës së saj: nga atje varet, atje e kthen shikimin dhe drejt saj priret, jeton me ne, por si një më i mirë se ne”./Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘Asnjë shoqëri nuk lulëzon, kur shumica e popullit është e varfër’
”Bota është e verbër”
”Do ta kemi gjithmonë, Parisin”
