Ulja e taksave. Përdorimi i reduktuar i energjisë elektrike. Dhe një gjueti e dëshpëruar për burime alternative të gazit. Evropa po përballet me një nga krizat e saj më të mëdha energjetike në kujtesë, pikërisht kur nisën ditët e ftohta dhe të errëta të dimrit.
Pushtimi rus i Ukrainës në shkurt të këtij viti përkeqësoi çështjet e furnizimit dhe çoi në rritje spirale të kostos së gazit natyror të importuar. Qeveritë në të gjithë Evropën kanë provuar një sërë masash të ndryshme për të mbrojtur qytetarët nga efektet më të këqija të rritjes së çmimeve duke mbajtur ekonomitë e tyre në këmbë. Por grevat e punëtorëve dhe demonstratat në rrugë në shumë qytete tregojnë se dhimbja është e vërtetë dhe e thellë për miliona njerëz.
Al Jazeera foli me ekspertë ekonomikë për të parë se cilat vende evropiane po përballen me krizën më mirë se të tjerët, çfarë funksionon dhe çfarë jo.
Përgjigja e shkurtër: Franca dhe Spanja e kanë frenuar më së miri inflacionin, ndërkohë që Italia, Gjermania dhe Greqia kryesojnë në përgatitjet afatgjata për të siguruar nevojat e tyre për energji. Dhe Mbretëria e Bashkuar po lufton.
Një rrezik i pabarabartë
Rusia përbënte gati gjysmën e totalit të importeve të gazit natyror të Evropës në vitin 2021, por disa vende do të ishin gjithmonë më të cenueshme se të tjerët.
Polonia, Finlanda dhe Sllovakia ishin pothuajse plotësisht të varura nga Rusia për gazin e tyre natyror për shkak të afërsisë së tyre gjeografike me tubacionet e saj të furnizimit. Gjermania, ekonomia më e madhe e Evropës, ka qenë e varur nga Rusia, duke importuar gjysmën e gazit të saj natyror nga vendi në vitin 2021. Industria e madhe kimike gjermane, e cila punëson më shumë se 300,000 njerëz, përdor gazin natyror si lëndë të parë.
Pastaj ka vende që tradicionalisht kanë pasur një pjesë më të lartë të gazit natyror në përzierjen e tyre totale energjetike: Italia (40 përqind), Holanda (37 përqind), Hungaria (33 përqind) dhe Kroacia (30 përqind). Ndërsa këto vende vareshin nga Rusia në shkallë të ndryshme, të gjitha ato dëshmuan një inflacion të mprehtë pasi çmimet e gazit u rritën në nivele rekord.
Megjithatë, ekspertët thanë se disa vende po tregojnë rrugën për të kërkuar alternativa ndaj gazit rus.
Duke u mbështetur në LNG
Evropa në tërësi po shkon drejt gazit natyror të lëngshëm (LNG) për të ulur varësinë e saj nga gazi rus, i cili shpërndahet kryesisht përmes tubacioneve. Midis janarit dhe shtatorit të këtij viti, Bashkimi Evropian importoi më shumë LNG sesa kishte blerë ndonjëherë në një vit të tërë.
Brenda Evropës, Italia “ka qenë proaktive në gjetjen e furnizimeve me LNG”, tha për Al Jazeera Maartje Wijffelaars, ekonomiste e lartë (Eurozone) në Rabo Research me bazë në Hollandë.
Wiffelaars tha se Italia filloi të kërkojë furnizime alternative me gaz nga Azerbajxhani, Algjeria dhe Egjipti menjëherë pas shpërthimit të luftës. Fakti që Algjeria – një eksportues i madh gazi – ndodhet pikërisht përtej Detit Mesdhe ndihmoi.
Disa vende, duke përfshirë Spanjën, Francën dhe Italinë, kanë avantazhin e një fillimi në formën e terminaleve ekzistuese fikse LNG, tha Wiffelaars, krahasuar me vendet e tjera evropiane si Gjermania që tradicionalisht janë mbështetur më shumë në gazin e tubacionit. Së bashku me Mbretërinë e Bashkuar, këto vende kanë kapacitetin më të lartë të importit të LNG në rajon.
Shumë të tjerë po i drejtohen terminaleve lundrues, të cilët kërkojnë më pak kohë për t’u ngritur sesa ato të përhershme në tokë.
Në krye të kësaj nisme është Gjermania, e cila kohët e fundit përfundoi ndërtimin e parë nga pesë terminalet e planifikuara lundruese LNG. Pasi të jenë ngritur të gjitha, Gjermania do të ketë një nga kapacitetet më të larta të importit në Evropë. Greqia po planifikon gjithashtu pesë terminale lundrues LNG, të cilat mund ta bëjnë atë një qendër për vendet e Evropës Juglindore.
Por LNG nga vende të tilla si Katari, Australia dhe Shtetet e Bashkuara do të duhen të paktën disa vjet për t’u rritur, ndërsa projektet e reja vijnë në internet.
“Deri atëherë do të vazhdojë të ketë një presion në rritje mbi çmimet e energjisë,” i tha Al Jazeera Ben Cahill, një anëtar i lartë në Programin e Sigurisë së Energjisë dhe Ndryshimeve Klimatike në Qendrën për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare.
Tashmë, në muajt e fundit, Eurozona ka dëshmuar rritjen më të madhe të inflacionit që nga fillimi i saj – afërsisht 70 për qind e atij inflacioni në shtator ishte për shkak të çmimeve të energjisë.
Por disa vende kanë bërë më mirë se të tjerët në mbrojtjen e qytetarëve të tyre.
Zbutja e çmimeve
Franca ka ngrirë çmimet e gazit për familjet në nivelet e tetorit 2021 dhe ka kufizuar rritjen e çmimit të energjisë elektrike në vitin 2022 në 4 për qind krahasuar me atë të vitit të kaluar. Së fundmi ajo njoftoi kufizimin e rritjes së çmimit të energjisë dhe gazit në 15 për qind vitin e ardhshëm.
Pa këto masa, faturat e familjeve do të ishin më shumë se dyfishuar. Kostoja do të përballohet nga operatori publik francez.
Vendi tradicionalisht është mbështetur më pak në gazin rus (7.6 për qind e importeve totale të gazit) sesa shumë vende të tjera evropiane, por varet shumë nga energjia bërthamore. Shumë prej termocentraleve të saj bërthamore po i nënshtrohen mirëmbajtjes, që do të thotë se Franca ka mungesë energjie. Por kufijtë e çmimeve të gazit dhe energjisë elektrike e kanë lejuar atë të mbajë inflacionin më të ulët në të gjithë BE-në gjatë 12 muajve të fundit.
Pas Francës, Spanja ka spikatur përsa i përket mbrojtjes së qytetarëve nga inflacioni përmes një sërë masash për uljen e taksave dhe një kufi në tarifën e gazit, sipas një raporti të Rabo Research të 18 nëntorit 2022.
A ka ndonjë mësim atje për vendet e tjera evropiane? Në fund të fundit, që nga shtatori 2021 – kur filluan pengesat e furnizimit me gaz natyror në muajt para luftës – shumë prej tyre kanë mbajtur mënjanë fonde për t’u marrë me krizën. Ndërsa çmimet e naftës dhe gazit janë rritur për shkak të luftës, këto vende i janë shtuar kësaj kotele.
Gjermania llogaritet për 264 miliardë euro (281 miliardë dollarë) – ose gati gjysma – nga 600 miliardë euro (638 miliardë dollarë) totale të destinuara për krizën energjetike nga vendet e BE-së, sipas institutit “Bruegel” me qendër në Bruksel. Masat e lehtësimit të Gjermanisë përbëjnë 7.4 për qind të produktit të brendshëm bruto (PBB) të vendit. Pasohet nga Lituania (6.6 përqind), Greqia (5.7 përqind), Holanda (5.3 përqind) dhe Kroacia (4.2 përqind).
Por ndërkohë që Franca dhe Spanja po kufizojnë çmimet dhe po japin zbritje në çmimet e karburantit për të mbrojtur qytetarët nga kostot e larta, të tjerët – përfshirë Gjermaninë – janë fokusuar më së shumti në ofrimin e mbështetjes së drejtpërdrejtë financiare për popullsitë e cenueshme, duke përqafuar gjithashtu masa të tilla si reduktimet e taksave për vajrat e motorëve dhe taksat e papritura për kompanitë e energjisë. Në Austri, për shembull, familjet kanë marrë një zbritje një herë prej 150 eurosh (158 dollarë) në faturat e tyre të energjisë, me më të cenuarit që marrin dyfishin e kësaj.
Theksi i Gjermanisë në rritjen e të ardhurave të familjeve dhe bizneseve ka kontribuar për ironi në një rritje të kërkesës dhe një inflacion më të lartë. Në të kundërt, Franca dhe Spanja kanë marrë masa të drejtpërdrejta për të frenuar inflacionin duke kontrolluar çmimet e energjisë elektrike, tha Wiffelaars. Megjithatë, nga viti i ardhshëm, Gjermania do të fillojë të subvencionojë faturat e energjisë për konsumatorët, gjë që duhet të ulë inflacionin.
Megjithatë, ndërsa Franca dhe Spanja i kanë mbajtur çmimet nën kontroll dhe Gjermania kryeson rrugën në mbështetjen e saj të financimit, Britania e Madhe nuk po bën asnjërën. Norma e tij e inflacionit prej 11.1 për qind në tetor ishte më e larta në 40 vitet e fundit. Dhe, ndryshe nga Gjermania, ajo ka lënë mënjanë burime ekuivalente me vetëm 97 miliardë euro (103 miliardë dollarë) për t’u marrë me krizën e energjisë – vetëm 3.5 për qind të PBB-së së saj. Britania ka hequr dorë nga planet e mëparshme për të ngrirë çmimet e energjisë për dy vjet, në vend të kësaj duke e kufizuar atë periudhë në gjashtë muaj deri në mars 2023.
Ndërsa vende të ndryshme miratojnë masa të ndryshme, Evropa si rajon përballet me pyetje të vështira në javët, muajt dhe vitet në vijim, thanë ekspertët. Më i madhi prej tyre: A duhet të mendojë çdo komb fillimisht për veten?
Sfidat përpara
Gjermania njoftoi kohët e fundit një paketë të re prej 200 miliardë euro (210 miliardë dollarë) për t’u marrë me rritjen e çmimeve të gazit, duke mërzitur vendet e tjera që kanë bërë thirrje për një përgjigje të koordinuar të BE-së.
“Ekziston një debat i vazhdueshëm nëse BE-ja duhet të marrë masa kolektive apo duhet të jetë në nivel vendi,” tha për Al Jazeera Philipp Heimberger, një ekonomist në Institutin e Vjenës për Studime Ekonomike Ndërkombëtare. “Ndërsa ecim përpara në muajt e dimrit, ky debat do të intensifikohet.”
Ai beson se kriza mund të nxisë ndryshime në politikat industriale të ekonomive të mëdha.
“Në vende si Gjermania, pjesë të mëdha të sektorit industrial kanë përfituar nga çmimet e ulëta të energjisë, për një periudhë mjaft të gjatë kohore,” tha ai. “Duhet të presim dhe të shohim se deri në çfarë mase kjo çon në deindustrializim në Gjermani pasi konkurrueshmëria e sektorëve intensivë të energjisë do të ulet.”
Në përgjithësi, oreksi në rritje i Evropës për LNG e bën atë shtytësin kryesor të tregtisë globale të gazit në vitet e ardhshme, duke përbërë më shumë se 60 për qind të rritjes neto globale të importeve gjatë viteve 2021-2025, sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë.
Megjithatë, terminalet e rigazifikimit të LNG-së të Evropës – ku karburanti kthehet përsëri në gaz natyror – “nuk janë të lidhur mirë në rrjet në të gjithë kontinentin”, paralajmëroi Cahill. “Është një sistem shumë i fragmentuar… duke i vënë disa vende në disavantazh.” Rajoni me lidhjen më të keqe është Evropa Juglindore, e cila tradicionalisht ka qenë gjithashtu ndër më të varurit nga energjia ruse.
Wijffelaars tha se një zhvendosje në energjinë e rinovueshme do të ndihmonte. Por edhe atje Evropa duhet të jetë e kujdesshme. Evropa importon 98 për qind të elementeve të rralla të tokës që i nevojiten për të bërë automjete elektrike, bateri dhe magnet të përhershëm për gjeneratorët e energjisë elektrike nga Kina.
“Ne e dimë se Kina posedon shumë tokë të rralla dhe lëndë të para që mund të na duhen për tranzicionin tonë të energjisë,” tha Wijffelaars. “Por, sipas mundësive tona, do të na duhet të diversifikojmë portofolin sa më shumë që të jetë e mundur, në mënyrë që të mos e bëjmë veten të varur nga një vend”.
Është një gabim që Evropa nuk mund ta lejojë ta përsërisë.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “AlJazeera“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“The Economist”: Fituesit ekonomikë të vitit 2022
Nga përfituesit e fondeve te ulja e gjobave
Ngjarjet ekonomike më me ‘zë’ në 2019
