Ndonjëherë gjatë bumit të gjatë që pasoi krizën financiare globale të viteve 2007-09, dukej sikur çmimet e banesave nuk do të ndalonin kurrë së rrituri. Shitjet u rritën pasi normat shumë të ulëta të interesit dhe mungesa e ofertës rriti konkurrencën për pronat. Gjërat janë shumë ndryshe sot. Në vendet e botës së pasur, nga Amerika në Zelandën e Re, shitjet janë rritur gjatë vitit të kaluar, pasi bankat qendrore kanë hyrë në ciklin më të mprehtë të shtrëngimit të politikës monetare në katër dekada. Pothuajse në të gjitha tregjet kryesore, çmimet tani po shkojnë në drejtim të gabuar, të paktën nga këndvështrimi i pronarëve të shtëpive.
Megjithatë, me rritjen e përqindjeve të bankave qendrore pas tyre, shumë në industrinë e pronave kanë filluar të pyesin nëse më e keqja mund të përfundojë së shpejti. Në mars, si Rezerva Federale e Amerikës ashtu edhe Banka e Anglisë rritën normat bazë me një çerek pikë përqindjeje. Tregjet po vlerësojnë më së shumti një rritje nga secili. Ekonomia botërore deri më tani është treguar e qëndrueshme ndaj stresit të politikave më të shtrënguara, edhe pse një pjesë e vogël e bankave tregtare kanë shkuar në mur. Kjo u ka dhënë investitorëve dhe shumë pronarëve të shtëpive shpresë se çmimet së shpejti mund të arrijnë një nivel të ulët. Ndoshta kriza e shumëpritur e strehimit do të dalë të jetë më pak e tmerrshme sesa pritej.
Një optimizëm i tillë ndoshta do të jetë i pajustifikuar. Ashtu si rritja e normave mori kohë për të goditur tregjet e pronave, kështu që çdo lehtësim do të vijë me vonesë. Jastëkët që deri tani kanë zbutur goditjen kanë filluar të duken të zhveshur. Megjithëse hipotekat me normë fikse, të cilat mbrojnë mbajtësit nga rritja e kostove të huamarrjes, janë më të zakonshme jashtë Amerikës se sa ndodhte më parë, shumica janë fikse për periudha relativisht të shkurtra. Në Britani, për shembull, gati gjysma e stokut me normë fikse është fikse për jo më shumë se dy vjet – më shumë se dy të pestat e mbajtësve të hipotekës do të kalojnë në kushte të reja këtë vit. Ndërkohë, grumbujt e kursimeve të tepërta të krijuara në pandemi nuk ofrojnë më aq mbrojtje, pasi janë tërhequr në vitet që pasuan. Sondazhet sugjerojnë se familjet me të ardhura më të ulëta në eurozonë i kanë shteruar kryesisht rezervat e tyre.
Kur vlerësohet se sa larg kanë mbetur për të rënë çmimet, bota e pasur mund të ndahet në tre kampe. Filloni me rregulluesit e hershëm, të cilët përfshijnë Australinë, Kanadanë, Zelandën e Re dhe Suedinë. Në shumë prej këtyre vendeve, bankierët qendrorë reaguan shpejt ndaj inflacionit. Ata panë që çmimet e banesave të rriteshin në pandemi, pasi blerësit kërkuan kredi të lira, duke marrë hipoteka kryesisht me kushte me norma të ndryshueshme. Sipas OECD, një klub i vendeve të pasura, çmimet kanë rënë me 14% në Suedi dhe Zelandën e Re që nga kulmi. Në Australi kanë rënë me 9%. Banka qendrore e vendit nuk i rriti normat deri në maj, por familjet hynë në periudhën me shumë borxhe, të cilat u ulën në një mesatare prej më shumë se 200% të të ardhurave neto të disponueshme në vitin 2021, duke i bërë ato më të ekspozuara ndaj kostove më të larta të interesit. Goldman Sachs, një bankë, parashikon rënie eventuale, në krahasim me majat, prej 19% në Zelandën e Re, 17% në Suedi dhe 15% në Australi, duke sugjeruar se do të ketë pak më shumë dhimbje në këto vende.
Tjetra janë ata që shmangin plumbat. Anëtari më i spikatur i këtij kampi është Amerika, ku pronarët e shtëpive janë kryesisht të izoluar nga shtrëngimi agresiv nga hipotekat me normë fikse, të cilat shpesh zgjasin për dy ose tre dekada. Pas krizës së kredive subprime që filloi në 2007, rregullatorët i shtynë huamarrësit në drejtim të kredive të tilla, të cilat kanë më pak gjasa të përjetojnë falimentime masive dhe kështu të hedhin në erë sistemin financiar. Sipas Goldman, Amerika ka parë tashmë gjysmën e rënies së saj të parashikuar prej vetëm 5%. Ndërkohë, Franca, ku çmimet u mbajtën në vitin 2022, parashikohet të përjetojë një rënie edhe më të vogël prej 4%. Vendi përfiton nga borxhi i ulët i familjeve, i cili ishte mesatarisht vetëm 124% e të ardhurave neto të disponueshme në vitin 2021.
Më pas janë lëvizjet e ngadalta, të cilat ende nuk janë goditur fort, por që nuk ka gjasa t’i shpëtojnë dhimbjes. Edhe pse çmimet e banesave në Britani tashmë kanë rënë me 5%, mund të bëhet më keq: Capital Economics, një konsulencë, parashikon një rënie prej 12% nga kulmi në fund. Ndërtuesit e shtëpive të vendit po japin alarmin. Shumë prej tyre po pengojnë zhvillimin e shtëpive të reja; disa janë të varur para për të nxitur blerësit. Persimmon, ndërtuesi i dytë më i madh i Britanisë, madje ofroi të paguante hipotekat deri në dhjetë muaj, në një përpjekje për të mbështetur kërkesën. Një situatë e ngjashme është edhe në pjesë të tjera të Evropës. Federata Gjermane e Pronave, një grup industrie, parashikon se vetëm 245,000 apartamente do të përfundojnë në Gjermani këtë vit, duke qenë shumë larg objektivit të qeverisë prej 400,000.
Meqenëse rënia e çmimeve në të gjithë botën e pasur është nxitur në një masë të madhe nga normat më të larta të interesit, ato nuk kanë gjasa të bëjnë strehimin më të përballueshëm. Ata që duan të hipin në shkallët e pronës përballen me pagesa mujore të paharrueshme. Në Kanada, një nga rregulluesit e hershëm, blerësi mesatar i një shtëpie të shkëputur tani duhet të shpenzojë gati 70% të të ardhurave të familjes së tyre para taksave për pagesat e hipotekës, taksat e pronës dhe faturat e shërbimeve, sipas Bankës Mbretërore të Kanadasë, nga 46% në fillim të 2020. Rënia e çmimeve do t’i bëjë gjithmonë të pakënaqur pronarët e shtëpive. Këtë herë edhe blerësit e mundshëm kanë pak për të brohoritur.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “The Economist“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Recesioni dhe Konsumi!
Ekonomia botërore e “përgjumur” përballë krizës së re financiare
