Gjatë gjithë historisë njerëzore, lëndët e para kanë luajtur një rol kyç në zhvillimin ekonomik, marrëdhëniet ndërkombëtare dhe fatet e kombeve dhe qytetërimeve të tëra. Nga metalet e çmuara (argjendi dhe ari) dhe mallrat bujqësore (sheqeri, goma, mëndafshi dhe erëzat) te burimet e energjisë si nafta dhe gazi, ndryshimet në kërkesë të nxitura nga zhvillimet teknologjike kanë rishkruar modelet e tregtisë globale, kanë ndryshuar fatin dhe shpesh kanë nxitur konflikte dhe shfrytëzim.
Në vitet 2020, ne u bëmë gjithnjë e më të varur nga një grup i ri lëndësh të para kritike, duke përfshirë elementët e tokës së rrallë (REE) dhe metalet, si litiumi, galiumi dhe germaniumi. Përdorimi i këtyre mallrave në gjithçka, nga panelet diellore, bateritë dhe turbinat me erë te çipat kompjuterikë për industrinë dhe mbrojtjen, i bën ato jetike për tranzicionin e gjelbër dhe atë dixhital, që nga ana tjetër do të përcaktojë të ardhmen tonë në këtë planet.
Evropa nuk do të jetë kurrë në gjendje të plotësojë kërkesën e saj për REE ose litium brenda vendit, por as nuk duhet të jetë ky qëllimi i saj. Qëllimi, përkundrazi, është të sigurojmë akses në lëndët e para kritike, në mënyrë që të mos e gjejmë veten në mëshirën e atyre që mund t’i armatizojnë – siç ka bërë Kremlini me hidrokarburet. Një akses i tillë është thelbësor për forcimin e autonomisë sonë strategjike, ruajtjen e konkurrencës sonë dhe përmbushjen e ambicieve tona klimatike.
Për të arritur këtë qëllim, ne duhet të shmangim gabimet e së kaluarës, jo më pak mbështetjen e tepërt në një furnizues të vetëm. Ngjarjet e fundit, të tilla si pandemia Covid-19 dhe pushtimi i plotë i Rusisë në Ukrainë, kanë përforcuar rëndësinë e zinxhirëve të sigurt të furnizimit në të gjithë sektorët ekonomikë. Ata gjithashtu theksojnë ndikimin thelbësor të ekonomive më të mëdha në zhvillim në botë – përfshirë BRICS (Brazili, Rusia, India, Kina dhe Afrika e Jugut) – të cilat dominojnë shumë zinxhirë të rëndësishëm furnizimi global, përfshirë ato për lëndët e para kritike.
Ndërsa vazhdojmë të ndjekim dekarbonizimin dhe elektrifikimin, metalet dhe mineralet do të bëhen gjithnjë e më të rëndësishme. Kërkesa globale vetëm për REE parashikohet të rritet pesëfish deri në vitin 2030. Megjithatë, nga ana e ofertës, një vend i vetëm mbizotëron aktualisht tregun: pothuajse 90% e REE-ve dhe 60% e litiumit në botë përpunohen në Kinë. Si i tillë, Bashkimi Evropian mbështetet në Kinë për pothuajse të gjitha REE-të e saj të importuara.
Ne tashmë e dimë nga përvoja e fundit se sa serioze janë rreziqet e varësive të tilla. Për të shmangur ndërprerjet, Evropa duhet të diversifikojë dhe të heqë rrezikun e zinxhirëve të saj të furnizimit. Por nuk ka asnjë plumb argjendi. Problemi nuk do të zgjidhet thjesht duke investuar në minierat evropiane, as nuk do të kishte kuptim ekonomik. Në vend të kësaj, do të na duhet të punojmë me partnerë me të njëjtin mendim në mbarë botën për të ndihmuar në rritjen e kapaciteteve të tyre të nxjerrjes dhe përpunimit.
Megjithatë, ne kemi disa vendime të vështira për të marrë në lidhje me projektet minerare brenda Evropës, dhe gjithashtu duhet të investojmë më shumë në rafineritë tona dhe fabrikat e përpunimit për të hedhur bazat për arritjen e një ekonomie rrethore neto zero. Këto janë sipërmarrje masive që do të kërkojnë një investim të konsiderueshëm dhe të qëndrueshëm.
Iniciativat e kaluara si Aleanca Battery 2017 tregojnë se ne mund të kemi sukses kur të bashkohemi. Evropa tani është shtëpia e një prej gigafabrikave më të gjelbra dhe më të avancuara të baterive në botë. Së shpejti, Evropa do të prodhojë dy të tretat e baterive litium-jon që i nevojiten për automjetet elektrike dhe ruajtjen e energjisë.
Për të përsëritur këtë histori suksesi, duhet të shmangim shikimin e sfidës kritike të lëndëve të para në izolim. Të gjitha nismat që lidhen me sigurimin e furnizimeve të sigurta duhet të integrohen në një politikë gjithëpërfshirëse, siç kemi bërë në luftën kundër ndryshimeve klimatike. Në adoptimin e kësaj qasjeje, duhet të kemi një sy të qartë për politikën e jashtme evropiane, e cila duhet të synojë zhvillimin dhe thellimin e partneriteteve strategjike dhe nxitjen e investimeve në Evropë dhe në vendet partnere.
Akti i BE-së për lëndët e para kritike të këtij viti ka vënë tashmë në lëvizje ndryshimet e nevojshme të politikave. Siç vuri në dukje presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen në fjalimin e saj për Gjendjen e Bashkimit këtë muaj, shumë vende në mbarë botën janë të etur për të punuar së bashku për sigurimin e zinxhirëve të furnizimit global.
Është e qartë se Evropa duhet të bëjë më shumë për të mbrojtur aksesin në furnizimet kritike. Grupi EIB – i cili ka dhënë tashmë 3 miliardë euro (3.2 miliardë dollarë) për forcimin e zinxhirëve të furnizimit me lëndë të parë gjatë shtatë viteve të fundit – është plotësisht në bord. Por ne gjithashtu e pranojmë se kutia ekzistuese e mjeteve të Evropës është e pamjaftueshme. Grupi EIB po punon tashmë për një iniciativë kritike të lëndëve të para për të siguruar që do të jetë në gjendje të përmbushë këto objektiva dhe ne po inkurajojmë të tjerët të bëjnë të njëjtën gjë – nga niveli i rregullimit deri te projektet specifike dhe konkrete.
Qasja në lëndët e para me rëndësi strategjike ka qenë një përcaktues i pasurisë dhe zhvillimit ekonomik gjatë historisë. Për të siguruar të ardhmen tonë, ne duhet të marrim iniciativën dhe ta bëjmë një përparësi kryesore mbrojtjen e aksesit në mallrat e reja jetike të këtij shekulli.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Project Syndicate“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
A ka SHBA të tjera sanksione kundër Rusinë?
