“Kur u dhuroni trëndafila të tjerëve, aroma e tyre mbetet në dorën tuaj”, u tha Xi Jinping mysafirëve në festimin e 10-vjetorit të Iniciativës së tij Brez dhe Rrugë në Pekin javën e kaluar. “Të ndihmosh të tjerët është gjithashtu të ndihmosh veten.”
Edhe pse presidenti i Kinës luajti si mikpritës i bollshëm, duke mirëpritur liderët botërorë nga Vladimir Putin i Rusisë deri te Joko Widodo i Indonezisë në Sallën e Madhe të Popullit, një rrymë e fshehtë e armiqësisë gjeopolitike drejtuar SHBA-së ishte e dukshme.
Ai nuk e përmendi Uashingtonin me emër, por kur tha se “përballja ideologjike, rivaliteti gjeopolitik dhe politika e bllokut nuk janë zgjedhje për ne”, objektivi i komentit të tij ishte i qartë.
Për Xi, forumi dy-ditor për të festuar nismën kryesore të infrastrukturës globale prej 1 trilion dollarësh – programi më i madh i zhvillimit shumëpalësh i ndërmarrë ndonjëherë nga një vend i vetëm – ishte një shans për të ngulitur më tej ndikimin e Kinës në të gjithë botën në zhvillim.
Dinjitarët nga vendet që kanë marrë investime në kuadër të programit gjithashtu e vlerësuan atë. “Amerikanët shpenzuan 6 trilion dollarë për të ashtuquajturën luftë kundër terrorit dhe kinezët në 10 vitet e fundit shpenzuan 1 trilion dollarë për 3000 projekte në të gjithë botën,” thotë Mushahid Hussain Sayed, kryetar i komitetit të mbrojtjes së senatit të Pakistanit.
“Pra, ky është ndryshimi,” shton ai. “Ata [amerikanët] ishin të përqendruar te siguria, të orientuar drejt ushtrisë. Kinezët janë të përqendruar në ekonomi, të orientuar drejt zhvillimit.”
Wang Yi, ministri i jashtëm i Kinës, gjithashtu hodhi dorën drejt perëndimit. Duke kontrolluar alternativat e supozuara ndaj BRI-së, “Partneritetit për Infrastrukturën Globale” të SHBA-së dhe programit Global Gateway të BE-së, Wang tha se ishte i sigurt në aftësitë e Pekinit.
“Disa thonë se këto. . . iniciativat mund të konkurrojnë,” u tha ai gazetarëve. “Ndoshta mund të kemi një konkurs globalisht se kush mund të ndërtojë më shumë rrugë, hekurudha dhe ura për vendet në zhvillim, kush mund të ndërtojë më shumë shkolla, spitale dhe stadiume sportive për njerëzit e zakonshëm në vendet me të ardhura të ulëta,” tha Wang. “Ne kemi besimin se jemi në gjendje t’i ofrojmë,” shtoi ai.
Megjithatë, gjatë një dekade, nisma e Kinës për të financuar dhe ndërtuar infrastrukturën në vendet kryesisht më të varfra ka tërhequr një kor kritikash. Shumë projekte janë goditur, të tjera kanë rezultuar në krijimin e borxheve të paqëndrueshme nga vendet në zhvillim dhe korrupsioni ka dëmtuar imazhin e programit.
Kapaciteti i Kinës për të ofruar projekte të mëdha infrastrukturore nuk ka qenë kurrë në dyshim. Por pyetjet që kritikët e BRI-së, të cilët janë kryesisht jashtë Kinës, po bëjnë është nëse projekti ia ka vlejtur koston e madhe dhe nëse mund të vazhdojë të funksionojë siç ka ndodhur në vitet në vijim.
Tabela e rezultateve BRI
Për Kinën, BRI ka fituar një biznes të vlefshëm jashtë shtetit për ndërmarrjet e saj të mëdha shtetërore dhe ka forcuar lidhjet diplomatike me vendet në të ashtuquajturin jug global. Këto lidhje nga ana e tyre kanë rritur ndikimin e Kinës brenda organizatave të tjera ndërkombëtare si OKB-ja dhe e kanë lejuar atë të avancojë vizionin politik të Xi për botën.
Vendet përfituese si Pakistani e gjejnë veten në gjendje të financojnë projekte që nuk mund t’i kishin ëndërruar kurrë në kuadër të programeve të ndihmës dypalëshe ose shumëpalëshe të stilit të vjetër, nga termocentralet deri te rrjetet e të dhënave me shpejtësi të lartë. Por kritikët thonë se projektet mund të bëhen një kurth borxhi dhe të rrisin varësinë ekonomike të shumë shteteve nga Pekini.
“BRI shërbeu për qëllime të shumta,” thotë Yunnan Chen, një studiues në ODI, një institut kërkimor për çështjet publike. “Ajo u pa si oferta e Kinës për mallra publike për botën dhe veçanërisht për botën në zhvillim, duke siguruar financimin e infrastrukturës.”
Një rritje e shqetësimit financiar gjatë viteve të fundit në disa vende përfituese të BRI ka detyruar Pekinin të paguajë shuma të mëdha për paketat e shpëtimit. Kjo ka ngritur pyetjen nëse Pekini, me gjithë retorikën e tij që lavdëron BRI-në, në fakt po e rimendon qetësisht të gjithë skemën.
“Ka patur qartë një tërheqje, si dhe një neveri më të madhe ndaj rrezikut nga bankat e politikave të Kinës dhe siguruesi i politikave të Kinës,” thotë Chen. “Unë nuk mendoj se kjo do të thotë një fund për BRI si një narrativë. Por retorika tashmë ka ndryshuar. Po shohim më shumë përmendje të projekteve të vogla dhe të bukura . . . [dhe] një BRI jeshile që është më e qëndrueshme.”
Shembulli i Pakistanit – marrësi më i madh kombëtar i financimit të BRI-së – është ilustrues i sukseseve, dështimeve dhe mangësive të qeverisjes që po pengojnë ambiciet e Kinës për të udhëhequr botën në zhvillim, thanë analistët.
Të dhënat e reja të përpiluara për Financial Times nga Janes, kompania e inteligjencës së mbrojtjes, tregojnë se 40 për qind e projekteve në Korridorin Ekonomik Kinë-Pakistan (CPEC) – të cilësuara në korrik nga Xi si “një flamurtar i rëndësishëm” për të gjithë BRI – kanë hasur në telashe duke përfshirë korrupsionin, tejkalimet e kostove, mungesat e financimit ose ndikimet negative mjedisore.
Nga këto projekte të trazuara, të paktën 20 për qind janë vonuar për një kohë të pacaktuar ose janë anuluar plotësisht, tregojnë të dhënat e Janes. Projektet më të mëdha kanë qenë të prirura të jenë goditja më e rëndë, me rreth gjysmën e skemave të autostradave dhe hidrocentraleve që hasin vështirësi dhe të gjitha ndërmarrjet hekurudhore dhe minerare në mënyrë të ngjashme përballen me telashe, sipas Janes.
Në fillim, një infuzion i kredive kineze për ndërtimin e infrastrukturës dukej se premtonte një të ardhme të re për një nga vendet më të varfëra të Azisë. Projektet si termocentrali i qymyrit Thar prej 1 miliard dollarësh dhe 13 skema të tjera energjetike ndihmuan në zbutjen e mungesës së dëmtuar të energjisë. Autostradat e reja nxitën tregtinë midis qyteteve. Kabllot me fibra optike sollën komunikime moderne në qytetet malore.
“Në disa kuptime, ishte një ndryshim absolut i lojës,” thotë Bilal Gilani, drejtor ekzekutiv i Gallup Pakistan, një kompani konsulence. Ai shtoi se Kina po sillte pothuajse po aq investime të huaja vetëm në energji sesa “ajo që Pakistani mori si IHD në total në sektorë të ndryshëm në 25 vjet përpara CPEC”.
Hussain, senatori pakistanez, shkon më tej, duke thënë se infrastruktura në këtë shkallë ishte e paimagjinueshme në vend përpara BRI. “Të vetmet dy projekte që ne i kemi bërë me sukses me një qëndrueshmëri të caktuar, me një këmbëngulje të caktuar, me një vendosmëri të caktuar – njëri ishte bomba bërthamore. . . dhe e dyta është CPEC.”
Por në përgjithësi, programi prej 62 miliardë dollarësh i rënë dakord midis Pekinit dhe Islamabadit në 2015-ën ka rënë shumë larg vizionit të tij, thonë analistët. Për shembull, ambicia që infrastruktura e re do të ndihmonte në kthimin e Pakistanit në një qendër prodhuese globale, ende nuk është realizuar.
“Shpresuam që disa kompani kineze të investonin në Pakistan, në zonat tona të veçanta ekonomike dhe më pas të eksportonin”, thotë një ish-zyrtar pakistanez, i cili nuk pranoi të identifikohej. “Kjo nuk ndodhi kurrë. Është në rregull të marrësh para hua dhe të ndërtosh infrastrukturë, por është më e vështirë të sjellësh investitorë në zonat tona për të bërë gjëra dhe për t’i shitur ato.”
Kjo mungesë e përcjelljes nga kompanitë private kineze ka qenë ndoshta mangësia më e madhe e CPEC. Analistët thonë se pak biznese kineze kanë treguar interes për ngritjen e fabrikave atje, duke privuar qeverinë pakistaneze nga të ardhurat në valutë të huaj të nevojshme për të shërbyer huamarrjet e saj jo rupi. Hussain argumenton se ky nuk është domosdoshmërisht faji i CPEC.
Sido që të jetë shkaku, rezultati është se Pakistani është tani shtëpia e asaj që Gilani e quan një “varrezë zonash ekonomike”, “parcelat e të cilave janë bosh”. Pjesa e prodhimit në PBB-në e vendit ka ngecur në rreth 13 për qind që nga fillimi i CPEC.
Imperativat e mëdha strategjike janë themeluar gjithashtu mbi realitetin e ftohtë. Një motivim i hershëm vendimtar pas CPEC ishte ëndrra e Kinës për të ndërtuar një rrugë të qëndrueshme tokësore drejt Detit Arabik, duke e lejuar atë të tregtonte me Lindjen e Mesme dhe Afrikën pa kaluar në ngushticën e Malacca-s të patrulluar nga SHBA.
Por plani mori parasysh grupet e dhunshme militante. Sulmet e njëpasnjëshme ndaj inxhinierëve kinezë – më e fundit që ndodhi në gusht – i kanë shtuar erërat e sigurisë në një plan prej 10 miliardë dollarësh për të rinovuar hekurudhat e rrënuara të Pakistanit. Porti Gwadar me vlerë 300 milionë dollarë, priza e propozuar për autokolonat kineze të kamionëve, qëndron kryesisht i papërdorur kryesisht për shkak të frikës së sigurisë përgjatë autostradës që i shërben atij.
Ndërkohë, borxhet e jashtme të Pakistanit janë pothuajse dyfishuar që nga viti 2015 në 100 miliardë dollarë vitin e kaluar, me huadhënësit kinezë kolektivisht kreditorët më të mëdhenj në rreth 30 miliardë dollarë, sipas FMN. Islamabadi shpenzon rreth gjysmën e të ardhurave të vendit për shërbimin e borxhit të jashtëm, sipas grupit të fushatës Debt Justice, dhe kishte nevojë për një hua prej 3 miliardë dollarësh nga FMN në qershor për të shmangur dështimin në mes të një krize akute financiare.
Për BRI-në në tërësi, karta e raportit është disi më pozitive sesa në Pakistan. Nga një total prej 966 miliardë dollarësh në transaksione BRI midis 2013 dhe mesit të 2023 – një kategori që përfshin të gjitha projektet e ndërtimit si dhe investimet nga kompanitë kineze në 152 vende – rreth 10 për qind e transaksioneve klasifikohen si “të trazuara”, sipas të dhëna nga American Enterprise Institute, një institut me bazë në Uashington.
Aty ku projektet kanë hasur në telashe, Pekini shpesh është ndjerë i detyruar të ndërhyjë si një “huadhënës i mundësisë së fundit” për të parandaluar që vendet e BRI të përplasen në kriza borxhi.
Midis 2019 dhe fundit të 2021, Pekini dha 104 miliardë dollarë kredi shpëtimi – një shifër pothuajse aq e madhe sa huadhënia e shpëtimit e Kinës në mbarë botën në dy dekadat e mëparshme, sipas një studimi nga AidData, Banka Botërore, Shkolla e Harvardit Kennedy dhe Instituti Kiel për ekonomisë botërore.
Të gjitha këto probleme kanë nxitur një rimendim themelor të mënyrës se si funksionon BRI, por arsyetimi i tij origjinal gjeostrategjik mbetet shumë i paprekur. Në forumin në Pekin, Xi premtoi 100 miliardë dollarë për më shumë projekte BRI.
Në një përpjekje për të zgjeruar më tej ndikimin e BRI-së, Xi njoftoi se programi do të zgjerohej gjithashtu për të rritur shkëmbimet dhe bashkëpunimin shkencor dhe madje edhe “ndërtimin institucional”. Kjo do të mbulonte fusha që nuk konsiderohen tradicionalisht si pikat e forta të Kinës si taksat, financat dhe antikorrupsioni.
“Ajo që ne qëndrojmë kundër janë sanksionet e njëanshme, detyrimi ekonomik dhe shkëputja dhe ndërprerja e zinxhirit të furnizimit,” tha Xi në hapjen e forumit, një goditje e qartë në vendimet e fundit të politikave nga SHBA dhe BE në fusha të tilla si gjysmëpërçuesit.
Çfarë vjen më pas
Një ndryshim detar tani është përpara për BRI-në, sipas David Landry, asistent profesor i ekonomisë politike në Universitetin Duke Kunshan në Suzhou, ndërsa Pekini merr mësime nga dështimet që kanë dëmtuar skemën e madhe të Xi-t në vitet e fundit.
“Kina mbeti e gatshme të vazhdojë të mbështesë partnerët strategjikë si Pakistani, por në të ardhmen vendet më të vogla dhe më pak të rëndësishme nga perspektiva e Pekinit do të marrin shumë më pak fonde BRI”, thotë ai.
Chen Yongjun, profesor në Shkollën e Biznesit të Universitetit Renmin, thotë se tani ka ardhur koha për një theks të ri. Gjatë dekadës së ardhshme, beson ai, BRI do të vendosë më shumë theks në zhvillimin e gjelbër, shëndetin publik dhe ekonominë dixhitale.
“Qëllimi i përgjithshëm është zhvillimi i përbashkët dhe krijimi i një rendi të ri botëror dhe sistemi global”, shton Chen.
Ai pret që kjo të përfshijë Kinën që të mbrojë kauzat e “tre nismave globale” të Xi – Iniciativa e Zhvillimit Global, Iniciativa e Sigurisë Globale dhe Nisma e Qytetërimit Global. Këto përbëjnë një plan për një rend botëror alternativ për të sfiduar sistemin e udhëhequr nga SHBA që ka mbizotëruar që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore.
Fillimisht, të paktën, këto iniciativa janë të përqendruara në ndihmën dhe kanë një kënd të fortë të reduktimit të varfërisë, një kontrast me qasjen e rëndë të infrastrukturës të miratuar nga BRI. Në forum, liderët e partisë komuniste nga presidenti e poshtë folën vazhdimisht për iniciativat për të ftuarit e tyre, madje duke nisur një të re mbi inteligjencën artificiale.
10 vitet e ardhshme i ofrojnë Kinës një shans për të shfrytëzuar lidershipin e saj në sektorë të tillë si automjetet elektrike dhe panelet diellore për ta bërë BRI më të gjelbër, thotë Tom Xiaojun Wang, themelues i People of Asia for Climate Solutions, një organizatë joqeveritare me bazë në Filipine.
Është koha që Kina të “marrë atë udhëheqje [në teknologjinë e gjelbër] për të zhvilluar standarde që do të përfshijnë çështje mjedisore dhe çështje sociale dhe kulturore”, shton ai.
Wang përshkruan një projekt për të cilin po punon në Filipine, në të cilin kompanitë kineze furnizojnë panele diellore në fshatra për t’i vendosur në krye të ndërtesave të tyre. Skema të tilla më të vogla ofrojnë një përfitim të drejtpërdrejtë për të varfërit dhe janë në përputhje me largimin nga projektet mega energjitike, thotë ai.
Por ndërsa Kina e ndjen rrugën e saj drejt një të ardhmeje të re për BRI-në, sasia e huadhënies së shpëtimit të kërkuar nga vendet ekzistuese marrëse të BRI-së do të mbetet e lartë, thonë analistët. Në Pakistan, për shembull, Pekini ka dorëzuar deri në 5.7 miliardë dollarë kredi që kanë ardhur në afat gjatë dy viteve të fundit, sipas Hussain.
Problemet e fundit financiare e kanë bërë më të vështirë për Pakistanin tërheqjen e fondeve të investimeve në shkallë të gjerë nga burime të tjera. Pra, për të gjitha sfidat e tij, Hussain thotë se CPEC është ende shpresa më e mirë e vendit.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Financial Times“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
