Një shkrim nga Yanis Varoufakis
Ndërsa shumë evropianë pajtohen me idenë se nevojiten reforma institucionale për të ringjallur përpjekjet për integrim, ka mospajtime të thella mbi atë se çfarë duhet të bëjnë dhe si ta bëjnë atë. Për ta filluar duhet te njihesh me Immanuel Kantin, i cili thotë: “Të jesh racional do të thotë më shumë se të jesh në gjendje të përdorësh mjete në mënyrë efikase për të arritur qëllimet e tua.”
ATHINË – Deri në vitin 2016, pothuajse të gjithë evropianët kishin kuptuar se politika radikale dhe reformat institucionale ishin thelbësore për të ringjallur projektin evropian.
Megjithatë, reforma serioze u pengua nga mosmarrëveshja e zakonshme rreth asaj se çfarë duhej bërë, një mosmarrëveshje që Emmanuel Macron, presidenti i ri francez, dikur e kishte përshkruar si një “luftë e shenjtë” midis elitës gjermane dhe franceze.
Mendimtarët kryesorë dhe politikë-bërësit e botës shqyrtojnë atë që ka ndodhur vitin e kaluar dhe parashikojnë se çfarë do të sjellë viti në vazhdim.
Viti që sapo lamë pas, me zgjedhjen e presidentit të ri francez, (për simpati të kancelares gjermane Angela Merkel), tregoi se, në fund të fundit, nuk ka rëndësi se kush qeveris në Berlin dhe në Paris, ose sa shumë ata e pëlqejnë njëri-tjetrin.
“Lufta e shenjtë” vazhdon, edhe nëse raketat me të cilat secila palë prishin propozimet e tjetrit tani janë të mbështjella me” kadife” diplomatike.
Në zemër të kësaj lufte franko-gjermane është përplasja midis dy ideve: angazhimi gjerman ndaj drejtësisë, kundrejt prirjes franceze për rishpërndarjen.
Zyrtarët gjermanë përshëndesin çdo propozim të qeverisë franceze duke llogaritur koston e saj për taksapaguesit gjermanë. Dhe, pas çdo kundër propozimi gjerman, zyrtarët francezë shohin një dredhi për t’u fshehur prapa rregullave, në mënyrë që elitat gjermane të mund të kenë “tortë dhe ta hanë atë”.
Ndoshta këmbëngulja gjermane për drejtësinë është e drejtë, edhe pse jo në një kuptim që zyrtarët gjermanë duan të kuptojnë domosdoshmërisht. Unë nuk munda, me ndërgjegje të mirë, të besoja me ndonjë përkrahës francez, italian apo grek të rishpërndarjes nëse propozimet e tyre shkelin parimet e drejtësisë. Të bësh atë që është e drejtë është, me siguri, më e lartë se të bësh atë që është e gabuar, por e domosdoshme. Por natyrshëm lind pyetja:
Cila është gjëja e duhur për të bërë? Dhe si mund të pajtohemi për çdo përgjigje, duke pasur parasysh interesat, dispozitat dhe sfondet e ndryshme kulturore?
Një gjë është e sigurtë: Ne kurrë nuk do të kuptojmë se çfarë drejtësie urdhëron nëse udhëhiqemi vetëm nga “interesat” tona.
Bllokimi i Europës është kryesisht për shkak të një beteje midis dëshirave, objektivave dhe shqetësimeve të kundërta: Frika gjermane nga rregulli greko-latin gjithmonë do të ndikojë frikën frënge të ndërtimit të perandorisë gjermane, dhe anasjelltas.
Por nëse dëshirat paragjykuese çojnë në një fund dhe nuk zbulojnë rrjedhën e duhur të veprimit, ku qëndron kyçi i drejtësisë?
“Ne të gjithë duhet të bëjmë detyrën tonë”, – një përgjigje shumë gjermanee, thjesht zhvendos mosmarrëveshjen në një vend tjetër, ku ne ndërpresim debatin mbi detyrat konkurruese. Të gjithë njerëzit e çmendur në pushtet, në fund të fundit, besonin se po bënin detyrën e tyre.
Pra, pyetja bëhet: “Si mund të di çfarë i detyron ata të bëjnë detyrën e tyre?”
Një përgjigje në mbrojtje të pushtetarëve, është po aq e papranueshme, duke marrë parasysh krimet monstruoze të kryera nga fanatikë të bindur se po përmbushnin detyrën e tyre hyjnore. Përgjigja më e mirë që kam hasur është nga një gjerman: Immanuel Kant, për të qenë i saktë.
Për Kant, i cili mendon se ka luftuar për të ripërkufizuar etikën në një epokë të re të shoqërive të tregut, detyra jonë mund dhe duhet të nxirret nga kapaciteti ynë për racionalitet. Ndryshe nga shijet personale, të cilat janë të paqëndrueshme dhe nuk ofrojnë rrugë të sigurt për lumturi apo virtyt, detyrat mund të dallohen nga një mekanizëm logjik i përbashkët për të gjithë njerëzit.
Të jesh racional do të thotë më shumë se të jesh në gjendje të përdorësh mjetet në mënyrë efikase për të arritur qëllimet e tua.
Të gjitha llojet e kafshëve janë të mira në përputhjen e mjeteve në dispozicion të tyre deri në fund. Por njerëzit janë unikë, këmbëngul Kanti, sepse, ndryshe nga macet dhe qentë, ne mund të kalojmë gjykimin racional mbi dëshirat tona.
Mund të pyesim veten: “Më pëlqen X, por a duhet?”
Dhe mund të themi: “Është detyra ime të zgjedh Y, edhe pse Y ndoshta do të çojë në rezultate që nuk më pëlqejnë, duke pasur parasysh pritjet e mia për atë që do të bëjnë të tjerët”. Por nëse shenja e një personi racional është një aftësi për të vepruar mbi arsyet që tejkalojnë analizën kosto-përfitim, si mund të konkludohet detyra jonë racionale në mënyrë të paanshme, pa ndikim të interesave personale apo paragjykimeve?
Kant ofron një shembull të famshëm: Gjuha është ajo që na dallon nga speciet e tjera; pa të, ne jemi kafshë të thjeshta. Ndërsa gënjeshtra shpesh paguan, nëse të gjithë kemi gënjyer gjatë gjithë kohës, gjuha do të bëhej e vjetëruar. Kant përfundon, njerëzit duhet të pranojnë se kanë një detyrë të abstenojnë nga një praktikë (gënjeshtër) që, nëse miratohet nga të gjithë, menjëherë do të anulojë shpikjen tonë më të çmuar (gjuhën). Asnjë zot nuk është i nevojshëm, nuk kërkohet moralizim, për të treguar detyrën tonë për të treguar të vërtetën. Arsyetimi praktik është gjithçka që duhet.
Gënjeshtra është ajo në të cilën vdes një racionalitet njerëzor, i cili varet tërësisht nga gjuha. Pra, është detyra jonë racionale të tregojmë të vërtetën, pavarësisht përfitimeve. Aplikuar në shoqëritë e tregut, ideja e Kantit jep përfundime interesante. Reduktimet strategjike të çmimit për të ulur një konkurrent kalojnë testin e detyrës racionale (për aq kohë sa çmimet nuk bien nën kostot).
Në fund të fundit, prodhimi i sasive maksimale me çmime minimale është thesari i shenjtë i çdo ekonomie. Por reduktimet strategjike të pagave për nivele gjithnjë e më të ulëta (Uberizimi i shoqërisë) nuk mund të jenë racionale, sepse rezultati do të ishte një kolaps katastrofik, për shkak të kërkesës agregate të zhdukur.
Duke u kthyer në Evropë, parimi i Kantit nënkupton detyra të rëndësishme për qeveritë dhe politikat. Dhe Gjermania dhe Franca do të konsideroheshin të humbura nga detyrat e tyre për një Europë funksionale. Nëse tepricat e llogarisë korente të Gjermanisë, që aktualisht janë në 9% të PBB-së, janë universalizuar, me qeverinë e çdo shteti anëtarë, sektorin privat dhe familjet e kursimtarëve, euro do të xhironte përmes kulmit, duke shkatërruar pjesën më të madhe të prodhimit evropian.
Po kështu, deficitet greko-latine të universalizuara do ta kthenin Europën në një rast të keq.
Mashtrimi dhe detyra jonë racionale është të përqafojmë politikat dhe të ndërtojmë institucione që janë në përputhje me rrjedhat e balancuara tregtare dhe financiare.
Drejtësia autentike gjermane nuk mund të arrihet pa një formë të rishpërndarjes që është e detyruar të bjerë ndesh me interesat e një oligarkie franceze ose greke shumë të ngathët për t’u marrë me paqëndrueshmërinë e vet.
Një kritik i kësaj ideje gjermane për reformimin e Evropës mund të kërkojë në mënyrë të besueshme se përse dikush duhet të bëjë detyrën e tyre racionale, në vend që të mbetet në rrugën e nderuar të interesit të ngushtë të vetes.
E vetmja përgjigje e saktë është: “sepse nuk ka alternativë vërtet racionale. Ose, më mirë, alternativat nuk janë të gjitha racionale.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
