Kush e ka fajin?
Kurrkujt s’i pëlqen të pranojë se u gabua. Sa më i pazoti dhe më kapadaji të jetë njeriu, aqë më tepër e urren autokritikën.
Kur një njeriu të frymëzuar me eogizmë të cekët puna nuk i del ashtu siç e priste, fajin e ka moti, kriza, dreqi, i biri, Ipsilloni, bota e tërë, po kurrë jo ay vetë.
Kësisoj, pas parimit të strategjis që thotë se forma më e mirë e mbrojtjes është ofensiva, njerëzit që s’durojnë dot autokritikën se e ndjejnë veten të dobët, akuzojnë të tjerët për të larë vehten nga çdo gabim ku ata mund të jenë të implikuar.
Këtë mentalitet shumë të përhapur këtu ndër ne, urtësia popullore e ka cilësuar me fjalën e njohur: “Kush e bëri kulaçin e shtrembër?…Nuseja”.
Përgjithësisht autokritika është priviligji i njerësve të zgjuar, me kulturë, dhe që i dalin gjithmonë për zot punës që marrin përsipër.
Këta njerës të veprimit, energjikë dhe me vullnet të çeliktë, janë të parët që e njohin se u gabuan, kur një punë nuk del ashtu siç e kishin parashikuar. Ata udhëhiqen prej parimit: nuk gabohet ay që s’bën kurgjë.
Mjerisht shumë intelektualë të rinj shqiptarë hyjnë në kategorinë e parë. Ata mbasi nxijnë letër tërë ditën nëpër zyrat për të gjetur nonjë shkresë o nonjë pllug të arratisur në labirintin burokratik, mbidhen nëpër kafenetë dhe flasin mbi situatën. Që të gjithë e pranojnë se punët venë keq, keq sa s’ka ku të vejë më.
Pa e lënë të mbaronjë fjalën gjithë të tjerët ngrenë duart në qiell dhe psherëtijnë: Ah! S’bëhet gjë me këtë popull! Fillon pastaj numurimi i të metave të “këtij populli”, që ndalon intelektualët të realizojnë idealin e tyre. Po ky ideal ç’është vallë? A mos është zgjimi i popullit, dalja e tij nga errësira ku gjendet sot? Jo, aspakë!
Ideali i shumë intelektualëve të rinj shqiptarë, është një jetë e rehatëshme, pa andralla as mundime, me para boll, konfort e dëfrime moderne. Dhe në ështe se ata nuk e gëzojnë këtë jetë të ëndëruar, fajin e ka populli, i cili nuk kupton shpirtin e intelektualëve dhe nuk vepron siç dëshërojnë ata.
Ç’pamë në Evropë. Ç’gjejmë në Shqipëri.
Vërtet kur vjen rasti, ne i stigmatizojmë, dhe me tërë fuqinë, të metat tona si komb. Por këtë e bëjmë për të shpieguar të shkuarën dhe për të kuptuar psikologjinë e masave; edhe jo për të justifikuar apathinë, inercinë, indiferencën dhe mosveprimin tonë. Në qoftë se vjen puna për të ndarë fajet, fajin më të math e kemi ne që i themi vehtes intelektualë.
Pse?.., do të pyetni. Neve, bijtë e këtij vendi, të dalë nga gjiri i këtij populli, patmë rastin ose fatin të vemë të rrojmë disa vjet në kryeqytetet e shteteve më të qytetëruar të Evropës oksidentale. Atje hymë në kontakt me një botë, një kulturë, një popull që ka arrirë kulmin e përparimit.
Atje u munduam, si cilido pas takatit dhe zotësisë, të shkundim pluhrin e mrapështisë ku qemë rritur, të çkëputemi nga idhetë e ndryshkura, paragjykimet e cekta dhe mentaliteti primitiv; u përpoqmë të riedukojmë vehten dhe të armatosemi me dituri dhe vullnet për punë. Pastaj vimë këtu dhe gjejmë botën e vjetër që kishim lënë.
Sado pakë thellë të na ketë prekur kultura oksidentale, prap se prapë një qind për qind me botën e vjetër nuk mund të pajtohemi.. Pra, ç’duhet të jetë qëndrimi i ynë? Mjerisht shumë nga të rinjtë që kanë mësuar jashtë sillen si ay jahudiu që u bë i krishterë dhe, kur e pyeti miku i tij se si e ndiente veten, ay i u përgjigj me përbuzje:”Ikë mor çifut i ndyrë!”. U hyri lezeti i jetës moderne. Bota shqiptare u del përpara e u thotë: Hë, ju që mësuat se ç’është kultura moderne, nxirrmëni dhe mua nga kaosi, nga errësira, nga mizerja ku gjindem. Rruga që duhet ndjekur për të modernizuar Shqipërinë është plot gjëmba, plot vështirësi të panumurta dhe lyp sakrifica të çdo çasti.
Ata që do t’i përvishen kësaj pune duhet të mos ëndërrojnë jetën e një pallati por atë të kasolles, me fjalë të tjera mos kërkojnë konfort e dëfrime. Intelektualët shqiptarë nuk kanë vullnetin ose guximin të ndjekin këtë rrugë që nuk dihet se ku mbaron, por nuk duan as t’a pranojnë se u mungon kurajua civile. Atëhere ç’bëjnë? Ngushëllohen me frazën tipike:nuk bëhet punë me këtë popull.
Neve hymë në kontakt me popujt oksidentale që kanë arrirë kulmin e qytetërimit. Por nuk duam të kuptojmë se sa shekuj kanë kaluar në vuajtje e në errësirë sa përpjekje, sa theori u janë dashur atyre popujve që të arrijnë atë shkallë qytetërimi që u kemi zili neve sot.
Harrojmë se në çdo vend pionjerët e kulturës janë ignoruar, përbuzur, persekutuar dhe, gjëja më e hidhur për ta, populli që donin të ndriçonin i ka shikuar shumë herë si armiq.
Sa breza kanë kaluar pa parë asnjë reze drite, sa idealistë të mbëdhenj kanë vdekur pa parë asnjë grimë të idealit të tyre të realizuar. Kurse neve mendojmë kështu: me qënë se nuk munt të shohim rezultatet e veprës sonë sa jemi të gjallë e të rinj, nuk vlen zahmeti që t’i hyjmë punës që na vë përpara realiteti.
Riedukimi i popullit, konditë e parë e çdo përparimi
S’a popull në botë që të mos dojë a priori të mirat e jetës së qytetëruar. Popullin shqiptar e ka shtërnguar jeta të dyshojë dhe të jetë sqeptik.
Ay ka konstatuar me zemër të thyer se pothua të gjitha masat që janë marrë gjer më sot gjoja në favor të tij, kanë dhënë rezultate të dëmshme për të; ay ka paguar direkt ose indirekt, shpenzimet e eksperimenteve që janë bërë në çdo fushë deri më sot.
Prandaj neve intelektualët nuk munt të lajmë veten duke thënë se populli s’na kupton, dhe nuk di të çmojë idealet tona përparimtare. E parë e punës, duhet t’a dijmë se njeriu është faktori kryesor që e shpie shoqërinë përpara, prandaj riedukimi i popullit është kondita e parë e çdo qytetërimi.
Në qoftë se duam me gjithë mënt të lëfojmë për modernizimin e vendit tonë, e pra punë që duhet të bëjmë, është të ndryshojmë mentalitetin e popullit, t’i çelim sytë mbi realitetin e sotmë, t’i tregojmë rrugën e daljes nga mjerimi dhe errësira, edhe, në munçim, t’a udhëheqim në këtë rrugë.
Dhe të mos mendojmë se në pakë kohë, Shqipëria do të bëhet ashtu siç ëndërojmë ne dhe atëhere do të mundim t’a shijojmë jetën. Për këtë do të duhen dhjetra vjetë.
Neve duhet të jemi të lumtur në qoftë se lokomotivi vendoset mbi vijat e hekurta, në qoftë se Shqipëria hyn përnjimend në rrugën e përparimit me themel.
Të huajt që vizitojnë Shqipërinë na kanë zili që rrojmë në një vend të virgjër. ku çdo gjë është për t’u filluar nga kreji. E ne këtë e quajmë fatkeqësi. Kurse do të duhej të mburreshim që rrojmë në periudhën më të vështirë të historisë sonë, ku jeta është një luftë e paprerë kundër vështirsinave që na turren nga të katër anët.
Duhet të krenohemi duke menduar se brezat e ardhshëm do të na kujtojnë me admirim, duke thënë: ”ata që rrojtnë në një epokë heroike”. Mbase dikush, duke kënduar këto rreshta do të buzëqeshë me ironi. Atij do t”i përgjigjem “se skepticizma na ka marrë më qafë, se ironia shumë herë është masa e ignorancës dhe e dobësisë morale. Në qoftë se qënja nëpër universitetet e Evropës, nuk na ka ngjallur ambicjen që të lëftojmë për të vendosur kulturën dhe qytetërimin në vendin tonë, atëherë është kot q’i themi vetes intelektualë./Konica.al
Botuar: 1934
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Lasgush Poradeci, patriarku i lirikës shqiptare
Mjerë populli pa ideale dhe ideologji kombëtare
