«Nji ndër qyshke ma temelore, për nji paqë te drejtë e të ndershme asht nderimi i * Drejtës qi kanë të gjitha Kombet, si të Mëdhajat si të Voglat, si të Fortat si të Ligshtat, për jetë pamvarsi të tyne».
Piu XII
Xanafillja ilire a iliro-trake provohet nga ARSYEJA Bashkëzanimi pra i Auktorve të çdo Kombi përkah xanafillja ilire a iliro-trake e Shqiptarve asht i plotë, e s mund të ndryshej, pse: 1. Në njen’ anë Shqiptarët na dalin para si nji popull në vehte, me shenja fysike të veçanta, me gjuhë të veten, me doke, me tradita të ndryshme nga fëqinjt e në luftë gjithmonë me ‘ta. N’anë tjetër historija qi na kallxon ardhjen e kalimin e sa e sa popujve ndër këto skaje të Ballkanit, nuk na thotë gja për ardhjen e Popullit Shqiptar. Pranija e tij pra s ka spjegim tjetër veçse tue thanë se ky Komb ishte ndër këto vende qysh heret, qysh para se historija të fillojë me rregjistrue dyndjet barbare, dmth. qysh në kohën romano-ilire. E mbasi historjakët popullsitë e atëherëshme të këtyne vendeve i qujshin Ilirë kah prendimi e Trakë kah lindja”), nuk mbetet veçse të thomi se Shqiptarët janë pasardhsit e Ilirve a ť Iliro – Trakve./Konica.al
- Nji argument tjetër shumë i fortë i xanafilles ilire a ilirotrake të Shqiptarvet asht edhe gjuha e cila, si mbas Auktorve, paraqet shumë gjasime me ilirishten e trakishten e moçme ®).
Si shkruen mirë Nikë Barcolla, kemi emna vendesh e vehtjesh qi jetojnë gjithnji: Scodra, Barbana (Buena), Dirinus, Me deon (Medun i Podgoricës), Baryles (Bardel), Bato (Vatë), Taulant (fusha e Tales, prej Matje deri në det), etj.
Kemi shumë toponyma qi spjegohen vetëm ende të gjalla: mal, baltë, brrakë, pellk, lagë, b.f. Dy-mallum dy malet; Diligatum = dy ligatat ase kënetat, etj.
Gjuha shqipe paraqet aqë përkime me ilin sidomos ndër vokalizma e ndër mbrapashtesa,, menden edhe dijetarve si Mayer, Pederson, Jokl, Ribezzo, Tagliavini…, se se shqipja asht i trako – ilirishtes “).
Tashti giuha asht shprehia ma e forta e prova ma e pathyeanimit të Kombit Shqiptar, pse nji gjuhë kaq e vështirë e kaq e padobishme për të huejt, nuk mujti me vi veçse tue kaluem brez mbas brezit si nji trashigim shenjt në gji së pasardhsvet t’llirve, qi e nxejshin nga goja e prindve rreth votrës familiar. Tajtimet gjuhsore, si çdo tajtim tjetër, mund të bahen vetëm nga njerzit e nga Kombet ma të forta a në pikpamje fysnike a në pikpamje mendore e kulturore, si ndodhi në kohë të Grekve e të Romakve. Tashti as Ilirët as Shqiptarët nuk patën kurr ketë epersi fysike a kulturore, sa me mujtun me u a tajtuem gjuhën e tyne popujve t’ afermë./Konica.al
- Nji provë tjetër e xanafilles ilirike a iliro-trake të Shqiptarvet mund të gjindet ndër gjasime mjaft të mëdhaja mes zakonevet t’Ilirve e të Trakasvet të moçëm e të Shqiptarve të sot. shëm, si jeta blegtore në liri të maleve e andja e luftës qi s u hiqet kurr, organizimi i pamvarshëm i njanit fis prej tjetrit, bashkimi i ngushtë në rasë rreziku, pranimi i nji sovraniteti nominal të largtě qi mos të cenojë zakonet e ligjët e fisit e të katundit *).
94) N. BARCOLLA, Mprojtja • Kombit Shqiptar, fqq. 18-16.-98) H14. glizi H. A. BBOWON nö vepër 4 winter in Albania, (Njidimën Shqipni), fq. 57, mbasi foli për veprimtarinë e palodhshme t’ Eten vo vem të Shkodrës për zhvillim e përparim të gjuhës shqipe, vrojton se that the chances of Albanian becoming the language of any const portion of the earth are infinitesimal, this labour is perhaps super! dmth, mbasi ka pak gjasë se shqipja bahet gjuba e nji pjesës së rad të botës, veprimtarija e Jezuitvo asht ndoshta e pa frytshme. BARQOLLA, 6. ., fq. 17.
- I vlerti albanolog hungarez Baroni Franz Noor nji studim të thellë mbi elementa të ndryshëm gi hvi kostume, ndërtesa e almise të Popullit Shqiptar. Përfun tija janë nji provë e re për vjetersinë e autoktoninë e She në lidhje me Iliro-Trakët e me epokën mesdhetare »). E njimend u gjetën ndër tjera:
12 elementa të kulturës trako-ilirike
12 – … – … mesdhetare të vjetër
7 – … – … meseuropjane të moçme
6 – … – … ballkanike
- Edhe disa zakone e bestytni tě sotshme të sotshme të Popullit Shqiptar e përforcojnë xanafillen e tij iliro-trake. E ndër popullsi ilire të moçme nderohej me madhni Dielli e Ho si e dëshmojnë vjetersitë e gjetuna ndër vorreza para-historike Glasinac-it në Bosnje 109) e tempulli ilirjan kushtue Diellit e zhule tash vonë në Silberbergen n’Austri 101). Animirë, Shqiptarët edhe sot përfëtyrojnë me andje si diellin si hanën ndër kryga e nder gurë të vorreve e ndër almise të shtëpisë 10%), bajně be në diell e hanë; kur u dhemb syni, këqyrin diellin nëpër gur të biruem. Shaintarët e maleve, si na kallxon Atë Gjeçovi, si t’a shofin diellin tue le e porsa t’i lëshojë rrezet e para kah lindja, do të sjellin kryet n’atë anë e, tue soditë kur lenë bajnë kryq ballit).
Qysh nga kohët e moçme e parasllave ishte përhapë ndër iliro-trakë gabimi gi kujton se janë në botë dy Fuqi, nji e mirë e nji e keqe, gjithmonë në luftë njena me tjetrën 104). Edhe sot mbetet ndër Malcorë nji gabim këso dore. «Ata kanë nji numër të çuditshëm bestytnish pagane, i thonte nji ditë Ernest Cozzi Miss E. Durham-it, e nuk duen me i kallxuem. Ndër tjera, kam gjetë se besojnë ndër dy Fuqi, të Dritës e të Territ, qi janë në luftë: e Mira e e keqja. Këto të theruna të lëkurës me giyipane të ngjyeme, kanë lidhje me ketë besim … )/Konica.al
2015 (1948), 100, Guzasido, Binalaw and or Geräte, fq. 2
99) F. NOPOSA, Albanien, Bauten-Thrachten-Geräte, fq. 287. – 100) DURHAM, Some tribal origins, laws and customs of the Balkans, 194 106-116. – 101) GELA8108, Bindimi i Diellit ndër Illyrë, në Hylli i Drit, XIX (1943), fqq. 77-82.-102) E. DURHAM, v. e c.. fqq. 121, 12 103) Sr. GJEÇOVI, Trashigime Thrako – iliriane në Bulli i Dritas, (1922), fqq. 68-69. – 104) E. DURNAM, V. • 4., fag. 116-130.- ) DERRAM, V. • 9., 199. 121, 128.
Ernest Cozzi tue përmend të therunit e lakurës me glylpaně të ngiyeme, ka përmende nji zakon tjetër iliro-trak, shum të përhapun edhe sot ndër Malcorë Shqiptarë. Sa për moçmenině e këtij zakoni, kemi dëshminë e Herodotit e të Strabonit: Herodoti, tue folun për Trakët, thotë se piksimi i lëkurës shenjon ndër ‘ta fisnikině e gjakut e mungesa e tij gjendjen e ultě të tynve 108). Straboni tue folun pěr Japodet, fis kelt-ilir, thotë se trupat e tyne ishin piksue si ata të Trakve e t’Ilirve).
Nji tepricě tjetër e Ilirve asht beja në gurë në fuqi edhe sot ndër Male t’ona 4**), për të cilën flet edhe Kanuni i Lekë Dukagjinit qi thotë:
- 533. Beja e Malevet të Shqypnis asht dy medyrësh: a) beja m bě gúr, me Kana; b) heja mhë Kryq a mb’Ungjilli. – § 534. Beja mbë gur kah kanuja asht ndër må tę randat e må të mndershmet bé qi njef Shqiptari i Malevet. – § 535. Kand åsht qi, po desht me u dlirë prej njij zhgarlimi mohuesi, do të bajë be a mbe gúr, a mhë Kryq e Ungjill).
Atë Gjeçovi shton në shenjim : « Beja në gur ka mbetë qyshe motit. Per gúr këtu mirret vesht niai gúr trekindsh me tri bira, gi mbate nji terezí me të cillen peshojshin dyllin e qirave, qi kishin menden me çue te Kisha. Kështu ishte njinji si me bà bé né gur, si néni gjå shêjter é të dre jtë)/Konica.al
“Të drejtat e Shqipnisë Ethnike”, 1944
Përshtati: Hera Lera
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘Hora degli Albanesi’, jeta e pasardhësve të Skënderbeut në Palermo
‘Shqiptarët më 1904-ën’, si i përshkruante gazeta amerikane
