E mira dhe e keqja janë kudo. Ato janë në bashkëjetese dhe në luftë të vazhdueshme.
Në të njëjtin univers, në të njëjtin shtet, qytet, lagje, shkalle pallati. Ato bashkejetojne edhe brenda qenies se cdo një riu. Nuk janë të ndara dukshem. Nuk i shqiten njera-tjetres. Keshtu janë edhe sistemet. Nuk ka sisteme puritane ashtu sikunder nuk ka sisteme totalisht të korruptuara.
Ai që bën diferencen midis njerëzve, shoqërive, sistemeve dhe shteteve është raporti i të mirës me të keqen. Diku dominon e keqja, diku dominon e mira. Por brenda një shoqerie une mendoj se ky raport është i njëjtë. Të gjitha hallkat e një shoqërie tentojnë këtë raport. Shoqëri të ndryshme kanë vlera të ndryshme të këtij raporti.
Ne Shqipëri sot perceptohet politika si një hapësire e dominuar totalisht nga e keqja. Po ashtu edhe drejtësia.
Për rrjedhoje të gjitha perpjekjet dhe të gjitha veshtrimet janë drejtuar andej. Por pak a shumë raporti ndërmjet të mirës dhe të keqes, qëndron si një mesatare morale e shoqërisë. Një mesatare e pamëshirshme që i terheq të gjithë tek vlera e vet. Jo vetëm politikën. Jo vetëm drejtësinë. Rruga e duhur është rritja e kësaj mesatareje, e këtij raporti, në të gjitha sistemet paralelisht. Një sistem drejtësie i pastruar plotësisht përmes një operacioni të pazakonshëm pastrimi, herët a vonë do të shkonte drejt kësaj mesatareje. Një klasë e re politike, e pastruar nga mëkatet, por e rrethuar nga problemet morale të mediave, klasës së biznesit apo edhe opinionit publik në tërësi, do të rreshkiste drejt mesatares morale të shoqërisë.
Ta shohësh të mirën dhe të keqen si të ndara do të thote të mendosh si fanatik dhe t’i shërbesh përkeqësimit të raportit ndermjet tyre.
Pardje David Brooks në kolonën e tij në New York Times publikoi shkrimin “Dhe tani një fjalë nga një fanatik”. Po bashkëngjit një paragraf që përshkruan mendimet e një fanatiku në raport me botën dhe që është relevant me sa kam shkruar më sipër:
“Katastrofa është mendësia ime. Katastrofa përshkruhet thjesht: Shoqëria është totalisht e korruptuar. “Sistemi” është totalisht i kalbur. Unë jam i tmerruar nga mëdyshja dhe ambivalenca, nga ideja se gota mund të shihet gjysëmplot. Unë kapem pas shembullit ekstrem të gjithçkaje dhe e pergjithësoj. Në këtë menyre une krijoj të vërtetën time: Nëse një emigrant ka kryer një krim, të gjithë emigrantet janë kriminele.
Sistemi im moral është i thjeshte: Lart është e keqja dhe poshtë është e mira. Njerëzit me status hierarkik më të larte se unë janë të korruptuar, ndërsa ata që janë perreth meje janë viktimat e korrupsionit të tyre. Ekzistenca e çdo hierarkie është automatikisht provë e padrejtësisë.”
Nëse politika do të perceptohet totalisht e korruptuar, në politikë do të militojnë gjithnjë e pak njerez të ndershem e me dinjitet.
Na duhen më shumë politikanë të ndershem, por na duhen edhe media me të përgjegjshme në raport me misionin publik jo vetëm në raport me përfitimin, biznese me pergjegjshmëri sociale jo vetëm individuale, profesionistë që i kontribojne shoqërisë me dijet e tyre, shoqëri civile proaktive.
Na duhet t’u mësojme fëmijëve në shkolla një perkufizim të ri për vleren. Vlerën e përbërë jo vetëm nga materia por edhe nga shpirti, nga kontributi social.
Nuk është e pamundur.
Nuk mungojnë iniciativat e para.
Dy të rinj shqiptare, inxhiniere IT në Silicon Valley, Ori dhe Aleksandri së bashku me disa miq amerikanë filluan këtë vit një iniciativë vullnetare për të edukuar një grup nxënësish shqiptarë me konceptet e mendimit kritik dhe më pas për t’i aftesuar në fushën e programimit me mentorë nga Universiteti i Standfordit. Kur e pyeta Aleksandrin çfare e motivon të marre kohë nga puna jopak fitimprurese si inxhinier pranë kompanisë Ëhatsapp për t’i sherbyer kesaj iniciative, më tha se përgjigjja lidhet me përkufizimin e vlerës dhe pasurisë. Nuk je i pasur kur ke të ardhura të larta. I pasur je kur ke edhe kontribute për të tjeret, për brezin e ri, për vendin tend, më tha Aleksandri.
Kështu e përmirësojmë hap pas hapi e ditë pas ditë raportin e të mires me të keqen duke rritur të mirën në shoqëri. Dekadenca morale është ngjitëse për shkak se shoqëria është një sistem ingranazhesh të lidhur me njëri-tjetrin. Pastrimi i vetëm njërit prej tyre nuk bën punë.
Le të mos na pezmatoje e keqja. Ajo shpesh te jep forcën kundërvepruese për ndryshim.
E ndonëse nuk mund të ketë fitore përfundimtare të së mirës mbi të keqen, mund t’ia dalim të shërojmë me durim plagët që e keqja krijon në trupin e shoqërisë sonë dhe të ujitim të mirën. Me durim dhe në çdo pjesë duke kujtuar gjithmonë se çfarë është më e padukshme apo më e vogël nuk do të thotë se është më e mirë.
E keqja është kudo.
E mira është kudo.
==================
P.S. Për ata që kane durim të lexojne pak më tepër, po postoj një pjesëz të përkthyer nga libri i Janis Varufakis “Bisedë me vajzën time rreth ekonomisë ose si funksionin kapitalizmi dhe si dështon ai”:
Në ishullin e Aeginës ka rënë muzgu. Është verë. në jemi ulur në verandë me vështrimin e hedhur matanë detit tek dielli që skuq gjithë shkëlqim prapa maleve të Peloponezit. Njëlloj siç bënte im atë me mua kur isha i ri, fillova edhe une të të tregoj me terma shkencorë pse dielli bëhet i kuq kur zhduket ngadalë në horizont. Ti fillon të bezdisesh.
Me vone, po atë mbrëmje, marrim barken tonë me disa miq dhe Parisin, djalin e tyre të vogël dhe nisemi për tek taverna jonë e zakonshme në Marathona Beach. Teksa porositim darkën Parisi fillon me shakatë e tij pandalim. në biem përmbys së qeshuri, madje edhe ti që zakonisht qesh e fundit.
Para se të arrijë ushqimi kapiten Kosta, që e ka lidhur barken e tij të peshkimit ngjitur me tonën në molin përballë tavernës, të kërkon ty një nder. Spiranca i është kapur në një shkemb në fund të detit dhe nga perpjekjet për ta terhequr lart i është keputur zinxhiri.
“Të lutem”, të thotë “meqenese une e di që ty të pëlqen zhytja, mund të hidhesh e ta lidhësh këtë litar tek zinxhiri i spirancës? Mund ta bëja vetë por më ka kapur keqas reumatizma sot.” “Sigurisht” i pergjigjesh ti duke iu gëzuar mundësise për të qënë heroina e momentit, meqënëse edhe zhytjen në det e ke me qejf.
Perëndimi i diellit. Bezdija jote nga unë. Shakatë e Parisit. Gëzimi nga zhytja në det meqënëse ta kërkoi Kapiten Kosta. Këto janë gjërat e kënaqësisë së kësaj vere për ty. Me përkufizim këto quhen “të mira”, përkundër “të këqijave” si për shembull ndjenja që të shkakton një shok i lënduar, detyrat e mërzitshme të shtëpisë apo vetmia dhe pasiguria për jetën. Tani ver re ndryshimin ndërmjet këtyre të mirave që të mbushin jetën me gëzim e lumturi dhe të mirave siç iu referohemi në ekonomi: sendet që ti i gjen në raftet e dyqaneve, që shiten në Amazon e që televizori insiston që të nevojiten.
Ato janë diçka më tepër, ndoshta edhe diçka më pak, por me siguri diçka shumë e ndryshme. në edhe këtyre të dytave iu referohemi si “të mira”, por mbase një fjalë tjetër, sidoqoftë më pak konfuzuese, do të ishte “MALLRA”.
