Nga Eduart Gjokutaj
Ndërsa COVID-19 vijon të mbajë gjallë pasigurinë dhe të ruajë terren ndaj hapjes së ekonomisë, transferimet e drejtpërdrejta financiare për familjet dhe bizneset e vogla përtej mekanizmave tradicionalë të mbrojtjes sociale bëhen të domosdoshëm. Në shumë vende në zhvillim, shkalla e përhapjes së financimeve monetare të drejtpërdrejta po vijon me precedencë.
Për shembull, në Argjentinë, Pakistan dhe Peru, programet e reja të ndihmës mbulojnë një të tretën e popullsisë së tyre. Në Filipine, më shumë se 70% e familjeve e marrin ndihmën financiare me transferime emergjente, pikërisht nëpërmjet funksionimit të mekanizmit të financimit të drejtpërdrejtë.
Gjatë këtyre urgjencave financiare, bankat qendrore janë pajtuar me faktet dhe përkohësisht kanë nisur të veprojnë si “agjentë” tregu financiar qeveritar, duke kryer transferime të fondeve në emër të qeverisë për individët dhe bizneset. Përmes kësaj skeme, qeveritë mund të dërgojnë pagesa direkte shumë më shpejt sesa përmes procedurave të listave, kontrolleve ose rimbursimeve/shtyrjeve të taksave dhe kanë siguruar lehtësimin e synuar për një periudhë të përkohshme.
Financimi i drejtpërdrejtë monetar e lejon qeverinë të sigurojë shpenzimet e nevojshme për të shpëtuar jetë me investimet për të prekurit, ndërsa siguron publikun se nuk do të mbingarkohet me ripagimet e ardhshme të borxhit. Por ky financim shkon direkt te baza konsumatore, e cila mund të japë atë impuls që mungon nga rrudhja e kërkesës në tregun e brendshëm dhe të jashtëm. Gjithashtu, ajo siguron që Thesari të ketë qasje në fonde, edhe kur tregjet për thithjen e borxhit qeveritar janë ndërprerë.
Megjithatë, nëse transferimet nuk mund të bëhen si në shembujt më lart, atëherë nevojitet një pozitivitet në lëvizjen e bankës qendrore për të blerë bono qeveritare (borxhin publik), sepse kësaj radhe qëllimi i blerjeve nuk është të stimulojë aktivitetin ekonomik apo ndihmojë vetëm qeverinë.
Kjo pandemi që po shtron kërkesa të pashembullta për buxhetin dhe mund të shtendosë mundësinë e tij, por edhe të bankës qendrore për t’i financuar ato, duhet t’i nxitë ekspertët monetarë dhe fiskalë, por edhe debatin politik e teknik të shprehen se tashmë është koha pikërisht këtë lloj politike.
Edhe pse pengesa e madhe është ruajtja e pavarësisë së bankës qendrore, në këtë kohë të pazakontë edhe pavarësia e saj nuk do të thotë që qasja e saj reaguese të jetë një “Jo” për një kërkesë për financimin direkt të borxhit të qeverisë. Kjo krizë e veçantë duhet dhe mund të ndikojë vendimin e saj, që të mund të thotë edhe “Po”. Tani për tani, përgjigjja që ka kuptim në ekonominë tonë është “Po”.
Ndërsa janë shpallur dhe vepruar për të hedhur para nga qeveria në luftën kundër virusit, politikëbërësit nuk kanë pse të shqetësohen me frikën e përhapur të rritjes së borxhit. Në këtë kohë, banka qendrore thjesht mund ta blejë borxhin direkt nga qeveria, ose ndryshe dhe thjesht të kreditojë llogarinë e Thesarit. Shembuj të tillë të kreditimit të borxhit publik, në fakt, nuk i gjen dot në Ballkan.
Por shembujt që mund të huazohen për t’u përshtatur me politikën monetare, i gjejmë nga Banka e Anglisë, Banka e Japonisë, Rezerva Federale e SHBA-së dhe Banka Qendrore Evropiane. Për shembull, Banka Qendrore e Japonisë është më e avancuar me këtë politikë, edhe pa ndodhur ende pandemia. Ajo e ka filluar blerjen e borxhit të qeverisë gati tri dekada më parë, me një synim fillestar për të prishur ndikimin e deflacionit.
Tani, ajo ka një bilanc më të madh se vetë ekonomia e Japonisë, dhe zotëron rreth 43 për qind të borxheve të papaguara të qeverisë dhe në vijimësi ka aplikuar politikën e saj të lehtësimit sasior. Në rastin shqiptar, krijimi i rezervave të parave dhe shpërndarja e tyre për qëllime të ndihmës nga pandemia, ka barrierë edhe një “frikë” që ekziston për sa lidhet me dorëzimin e këtij lloji pushteti, qoftë edhe përkohësisht.
Frika aktuale lidhet me politikanët që qeverisin, pasi mundet që ky mekanizëm të shërbejë, ndër të tjera, edhe për qëllime elektorale afatshkurtra, duke çuar në mbingarkesë tregun dhe duke dëmtuar ekonominë në planin afatgjatë. Efekti tjetër ka lidhje me nxitjen e inflacionit dhe, ndoshta, në një vend ku kontrolli institucional funksionon me hope, krijon edhe probleme të tjera.
Ky problem mund të jetë përtej parashikimeve, duke prishur balancën aktuale të treguesve makro. Në fakt, balancat janë prishur dhe është vetëm çështje kohe kur do të deklarohen. Rreziku i inflacionit, edhe pse është më i vogël se përballimi i shpenzimeve buxhetore aktuale, në fakt duhet parë pak më i tërhequr, nëse e krahasojmë me një rrezik më të madh, atë të deflacionit, pasi efekti nga virusi po shkatërron bizneset dhe vendet e punës dhe konsumin që është më i rëndësishmi për ekonominë dhe vijimësinë.
Por këtë vit, kur me nxjerrjen e eurobondit qeveria tashmë ka përmbushur edhe kriteret lidhur me aftësinë për të marrë borxh, atëherë koordinimi i politikës fiskale me atë monetare nevojitet të shihet sy më sy. Kjo krizë tashmë duhet të detyrojë politikëbërësit të ndryshojnë rregullat lidhur me nivelin e borxhit publik dhe rritjen e kapacitetit për të marrë borxh përtej kufirit të lejuar aktualisht.
Dhe në një skenar të keq, ku ekonomia do të luftojë për të balancuar efektin që po krijon ditë pas dite COVID-19, kombinimi “japonez” i mbështetjes së vazhdueshme fiskale për buxhetin, duke mbajtur të ulëta kostot e huamarrjes është një vendim i besueshëm për pjesën më të madhe të botës. Ndoshta në një të ardhme të afërt politika e lehtësimit sasior dhe financimit monetar non stop me para të ekonomisë, mund të jetë e ardhmja e politikës monetare në koordinim me atë fiskale.
Edhe pse në përgjigje të kësaj situate, Banka e Shqipërisë ka marrë masa të menjëhershme për të mbështetur ekonominë, duke “synuar zbutjen e efekteve negative në mirëqenien e bizneseve dhe individëve, si dhe krijimin e premisave për një rimëkëmbje sa më të shpejtë të ekonomisë në periudhën vijuese”, deri tani, përveç uljes historike të normës së interesit, mbetet vetëm gatishmëria e saj të përdorë të gjitha instrumentet operacionale dhe hapësirën rregullatore që disponon, për të minimizuar pasojat e pandemisë. Në realitet koha është e pazakontë dhe vetëm kaq politikë nuk mjafton. Madje, nuk mjaftuan edhe masat e qeverisë këtë fillim viti 2020.
Edhe pse qeveria u shpreh e gatshme me paketa dhe vendime, për t’iu përgjigjur krizës nga pandemia, ato po hasin në sfida të ndryshme. Shpesh, kompleksiteti i programeve të fondeve publike dhe garancitë e dhëna për kreditim të ekonomisë nëpërmjet buxhetit, është shoqëruar me pasiguri dhe ngadalësim të shpejtësisë me të cilën bizneset dhe qytetarët duhet t’i marrin paratë. Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme dhe individë shprehin shqetësimin se pagesa e lehtësimit për përballimin e krizës zgjat shumë. Mospërmbushja e këtyre sfidave përkeqëson efektet makroekonomike të krizës dhe zvogëlon aftësinë për t’i dhënë ekonomisë dhe qytetarëve të prekur atë që u duhet.
Ekziston rreziku që mosadresimi i shpejtë dhe i duhur ndaj këtyre sfidave mund të kontribuojë në fillimin e trazirave sociale. Megjithatë, kriza duhet të shënojë një ndryshim në marrëdhëniet midis qeverive dhe bankave qendrore. Zbehja e kufijve midis të dyjave, madje edhe përmes financimit të drejtpërdrejtë apo lehtësimit sasior, kërkon që ato t’i koordinojnë veprimet e tyre shumë më ngushtë.
Nëse ekonomia vazhdon të përkeqësohet për shkak të pandemisë, do të ishte e vlefshme që të shihnim që banka qendrore të marrë vendimin për një financim të drejtpërdrejt të borxhit publik. Ndoshta kjo do të vijë si politikë e detyruar nga vetë përkeqësimi i ambientit ekonomik dhe social. Në rastin më të keq do të duhet të krijohet infrastruktura ligjore dhe logjistike, pse jo që të bëhet sa më shpejt, edhe pse ende vende si Shqipëria nuk kanë përvojë dhe angazhim të qartë në këtë drejtim. Ndoshta kjo është vetëm çështje kohe./ Fjala.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Ekonomia post-coronavirus/ Çfarë pritet të ndodhë?
Civici: Të shtyhet një vit shlyerja e kësteve të kredive
“Ekonomia e luftës” apo ”korona-ekonomia”?
