Nga Arli Minga/
Të dy vlonjatë, por nuk u takuam asnjëherë. Fatosin nuk e takova kurrë, por e gjeta dhe ndjeva mes vargjesh. Për çudi poezia e parë të cilin mora guximin ta recitoj ishte një poezi e këtij poeti që është përjetësuar në gërmat dhe letrat shqipe. Nuk do ta harroj kurrë ndjesinë që më përçonin fjalët e vargjet e poezisë “Atdheu” tek e lexoja e dëgjoja veten. Ndoshta ishte pikërisht Fatosi që më bëri të vetdijshëm se sa do ta doja Shqipërinë më vonë.
“…atdheu yt i vogli, i vogli
ai hyjnori i pavdekshmi si loti…”
(fragment, poezia “Atdheu”)
Letërsia ishte ëndrra e poetit që sot la botën, e cila ndoshta e deshi shumë, por nuk diti asnjëherë ta vlerësonte sa duhej. Një jetë që ia fali letërsisë. Një jetë që e gdhëndi në vargje të mrekullueshëm, me finesë, ndjenjë e mprehtësi të një poeti që dinte si të depërtonte thellë në zemrën e mendjen e atij që e lexonte. Fatosi i këndoi jetës se jetën e donte, po aq sa donte dhe letërsinë. Se Fatosi jetën e kishte letërsi e letërsinë jetë.
“Jeta është stacion ndarjesh e takimesh.
Jemi përherë udhëtare
dhe nder duar, bagazh të pandarë,
një valixhe të vogël
përpjekjesh, sulmesh, kujtimesh.”
(poezia “Jeta”)
Sic do dashuronte jetën, ashtu si dashuronte letërsinë, Fatosi do të dashuronte dhe frymëzimin e tij më të madh. Fatosi si gjithë artistët e mëdhenj dashuronte njeriun, deri në detajet më të padukshme të shpirtit. Fatosi dashuronte dashurinë, nuk dashuronte urrejtjen. Dashuronte shoqërinë, nuk dashuronte vetminë. Dashuronte lindjen, nuk dashuronte vdekjen. Dashuronte pranimin, nuk dashuronte refuzimin. Dashuronte praninë, nuk dashuronte lamtumirën.
“…Por sa shpejt dashuria
U kthyeka në urrejtje…
Ti mos më urre…”
(fragment, poezia “Mos më urre”)
Poezia e tij është rritur në trajtën e saj të pandryshueshme, e lindur si një nevojë e së brendshmes, për të shprehur atë çfarë ka qenë dhe cfarë do duhej të ishte. Fatosi e lëvroi poezinë si fryma që mbante gjallë përditshmërinë e tij. Si muzika që mbante gjallë të bukurën shpirtërore, si drita që ndriçonte aty ku asgjë nuk depërtonte, aty ku çdo gjë e ligë mund të shpalosej. Por të keqen e lindur të njeriut bashkë me instiktin kafshëror, Fatosi e mbposhti me vargje që mbinin si lulet në shpirt.
“…I sheh ata sy idhnake, tinzare që na përgjojnë?
Jam mësuar me ta…
Dhe e di se ne vend të tulipaneve,
Ata do të mbjellin klloune…
Jetoj jashte këtij minuti
Dhe prej andej i shoh zuzaret
Se si masakrojnë ëndrrat në gjumë…
Prej lënde vetmie jam unë…”
(fragment, poezia “Tungjatjeta, vetmia ime”)
Ah, sa e vlerësonte Fatosi të bukurën. Sa e vlerësonte dashurinë. Si të vetmin pishtar që mbante ndezur dritën në kullën e tij letrare. Farin e ndjenjave që shkonin e vinin si anijet që mes stuhisë e tufanit, diellit e erës, dallgëve dhe qetësisë, ndjekin dritën e vetme që shohin për të arritur lumturinë e gjithkohshme.
“…Si mbrëmjes Jonit, fletëzat e ullinjve.
E mbusha gojë, me erëra të Jonit,
ndiej nëpër dhëmbë kokrrizat e jodit.
Shoh se si thyhen mirazhet mes gurësh…”
(fragment, poezia “Caste buzë detit”)
I donte vajzat e bukura. Ato që shpirtin ia ngrinin peshë, ato që farin e tij të shpirtit e bënin të flakërinte dritë. E donte buzëqeshjen e tyre, pafajsinë, sinqeritetin, gënjeshtrën, kuriozitetin, fjalët e shkujdesura, flokët e shpupuritur, sytë që ndrinin, djallëzinë e lindur, mprehtësinë e farkëtuar e delikatesën dehëse.
“…Kapërcej ty e kapërceva veten,
dhe përtej vetes kapërceva jetën,
dhe përtej jetës kapërceva vdekjen,
I hapa krahët të pushtoj ty vetëm:
Ti do t’më dashurosh patjetër!…”
(fragment, poezia “Ti do të më dashurosh patjetër”)
Dashuritë që u harruan, çastet që u bënë fotografi, fjalët që u bënë poezi, historitë që u bënë romane, njerëzit që bënë jetën. Të gjitha Fatosi i donte e këndonte pa rreshtur, pa u lodhur, me këmbëngulje të paepur. Se jo vetëm çastet e bukura kishin rëndësi, por edhe ato të trishtat, që kujtonin të bukurat. Se në jetë njerëzit kuptojnë se trishtimi është pikënisja e lumturisë, trishtimi është kapitulli i ri i librit të jetës.
“…O zot! Si largohemi kështu prej vetes.
Jo hija e panjohur,
Dora e dhunshme e kohës na shtyn
Në këtë mjegullë të qulltë, të ndohtë,
Krimesh, dritash e baltrash përzjere.
E s’kthehemi dot te ky cep i përthyer
I kësaj flete te zverdhur…”
(fragment, poezia “Në bibliotekën tënde”)
Fatos Arapi ishte i thjeshtë, ishte si të gjithë. I dorëzohej dhe ai ndonjëherë trishtimit, kalonte nëpër faqe të vjetra, gjysmë të harruara. Luftonte dhe ai me veten, luftonte me kujtimet, luftonte me atë, me këtë, me mua dhe me ty, me të gjithë dhe me veten.
“…Akoma s’i kemi shfletuar të gjitha
fletorkat e tragjedive tona.
Hedhur aty tek këndi i dhomës…”
(fragment, poezia “Dy mbas mesnate”)
Por Fatosi nuk mund të mposhtej. Fatosi Arapi do luftonte gjithmonë, nuk do linte gjë në këtë jetë që ta mposhte. Do ta gjente forcën sërish te njeriu, te qenia që ai e donte aq shumë, që e vlerësonte aq shumë. Që i fali poezinë dhe letërsinë. Poezia e kapte për dore, e merrtë me vete, e ngrinte lart, atje lart në qiejt e imagjinatës, në parajsën e shpirtit, në fillin e besimit. …se Fatosi do luftonte të jetonte, e do jetonte të luftonte… patjetër!
“…Duhet të ketë ndodhur dikund
Një fëmijë do të ketë folur
Fjalën e paë në jetë…
Patjetër. Patjetër.”
(fragment, poezia “Patjetër”)
Intelektuali i madh që nuk do të mposhtej kurrë prej kohës, por vetëm nga krijimtaria e tij. Farkëtuesi i poezisë moderne në letrat shqipe. Lavdërimi më i madh për poezinë e Arapit, është bërë pikërisht nga denigruesit e saj, të cilët e akuzonin se ishte në kundërshtim të hapur me normat e vendosura dhe të imponuara. Poezia e tij i kapërcen dimensionet e Shqipërisë dhe është padyshim e nivelit evropian. E në ditën që u nda nga jeta, të gjithë e kujtuam më në fund, por Fatosi nuk ka fatin ta shohë sa shumë ne e duam. Fatosi jetoi të shihte vetëm si e harruam… Në të vërtetë Fatos Arapi nuk ka nevojë për asnjë ceremoni groteske dhe për asnjë nderim shtetëror. Duke qenë një nga krijuesit më të talentuar të kohërave moderne, ai ka vendin e tij të parrëzueshëm dot në letërsinë shqipe. Ai është i spikatshëm dhe i qartë, me gjithë ndërlikimet dhe herë-herë metaforat hermetike të tij.
Fatos Arapi nuk është kopertina e letrave shqipe, por është thelbi i tyre. Fatos Arapi nuk është dhomë e një biblioteke, por është themeli që e mban. Fatos Arapi është një nga të paktët qirinj që kishte mbetur ndezur në sallën e braktisur të kulturës shqiptare…e që sot na tha “Lamtumirë!”
“…Lamtumirë.
Kudo qe shkoj
jam nje copez peizazhi nga vendi im…”
(fragment, poezia “Lamtumirë”)
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Letërsia në zi, ikën dhe një nga kolosët e saj
