Zgjedhjet tentojnë të sjellin në plan të parë ndryshimet. Kjo sigurisht që është e vërtetë për zgjedhjet e fundit presidenciale të Shteteve të Bashkuara, në të cilat votat ende po grumbullohen. Rezultati do të ketë implikime të thella për shumë aspekte të politikës së SHBA. E megjithatë ekziston një çështje për të cilën të dy palët duket se bien dakord: nevoja për të “ndaluar” Kinën.
Qeveria e SHBA dhe, gjithnjë e më shumë, Komisioni Evropian, tani kryesisht beson se Kina ka siguruar fitimet e saj ekonomike dhe teknologjike padrejtësisht, falë ndikimit të përhapur të qeverisë së saj mbi ekonominë. Gjeostrategjistët shpesh e shtyjnë këtë pikëpamje, duke imagjinuar se një qeveri mund të arrijë epërsinë teknologjike duke investuar në sektorët në modë të kohës.
Por një analizë më e plotë tregon se kjo është çorientuese. Planet më të mëdha “të suksesshme” të zhvillimit të madh ekonomik zakonisht janë të dyshimta, duke u përqëndruar kryesisht në objektivat që, duke pasur parasysh bazat e ekonomisë, do të arriheshin gjithsesi. Kreditimi i ndërhyrjes së shtetit kur këto objektiva përmbushen është i papërshtatshëm.
Japonia jep këtu një përrallë paralajmëruese. Gjatë rritjes së saj pas viteve 1945, në vitet 1970 dhe 1980, Ministria e Tregtisë dhe Industrisë Ndërkombëtare (MITI) fitoi një reputacion global pothuajse mitik për suksesin e dukshëm të përpjekjeve të saj për të kanalizuar burimet drejt sektorëve strategjikë. Shumë vende u këshilluan të imitojnë modelin e saj.
Por në vitet 1980, flluska e pasurive të patundshme të Japonisë shpërtheu dhe rritja u ngadalësua ndjeshëm. Siç doli, shumë nga sektorët e mbështetur nga MITI nuk kishin patur sukses. Ajo që në të vërtetë kishte nxitur rritjen e Japonisë nuk ishte ndërgjegjja e MITI-t, por një normë e lartë kursimesh dhe niveli i arsimimit në rritje të shpejtë i një fuqie punëtore të disiplinuar, të njëjtët faktorë që kanë nxitur zhvillimin e Kinës.
Deri në fund të fundit, udhëheqësit e Kinës duket se i kuptuan kufijtë e ndërhyrjes së shtetit. Në fakt, këshillat e përgjithshme të Partisë Komuniste të Kinës për autoritetet ishin të zvogëlojnë përfshirjen e shtetit në ekonomi, sepse ndërmarrjet shtetërore (NSH) përgjithësisht mbeten shumë më pak efikase se firmat private, dhe vetëm rreth një e treta si fitimprurëse.
E megjithatë, ndërsa NSH-të vazhdojnë të mos performojnë më mirë, krahasuar me firmat private, udhëheqësit e Kinës kanë ndryshuar rrënjësisht pikëpamjet e tyre për ndërhyrjen. Tani, mençuria konvencionale është se vendi i detyrohet përparimit të tij dhe, në të vërtetë, dominimit të tij global.
Sidoqoftë, nxitësi i vërtetë i suksesit të Kinës është niveli i saj i lartë i kursimeve, gati 40% e PBB-së, ose më shumë se dyfishi i normës në SHBA dhe Evropë. Kjo i jep Kinës burime masive për investime në krijimin e rrugëve për udhëheqjen teknologjike. Veçanërisht, vendi ka bërë investime të mëdha në përmirësimin e sasisë dhe cilësisë së arsimit.
Lidhur me arsimin e mesëm, Kina tashmë ka arritur plotësisht ndjekjen e Perëndimit. Dhe testimi nga Programi i OECD për Vlerësimin Ndërkombëtar të Studentëve sugjeron që nxënësit kinezë të shkollës së mesme janë shumë më të mirë në zgjidhjen e problemeve sesa kolegët e tyre amerikanë ose evropianë.
Për më tepër, arsimi terciar, çelësi i vërtetë i udhëheqjes teknologjike, ka shpërthyer në Kinë gjatë dy dekadave të fundit. Sipas Fondacionit Kombëtar të Shkencës të SHBA, Kina tani prodhon më shumë se dy herë më shumë inxhinierë dhe më shumë botime shkencore dhe inxhinierike të vlerësuara nga kolegët, sesa SHBA. Në mënyrë të ngjashme, ai e ka tejkaluar Bashkimin Evropian në shpenzimet për kërkime dhe zhvillime, dhe në trendet aktuale.
Shtetet e Bashkuara janë të përhumbura nga spektri i një Kine teknologjikisht mbizotëruese dhe të etur për të siguruar që ajo të mos materializohet kurrë. E megjithatë, duke pasur parasysh bazat themelore të Kinës, ka shumë pak që SHBA mund të bëjë për të penguar, e lëre më bllokimin, përparimin e saj. Huawei është vetëm një shembull i një firme që ka përfituar nga pellgu i Kinës me miliona inxhinierë për të zhvilluar produkte të reja. Edhe nëse SHBA arrin të shkatërrojë Huawei, shumë kompani të tjera kineze të teknologjisë së lartë janë të destinuara të shfaqen, të nxitura nga i njëjti talent.
E ashtuquajtura strategji e qarkullimit të dyfishtë që është vendosur të formësojë Planin e ardhshëm pesëvjeçar të Kinës është në përputhje të plotë me bazat e lartpërmendura. Ndërsa ekonomia e Kinës rritet, ajo natyrshëm po bëhet më pak e varur nga eksportet dhe inxhinierët e sapo prerë do të zotërojnë një numër në rritje të teknologjive. Me fjalë të tjera, planet e qeverisë për vitet e ardhshme ndoshta do të materializoheshin, edhe pa ndërhyrjen e shtetit.
Në të kundërt, strategjia e SHBA, e cila fillon me një “shkëputje” ekonomike nga Kina, ka pak shanse për sukses. Për të qenë të sigurt, vetë shkëputja mund të jetë e realizueshme. Por do të ishte edhe kundërproduktive.
Tregtia gjithmonë nënkupton një varësi të dyanshme. Dhe ndërsa SHBA mund të pëlqejë idenë për t’u “çliruar” nga Kina duke shkëputur lidhjet tregtare, ajo do të paguante një kosto të lartë për “çlirimin” e Kinës prej saj. Mbyllja e furnitorëve kinezë nga tregu amerikan siguron një subvencion të nënkuptuar për prodhuesit me kosto më të lartë. Në fund të fundit, efekti i zvogëlimit të tregtisë dypalëshe do të ishte ekuivalent me atë të tarifave të dështuara të Trump kundër Kinës, një taksë e nënkuptuar ndaj konsumatorëve amerikanë.
Dhe për çfarë? Kufizimi i hyrjes së Kinës në disa teknologji kyçe të SHBA mund të bëjë një ndryshim afatshkurtër, por nuk ka gjasa të ngadalësojë zhvillimin e Kinës në mënyrë të konsiderueshme. Shkalla e madhe e burimeve njerëzore dhe financiare që Kina do të vendosë gjatë dekadës së ardhshme do të thotë se ajo është e pozicionuar mirë për të dominuar shumë sektorë të teknologjisë së lartë, me ose pa inputet e SHBA.
Përfundimi është i qartë: Administrata e ardhshme e SHBA duhet të pranojë rritjen e vazhdueshme ekonomike dhe teknologjike të Kinës. Mund të mos pëlqejë ideja që Kina të kapërcejë SHBA, një moment historik që ndoshta do të arrihet brenda dekadës së ardhshme. Por përpjekjet e mëtejshme për të shmangur atë rezultat do të ishin jo vetëm të kota, por edhe shumë të kushtueshme.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Çfarë rreziku i kanoset botës nga zgjedhjet në SHBA?
Ç’do të ndodhë me botën pas luftës tregtare SHBA-Kinë?
