“France-Orient” ka botuar, më 10 prill 1922, në faqen n°52, një letër të Mit’hat Frashërit (Lumo Skëndo) mbi mundësinë e eksplorimit të qymyrit të bardhë (burimeve hidro-energjitike) në Shqipëri, që, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:
Nuk ka asnjë ujëvarë të menaxhuar në këtë vend dhe për këtë arsye nuk ka turbinë ose rrota, përveçse disa mullinj të vegjël rudimentarë.
Energjia e kapur mund të përdoret menjëherë: 1 ° për ndriçim; 2 ° për industrinë e vogël (gatrat, farkat, fabrikat e tjerrjes, fabrikat e çarçafëve); 3 ° për tërheqjen (motorizimin) elektrike të rrjeteve ekzistuese hekurudhore me rrugë të vogla (linja midis Durrësit dhe Tiranës; Durrësit-Kavajës-Beratit – kjo pjesë e fundit pjesërisht e shkatërruar, por lehtësisht e riparueshme, dhe Durrësit-Shkodrës); 4 ° për industritë kimike (boksiti është shumë i përhapur në Shqipëri).
Qytetet e Shkodrës, Durrësit, Tiranës, Peqinit, Elbasanit, Beratit, Korçës, Fierit, Vlorës, Tepelenës, Gjirokastrës, do të përdornin menjëherë energjinë elektrike për ndriçim, tërheqje (motorizim) dhe fabrika të vogla.
Është e rëndësishme të theksohet se, kur bëhet fjalë për industrinë, Shqipëria ende njeh vetëm industritë e brendshme, punën e artizanëve. Nuk ka punëtori të mëdha. Sidoqoftë, zbukurimet bëhen në Shkodër, pëlhura të imta mëndafshi – shpesh të përziera me fije ari dhe argjendi – në Tiranë, Elbasan, Shkodër; lëkurat ngjyrosen (regjen) në Korçë. Këtu nuk mungojnë punëtorët dhe artizanët dhe një vend që nuk është i varfër në lëndë të parë (dru, lëkurë, lesh), nuk mund të vazhdojë të mbetet pa industri.
Nga ana tjetër, “qymyri i bardhë” është i përhapur në të gjithë Shqipërinë. Unë nuk jam në dijeni të ndonjë studimi të veçantë mbi forcën lëvizëse që lumenjtë e saj mund të sigurojnë. Sidoqoftë, studiuesi hungarez Bela Pechs vlerëson se Shkumbini mund të japë 5000 HP (horse power – kuaj fuqi) pranë Elbasanit; Devolli, 40.000 HP (horse power – kuaj fuqi) dhe Drini, të paktën 25.000 HP (kuaj fuqi), që do të thotë mes të treve, gjithsej 70.000 kuaj fuqi (përmbledhje “Visugyi Kôzlemények” 1915, riprodhuar nga “Illyrisch-Albanische Forschungen”, vëllimi II, f. 81-82, München dhe Leipzig, 1916).
Ky vlerësim është më i vogël se i ekzagjeruar. Një vështrim i thjeshtë i hedhur në hartë bën të mundur, në fakt, për të parë ndryshimin e madh në nivelin e rrjedhës së lumenjve, midis pikave me një distance të vogël. Lumenjtë shqiptarë burojnë në lartësi mesatare prej 1.000 deri 1.200 metra dhe zbresin me shpejtësi në një lartësi prej 50 metrash. Drini, ku derdhet liqenit i Ohrit, e ka burimin në një lartësi prej 687 metrash.
Por, përveç lumenjve kryesorë – ndër të cilët duhet të llogarisim, përveç tre të përmendur më lart, Vjosën dhe Matin – ekziston një pafundësi e atyre dytësorë, me rrjedhje pak a shumë konstante, që fshehin energji të mëdha. Ne do të citojmë Drinin (Dropullin), degë e Vjosës, midis Gjirokastrës e Tepelenës; Langaricën, midis Qukësit dhe Liqenit të Ohrit; Erzenin, në lindje dhe në jug të Tiranës.
Unë nuk do të ndërmarr të shpreh konsiderata mbi mundësinë më të madhe ose më të vogël të kapjes (thithjes) së këtyre ujërave. Sidoqoftë, mund të thuhet se, shpesh, prurja e thjeshtë do të mjaftonte; diku tjetër, do të ishte e nevojshme të ndërtoheshin rezervuarë, madje edhe tunele.
Kërkohet një studim i shpejtë në vend. Si një udhëzim praktik, unë do të këshilloja formimin e një grupi të vogël, i cili do të dërgonte në Shqipëri një komision studimi, të përbërë nga dy ose tre inxhinierë. Ky komision do të ndërlidhej drejtpërdrejt me qeverinë shqiptare, për të shqyrtuar mënyrën më racionale të kryerjes së shfrytëzimit (eksplorimit).
Jam i bindur që një bashkëpunim midis dy vendeve, do të ishte i frytshëm për dy palët.
Lumo SKËNDO
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Mit’hat Frashëri, çfarë thotë për kombin, shqiptarët?
U pajis me pasaporta të rreme, për t’i shpëtuar turqve!
“Ali Pasha ka thënë: dy shqiptarë janë shumë!”
