“Do të vij prapë, por për një punë tjetër, edhe ma të madhe se kjo!”
Në vitet pesëdhjetë të shekullit të kaluar, një pjesë të madhe të kohës së tij, Anton Çeta, e kishte kaluar nëpër fshatra të Drenicës.
Ai ishte etnograf dhe kishte marrë përsipër projektin e mbledhjes së tregimeve popullore në gjithë Kosovën, para se tregimtarët e fundit të tyre të vdisnin. Rezultatet e punës së tij etnografike në Drenicë, u publikuan në tri vëllime me titullin “Prozë popullore nga Drenica”.
Për tre muaj, Anton Çeta kishte qëndruar edhe në Prekaz, përkatësisht në konakun e Hazir Lutit, i cili dallohej nga pleqtë e tjerë të fshatit me faktin se njihte qindra tregime popullore, përralla, legjenda e mite, por edhe tekste këngësh të vjetra. Ai ishte një thesar aq i pasur etnografik, saqë Anton Çetës iu desh një kohë e gjatë derisa ta eksploronte të tërin, për ta hedhur pastaj në letër.
Ishte një kohë kur në Kosovë nuk ekzistonin fare mjetet e qarkullimit, nuk kishte makina dhe autobusë, kështu që Anton Çeta ishte i detyruar të banonte gjithë kohën në konakun e . Aq mirë e trajtonin, saqë ai kishte nisur të ndihej si të ishte në shtëpinë e tij.
Seancat e mbledhjes së materialit etnografik zhvilloheshin në mbrëmje, pasi burrat mbaronin punët e tyre në fusha e ara dhe ktheheshin në shtëpi. Konaku i vogël i plakut Hazir nuk i zinte të gjithë ata që vinin nga lagjet tjera të fshatit për të dëgjuar bisedat midis tij dhe Anton Çetës.
Sa herë e kam dëgjuar rrëfimin për këto mbrëmje, më është kujtuar “Dosja H” e Ismail Kadaresë, në të cilën flitet për dy etnologë amerikanë që vijnë në Veriun e Shqipërisë për të mbledhur eposin e lashtë të kreshnikëve, në të cilin ende ruheshin elementet e eposit homerik.
Tregojnë se Antoni, nuk u fliste vetëm për rëndësinë e folklorit dhe mbledhjes së tij. Në shumë raste u fliste edhe për problemet e kohës dhe për të ardhmen e Kosovës, siç ai e besonte se duhej të ishte. Në fund të atij qëndrimi të gjatë, derisa po përshëndetej me plakun Hazir dhe mikpritësit e tjerë, ai u kishte thënë: “Do të vij prapë, por për një punë tjetër, edhe ma të madhe se kjo!”
Tridhjetë vite më vonë, kur në Kosovë filloi pajtimi i gjaqeve dhe njerëzit e panë se në krye të këtij pajtimi ishte mësuesi i dikurshëm shëndetdobët, tani dukshëm i plakur, atyre iu kujtuan fjalët e tij të përshëndetjes me ta: “Do të vij prapë, por për një punë tjetër, edhe ma të madhe se kjo!” Plaku Hazir nuk e kishte arritur ditën kur do të përmbushej premtimi i Anton Çetës. Ai kishte vdekur shumë kohë më parë.
Sot, kushdo që merr në dorë tre vëllimet “Prozë popullore nga Drenica” mund ta gjejë emrin e tij në fund të dhjetëra e dhjetëra tregimeve, përrallave e legjendave të botuara aty./Konica.al
