Me fraksionet radikale të Iranit gjithnjë e më të guximshme dhe zgjedhjet presidenciale që po afrojnë në qershor, dritarja e mundësisë për mbështetësit e marrëveshjes bërthamore të vitit 2015 për të ringjallur paktin duket se po mbyllet shpejt.
Qasja e matur e Presidentit të SHBA Joe Biden ofron shpresën më të mirë të de-përshkallëzimit të tensioneve aktuale.
Diplomacia ka qenë gjithmonë mënyra e vetme e arsyeshme për të adresuar tensionet SHBA-Iran. Por kur politika e jashtme kalon në rryma emocionale dhe i nënshtrohet tundimeve marramendëse, skema e mençur dhe delikate e shtetit kalon në plan të dytë.
Kjo ndodhi në Shtetet e Bashkuara pas sulmeve terroriste të 11 shtatorit 2001 dhe ndodhi përsëri gjatë presidencës bombastike të Donald Trump.
Ndoshta shembulli më i mirë ishte vendimi i vrullshëm i njëanshëm i Trump për të tërhequr SHBA nga marrëveshja bërthamore e Iranit 2015.
Kjo marrëveshje e njohur zyrtarisht si Plani i Përbashkët Gjithëpërfshirës i Veprimit (JCPOA) erdhi pas shumë vitesh negociatash të mundimshme, vetëm për Trumpin që ta shkarkonte atë si pjesë e strategjisë së tij arrogante dhe dritëshkurtër të “presionit maksimal” ndaj Iranit.
Por me Joe Biden tani president, bisedimet që filluan këtë muaj në Vjenë u japin fuqive kryesore globale një mundësi diplomatike për të shpëtuar paktin.
Ne duhet të shpresojmë që ata të kenë sukses, sepse “presioni maksimal” i Trump provoi të ishte një dështim i madh.
Regjimi iranian filloi të shkelë disa dispozita të JCPOA rreth një vit pasi SHBA u tërhoq prej saj në 2018. Që atëherë, Irani ka rritur në mënyrë progresive pastërtinë e pasurimit të tij të uraniumit, ka zgjeruar rezervat e tij të uraniumit të pasuruar 14 herë dhe ka penguar ndërkombëtarisht inspektimet e objekteve të saj bërthamore.
Vlerësimet e SHBA për kohën e shpërthimit bërthamor të Iranit kohët e fundit ranë nga mbi një vit në tre ose katër muaj.
Strategjia e këshilluar keq e Trump jo vetëm që rriti rreziqet e përhapjes bërthamore, por gjithashtu dështoi në mënyrë të zbehtë për të frenuar aktivitetet ushtarake rajonale të Iranit.
Tensionet SHBA-Iran janë intensifikuar në Gjirin Persik dhe veçanërisht në Irak, duke u shtuar nga përleshjet gjithnjë e më të shpeshta midis Iranit dhe Izraelit.
Një arsye tjetër për shqetësimin e SHBA-së është se regjimi iranian ka zbutur izolimin e tij ndërkombëtar duke forcuar marrëdhëniet e tij me Kinën përfshirë përmes një marrëveshje dypalëshe të fundit 25-vjeçare që parashikon investime të mëdha kineze në Republikën Islamike në këmbim të furnizimeve të lira dhe të qëndrueshme të naftës iraniane dhe gazit.
Bashkëpunimi i shtuar i sigurisë dhe inteligjencës është gjithashtu pjesë e paketës.
Siç synonte Trump, sanksionet amerikane kanë shkaktuar kërdi në ekonominë iraniane. Irani madje ka pasur vështirësi serioze në importimin e vaksinave Covid-19 dhe furnizimeve mjekësore. Sidoqoftë, elementët kryesorë të regjimit kanë dalë të padëmtuar apo edhe të forcuar nga konfrontimi me Trump.
Veçanërisht, Garda Revolucionare e fuqishme udhëheqësi i mëparshëm i të cilit në operacionet ekstraterritoriale dhe klandestine, gjenerali Qassem Suleimani, u vra vitin e kaluar nga një dron amerikan ka përfituar nga falimentimi i firmave private për të forcuar kontrollin e saj mbi ekonominë.
Ndërsa niveli i varfërisë së Iranit u rrit dhe COVID-19 u përhap, Garda Revolucionare gjithashtu përforcoi imazhin e saj si një ofrues i shërbimeve thelbësore, duke minuar më tej qeverinë relativisht të moderuar të Presidentit Hassan Rouhani.
Me fraksionet radikale të Iranit gjithnjë e më të guximshme përpara zgjedhjeve presidenciale në qershor, dritarja e mundësisë për mbështetësit e marrëveshjes bërthamore për të ringjallur paktin duket se po mbyllet shpejt.
Si qeveria e Rouhani (mandati i dytë dhe i fundit i së cilës po mbaron) dhe administrata e re e SHBA janë shumë të vetëdijshme për këtë dhe të gatshme të ndjekin një pazar të shpejtë.
Në këtë drejtim, është mirë që Biden ka lëvizur shpejt për të hedhur poshtë ose rikalibruar shumë nga politikat e Trump ndaj Lindjes së Mesme.
Biden ka zbutur marrëdhëniet e SHBA me Arabinë Saudite, duke vendosur sanksione mbi 76 individë dhe njësinë elitare të caktuar për të mbrojtur Princin e Kurorës Mohammed bin Salman në lidhje me rolin e tyre në vrasjen e gazetarit saudit Jamal Khashoggi.
Po kështu, Biden ka distancuar SHBA nga ofensiva ushtarake e udhëhequr nga Sauditët në Jemen dhe ka përmbysur përcaktimin e Trump të rebelëve Houthi si një grup terrorist, në mënyrë që të lehtësojë shpërndarjen e ushqimit dhe ndihmave të tjera thelbësore në një vend që aktualisht vuan një krizë të thellë humanitare.
SHBA ka rivendosur gjithashtu ndihmën ekonomike për palestinezët, të cilën Trump e kishte pezulluar praktikisht në tërësinë e saj.
Zbatimi i kësaj qasje e cila tashmë ka sjellë shenja të hershme të një shkrirje diplomatike midis Arabisë Saudite dhe Iranit do të kërkojë shkathtësi.
Por nuk ka një pikë fillestare më të mirë për të trajtuar me sukses sfidat më të ngutshme dhe delikate të Lindjes së Mesme, siç është përhapja bërthamore.
Bisedimet e vazhdueshme bërthamore në Vjenë duke përfshirë pesë anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, së bashku me Gjermaninë, Iranin dhe Bashkimin Evropian ofrojnë një mundësi të shkëlqyer për të treguar se bashkëpunimi shumëpalësh me fuqi të madhe mbetet i zbatueshëm.
Procesi filloi mirë, pjesërisht falë lehtësimit të evropianëve për negociatat indirekte midis delegacioneve të SH.B.A.-së dhe Iranit.
Blloqet kryesore pengesë janë natyra e sanksioneve që SHBA duhet të heqin dhe renditja e çdo kthimi në përputhje me JCPOA. Të dy SHBA dhe Irani këmbëngulin që tjetri të bëjë hapin e parë.
Një pengesë e shtuar ishte sulmi i fundit ndaj impiantit të pasurimit të uraniumit Natanz të Iranit më i madhi i vendit i kryer gjatë negociatave dhe i atribuohet gjerësisht Izraelit.
Si hakmarrje, Irani njoftoi se do të fillonte pasurimin e uraniumit në pastërti 60%, tre herë më e lartë se niveli 20% në të cilin ishte aderuar deri më tani (dhe që tashmë tejkalonte shumë 3.7% të lejuar nga JCPOA).
Irani po i afrohet gjithnjë e më shumë nivelit të pasurimit 90% të nevojshëm për të prodhuar një bombë bërthamore, kështu që hapësira për manovrim në Vjenë po ngushtohet.
Në marrëdhëniet ndërkombëtare, i përsosuri është armiku i së mirës dhe iluzionet nuk janë një matës i dobishëm.
JCPOA nuk kishte për qëllim të ishte një ilaç, por shfuqizimi i kërcënimit të përhapjes bërthamore është padyshim rruga më e mirë për të trajtuar sjelljen e mundimshme iraniane diku tjetër në rajon.
Përpjekjet e sabotazhit si sulmi i Natanz, nga i cili administrata e Bajdenit u distancua shpejt, sigurisht që nuk janë një alternativë e pranueshme dhe e qëndrueshme ndaj përpjekjeve diplomatike.
Vlen të kujtohet se ku ishim para JCPOA dhe të reflektojmë se ku na kanë çuar ata që kërkuan ta prishin atë. Spiralja në rënie e tensioneve që kemi parë vitet e fundit është e pamatur.
Ndalimi i tij do të përfshijë domosdoshmërisht një diplomaci intensive madje edhe më shumë prej të cilave duhet të ndjekin.
Përkthyer dhe përshtatur nga Project Syndicate/ F.H Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Marrëveshja bërthamore me Iranin mund të ‘shpëtohet’ nga Biden
Biden ka nisur veprimet në politikën e jashtme
