Marrëveshja e Gjelbër Evropiane synon të zvogëlojë emetimet e gazrave serrë në Evropë në zero deri në vitin 2050, jo më pak përmes dekarbonizimit të sektorit të energjisë. Por ndërsa Evropa dëshiron të jetë një udhëheqëse globale në luftën kundër ndryshimeve klimatike, pyetja është nëse mund ta arrijë qëllimin e saj dhe me çfarë kostoje. Detyra është e frikshme dhe pengesat janë të frikshme.
Kriza COVID-19 demonstroi shkallën e ndryshimeve që nevojiten për të zvogëluar përdorimin e karbonit në masë. Konsumatorët dhe politikanët duan të shmangin një tronditje të tillë me faza në furnizime të qëndrueshme të energjisë së lirë, të gjelbër. Politika e mirë dhe përparimi teknologjik do ta arrijnë atë objektiv, por, tani për tani, ka kompromise.
Për shkak se karboni duhet të tatohet mjaftueshëm për të marrë parasysh eksternalitetin negativ të klimës që gjeneron, çmimi i emetimeve të dioksidit të karbonit duhet të rritet, gjë që do ta bëjë energjinë elektrike më të shtrenjtë. Kjo, së bashku me një rritje të çmimeve të gazit natyror, është arsyeja pse evropianët kanë përjetuar një rritje të fundit të çmimeve të energjisë elektrike me shumicë. Pasojat politike të këtij zhvillimi u parashikuan në revoltën e jelekëve të verdhë 2018-19 në Francë, e cila ishte një përgjigje ndaj një rritjeje të moderuar të taksave të karburantit.
Evropa duhet të importojë pjesën më të madhe të gazit natyror që i nevojitet. Por për të garantuar një furnizim të sigurt, ai e vë veten në mëshirën e vendeve si Rusia dhe Algjeria, të cilat priren të përdorin burimet e tyre të gazit gjeopolitikisht (respektivisht kundër Ukrainës dhe Marokut). Rusia furnizon një të tretën e gazit që i nevojitet Evropës dhe po shtyn të aktivizojë Nord Stream 2, një tubacion për të furnizuar furnizimet direkt në Gjermani, duke anashkaluar Ukrainën. Duke i bërë gjërat më keq, vende individuale si Gjermania ose Spanja, jo Bashkimi Evropian, negociojnë me furnizuesit. Duke shfrytëzuar këto dinamika, Rusia ka demonstruar kohët e fundit se mund të ndikojë në çmimin e gazit duke mos e mbajtur furnizimin.
Konflikti midis përparësive klimatike dhe energjisë së lirë dhe të sigurt po rritet. Një vend me rezerva qymyri gjithmonë mund të përfitojë nga ato burime për të siguruar furnizimin e tij me energji. Një rast i tillë është Gjermania, ku prodhimi i energjisë elektrike me qymyr përfaqëson rreth 30% të furnizimit me energji elektrike, për shkak të vendimit të qeverisë për të hequr dorë nga energjia bërthamore pas katastrofës së Fukushima në Japoni në 2011.
Rritja e çmimeve të gazit dhe energjisë elektrike këtë vit e bën të qartë se kalimi i energjisë nuk do të jetë një proces i qetë. Sfidat janë të mëdha. Kryesorja prej tyre është tejkalimi i problemit të ndërprerjes. Për të zbutur paqëndrueshmërinë e çmimeve, burimet e ripërtëritshme kërkojnë një teknologji rezervë për t’u mbushur kur intensiteti i erës ose diellit është i ulët. Gazi natyror zakonisht i shërben këtij funksioni, pra rritja e çmimeve të energjisë elektrike dhe do të mbetet kështu të paktën derisa të krijohen mjedise më efikase për ruajtjen e energjisë elektrike.
Në tregun me shumicë të energjisë elektrike në BE, çmimi përcaktohet nga teknologjia e fundit në rendin e meritës së furnizimit (domethënë sekuenca e termocentraleve të preferuar). Në mënyrë tipike, ky backstop është një fabrikë turbine me cikël të kombinuar (gaz) ose një strukturë hidroelektrike. Tregu është një grup ku oraret e furnizimit të gjeneratorëve janë të grumbulluar dhe të përafruar me kërkesën për të marrë çmimin me të cilin paguhen të gjithë furnizuesit.
Në mënyrë ideale, sinjali i çmimit nga një treg konkurrues do të jepte indikacionin e duhur për investimet nga prodhuesit dhe konsumin nga përdoruesit. Por, në fakt, nuk ka hyrje falas për disa teknologji (të tilla si bërthamore dhe hidro), përdoruesit nuk janë domosdoshmërisht të përgjegjshëm ndaj çmimeve, dhe struktura e furnizimit nuk është konkurruese, por oligopolistike.
Por vetëm këta faktorë nuk janë arsye për të hedhur poshtë grupin, kështu që pyetja është se si të sigurohen stimujt e duhur për investime, veçanërisht në burimet e rinovueshme. Këtu, kontratat afatgjata për furnizimin me energji elektrike dhe ankandet e prokurimit mund të luajnë një rol vendimtar në përmirësimin e funksionimit të grupit dhe zbutjen e fuqisë së tregut. Për shkak të uljeve të konsiderueshme të kostos gjatë dekadës së fundit, burimet e ripërtëritshme tani janë konkurruese dhe do të lulëzojnë për sa kohë që lëndët djegëse fosile nuk subvencionohen dhe karboni çmohet në mënyrë të përshtatshme.
Investimet varen nga stabiliteti rregullator, dhe kështu mund të dëmtohen nga një reagim i nxituar ndaj rritjeve aktuale të çmimeve. Sidoqoftë, ka ide që ia vlen të merren parasysh. Republika Çeke, Greqia, Franca, Spanja dhe Rumania kanë propozuar që BE të koordinojë blerjet e gazit dhe të krijojë një rezervë strategjike. Kjo është një ide e shkëlqyer, pasi do të rriste pozicionin negociues të BE -së dhe do të përmirësonte sigurinë e furnizimit.
Propozimet e tjera të fundit duhet të vlerësohen me kujdes për të shmangur çdo ndërhyrje në formimin e çmimeve. Në vend që të përpiqeni të ulni çmimet e energjisë elektrike, është më mirë të subvenciononi drejtpërdrejt konsumatorët e cenueshëm. Tregu me shumicë duhet të vazhdojë të japë një sinjal çmimi për prodhuesit dhe konsumatorët. Rritja e pashmangshme e çmimit të të drejtave të emetimeve (brenda sistemit të tregtimit të emetimeve) nuk duhet të fajësohet nga spekulatorët, ka shumë të ngjarë që pasqyron parashikimin e tregut për çmime më të larta të CO2, një komponent i domosdoshëm i tranzicionit të energjisë.
Nëse Evropa dëshiron të çlirojë luftën kundër ndryshimeve klimatike nga politika e sigurisë së energjisë, së pari duhet të arrijë një përzierje të balancuar energjetike në një treg të integruar. Kjo do të thotë se nuk mund të injorojë kontributin e mundshëm të teknologjisë bërthamore, siç ka theksuar Paneli Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike.
Për më tepër, një politikë e unifikuar evropiane e energjisë për prokurimin dhe ruajtjen e gazit është e nevojshme, siç janë investimet për të zhvilluar teknologji të reja të tilla si kapja e karbonit dhe hidrogjeni i gjelbër. Por BE nuk mund të jetë naive. Ndryshimi i klimës është një problem global. Nëse reduktimet e emetimeve të Evropës kompensohen në pjesë të tjera të botës, nuk do të ketë pasur përparim dhe Evropa do të përfundojë më pak konkurruese. Një taksë e rregullimit të kufirit të karbonit do të jetë e nevojshme për të adresuar këtë shqetësim.
BE ka reputacionin se vepron vetëm kur është në prag të katastrofës. Mund të jemi në një nga ato momente. Dimri po vjen.
*Xavier Vives është Profesor i Ekonomisë dhe Financave në Shkollën e Biznesit IESE.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Cilat shtete kanë çmimet më të shtrenjta të energjisë elektrike?
Nord Stream 2 dhe tranzicionit energjitik gjerman
Politikat antikrizë që po aplikon BE/ Po Shqipëria?!
