Di që shumë prej jush janë të interesuar ndaj gazetarisë dhe mjeteve të komunikimit. Unë këtë pasion fillova ta kultivoja që nga gjimnazi, nuk kam dashur të bëj asgjë tjetër veç të jem gazetar, me dëshpërimin e madh të babait tim. Ai, si drejtor i mirë i një liceu, e konsideronte me shumë përçmim, si një profesion rastësor.
Por, gazetaria ka qenë prirja e madhe e jetës time. Ju pranoj që edhe pse e kam dashur dhe vazhdoj ta dua, nuk mund t’ia këshilloj asnjë të riu ta ndërmarrë këtë profesion sot, sepse besoj që gazetaria tashmë është në fund.
Duhet të shndërrohet tërësisht, në një kuptim që unë nuk di ta parashikoj. Jam i kapur mbas kujtimeve, vij nga një shkollë e caktuar dhe në këtë moshë e kam shumë të vështirë të mendoj diçka ndryshe. Shpresoj për ju, që të ketë vend për një transformim tërësor, që të marr në konsideratë ngjarjet e rënda që kanë ndodhur në kohë – ndër të cilat, shumë për faj dhe shtrembërime të gazetarëve – nga hyrja e teknologjive të reja, ku e tëra është një përmbysje traditash.
Gazetaria klasike, nga e cila nuk shqitem dot, është e pamundur të përshtatet.
Kur fillova, 60 vjet të shkuara, kishim si prekje teknologjike, makinën për të shkruar “Olivetti Lettera 22”, mbi të cilën vazhdoj të shkruaj. Nuk e prodhojnë më, ndaj arrita të blej pesë copë pranë shitësve të objekteve të vjetra, që i kam zhvendosur në pika të ndryshme. Përtej kësaj, nuk mund të shkoj. Unë faksin nuk di ta përdor, më ndihmon një i afërm, përndryshe nuk do dija as të vendosja një fletë.
Ne gazetarët, duhet të bëjmë llogaritë me një armik të pashpirt. Dhe në vend që ta luftojmë, jemi vënë në shërbim të tij: ky është televizioni. Kam të njëjtat ide si Popperi, televizioni është fatkeqësia më e madhe që mund të na ndodhte, sepse është përdorur pikërisht për të qenë e tillë. Gazetat janë shndërruar në megafonë të televizioneve, ndaj hasim 8-9 kolona mbi Pipo Baudon ose Alba Parietin. Televizioni mund të ishte një instrument i madh për kulturën, por nuk është. Kjo është puna e tij. Çka është puna jonë, është që jemi bërë megafonë, duke i kopjuar edhe zakonet e duke ia njohur epërsinë.
Italia, përveç se ka përzier përherë seriozen me kotësinë, ka trajtuar përherë kotësinë si të vetmen gjë serioze. Dhe, nuk bëjmë gjë tjetër vetëm përshtatemi, duke e çuar në ekstrem këtë perversitet në zakonet tona. Por, ka më keq. Televizioni mëson dhe i hap rrugën protagonizmit, që duke u bashkuar me gazetarinë, ka efekte katastrofike. Televizioni nxit interesin më të shëmtuar të gazetarëve të këqij, kërkimin me çdo çmim të bujës. Nëse dikush nga ju do të dojë të bëjë këtë profesion, shpëtojini joshjes nga buja! Kujtoni që ajo është rruga e shkurtër e gomerëve. Lejon të arrish përpara, por keq. Publiku është një kafshë e çuditshme, ngjan si një që kupton pak, por ka kujtesë, dhe nëse ju luani me besimin e tij, jeni i humbur. Këtë besim duhet ta fitoni seriozisht dhe me lodhje, ditë pas dite. Kjo nuk na shpëton nga gabimi, por na imponon detyrimin të denoncojmë veten tonë, kur kuptojmë gabimin dhe t’i kërkojmë falje lexuesit.
Në rast se doni të bëni këtë profesion, kujtohuni mirë. Është një profesion që kërkon shumë modesti, shumë dhe protagonizmi është pengesë me këtë ligj themelor.
Sot unë shikoj drejtorët e rinj. Janë shumë të mirë, kuptohet, janë rreth 40 dhe 50 vjeç, mund të ishin fëmijët e mi. Por, nuk janë në drejtim, i kam në sy, janë në zyra marketingu, sepse gjëja thelbësore e një gazete është e ashtuquajtura audiencë. Dhe, audienca sjell reklamë, sepse një gazetë nuk duhet vetëm të jetojë, por duhet edhe të prodhojë lekë, sidomos po të dojë të jetë e pavarur. Një gazetë që duhet t’i kërkojë dikujt lekë detyrimisht është shërbëtori i tij. Unë e humba gazetën ”La Voce;;, sepse nuk arrita ta çoj në bilanc aktiv.
Është audienca në format e saj më të ndyra që na detyron të banalizojmë edhe gazetën, që për të arritur të printohet duhet ta përshkruajë këtë rrugë. Por, kjo rrugë ama nuk na çon gjëkundi. Ne kemi një gazetari gjithnjë e më të keqe, sepse është përherë në kërkim të audiencës, gjithnjë e më shumë në kërkim të reklamës, duke kënaqur kështu përherë shijet më të këqija të publikut, në vend që t’i korrigjojë. Të kuptohemi, publiku është gjithmonë pronari ynë, nuk mund të përplasemi kokë më kokë, por duhet edukuar. Pa ua treguar ama, sepse s’ka asgjë më të keqe se sjelljet prej të mençuri. Nuk di nëse gazetaria është e aftë të përmbushë një evoluim në këtë kuptim, por unë nuk shoh shenja. Në rast se do të kisha 40 vjet më pak, do mundohesha sërish të bëja një gazetë. Tani dikush mund të mrekullohet, por do të ndiqja rrugën e hapur nga armiku im i hershëm ”Ferrara” me ”Il Foglio”. Kjo gazetë është ajo që do të doja të bëja unë me ”La Voce”, që nuk pata fuqinë as mundësinë ta bëja. Një gazetë që përputhte menjëherë mjetet me kostot, me pak faqe, që mund t’ia dilte pa shumë reklamë, me gazetarë-(ah)-të paguar pak.
Po ne jemi përherë të paguar pak, sepse ky zanat nuk bëhet për lekë. Përkundrazi, në rast se takoni një gazetar të pasur, mos e besoni. Gazetaria nuk të çon në pasurim, mund të të çojë në mirëqenie, për hir të së vërtetës. Unë nuk ankohem, kam aq sa më mjafton, bile edhe më shumë për të jetuar mirë. Por, një gazetar i pasur është një gazetar që qelb erë, sepse ka shfrytëzuar zanatin për të arritur qëllime të tjera. Një gazetar që skllavëron zanatin – duke i kërkuar ndjesë Prokurorit – unë do ta pushkatoja.
Siç e shikoni, nuk po ju sjell lajme të mira, ama, në këtë pikë duhet t’ju them dhe diçka tjetër. Ndoshta kam bërë një zanat të gabuar, por nuk pendohem. Besoj se gazetaria, në Itali ka luajtur një mision, ajo hoqi kulturën italiane nga kalatë e saj, nga bandat mafioze. Kërkoj falje t’ua kthej kështu mikpritjen, por duhet t’ju them se gazetaria këtë detyrë e ka kryer prej dekadash, duke çuar kulturën në mes të publikut. Kultura italiane kishte një nevojë të madhe, sepse nuk di t’i flasë publikut. Ka gjuhën e saj, të papërkthyer në gjuhën e zakonshme. Ndoshta ju e dini që, unë, nuk kam shumë për t’u mburrur me vitin 1968 dhe me atë që bëra, sepse i mbaj ende në trup shenjat, por arsyet e largëta të atyre djemve që më hodhën një breshëri plumbash, që ndoshta, po të kisha moshën e tyre, do t‘i ndaja me ta. Me siguri do të isha larguar, sepse mënyra sesi donin të vepronin ishte e gabuar, ama diçka ishte. Në rebelim, në një farë mënyre, fisnike, të të kuptuarit kulturën, ka diçka të drejtë.
Kush nga ju do të dojë të bëjë këtë zanat, të kujtohet ta zgjedhë pronarin, lexuesin. Të vihet në shërbim të tij dhe të flas gjuhën e tij, jo atë të akademisë. Të çojë kulturën e akademisë drejt të kuptuarit. Kini parasysh që kjo ka qenë një nga tradtitat më të rënda në Itali dhe janë kryer goxha të tilla. Doni prova? Merrni një shkrim të çfarëdoshëm të Italisë së ‘700-ës dhe krahasojeni me faqet e enciklopedisë franceze. Faqet e Volterit, të D’Alembertit, janë të qarta dhe të kthjellëta, kuptohet gjithçka. Në të tjerat, nuk kuptohet asgjë: gjuhë e veshur, joreale, gjuhë princësh. Gjuha e kulturës në shërbim të Zotit, që pastaj u shndrua në parti. Domethënë u keqësua më tepër, sepse ishte më mirë t’i shërbeje një duke ose kardinali sesa një partie. Ishte më pak e padenjë, edhe pse ishte e padenjë dhe ajo.
Kujtohuni që kultura në Itali, nuk u përhap kurrë, ajo pak që ishte u bë prej gazetarisë. Nëse doni të bëni këtë punë, ky është angazhimi që keni për të përmbushur. Për ta realizuar, nuk ka vuajtje që mund t’jua ndryshojë mendjen dhe kjo është punë shumë e bukur. Nuk të çon askund, por është e bukur. Gazetaria bëhet për gazetari dhe për asgjë tjetër.
Leksionit i fundit i gazetarisë nga Indro Montanelli (1909-2001), në Universitetin e Torinos, 12 maj 1997
Shqipëroi: Brizida Gjikondi
Redaktoi: Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Botimi i parë i Barletit gjendet në Itali
“Juri Gagarin në hapësirë. E ç’na mbetet ne tokësorëve?”
Ai mund të kishte ndryshuar rrjedhën e historisë së Italisë…
