Çdokush me ca para, mund të hyjë në një studio regjistrimi dhe të dalë me material të mjaftueshëm për të publikuar një CD në një botë, ku interneti ju bën të famshëm. Por, ky nuk është thelbi. Ju keni regjistruar një këngë … dhe tani çfarë? Kjo ju bëri këngëtarë? Çfarë keni ndër mend të bëni me të?
Të bësh muzikë dhe të jetosh nga muzika jote nuk janë e njëjta gjë. Kur bëhet fjalë për hyrjen e muzikës në treg, ju keni hyrë në fushën e “Music Business Economics 101”, dhe mësimi i parë është: Të bësh muzikë të tregtueshme është më e rëndësishme se çdo kërkesë për muzikë të re dhe të panjohur.
Por cilat janë mënyrat për të bërë para nga profesioni i këngëtarit dhe cilat janë mundësitë që ofron tregu shqiptar? Ka disa mënyra për të nxjerrë para nga muzika, veç koncerteve. Klikimet në “YouTube” dhe fitimet nga “Spotify”.
Ju duhet t’i bëni njerëzit të vetëdijshëm për muzikën tuaj dhe ju duhet të krijoni kërkesën për të, duke tërhequr vëmendjen e ‘portierëve’ të ndryshëm në biznesin e regjistrimit dhe në media që kontrollojnë zonat e hyrjes për ekspozimin e muzikës së re (etiketat e regjistrimit, shpërndarësit, dyqanet dhe vendet e drejtpërdrejta, si dhe radio, TV dhe media e shkruar).
Producenti Andi Islami thotë se, muzika nuk është biznes, por jetohet me të.
“Për të bërë të qartë diçka që në fillim – muzika nuk është një biznes. Muzika është një formë arti. Një biznes është formuar rreth muzikës, por muzika mund (dhe ndodh), pavarësisht nëse dikush fiton para ose jo. Sidoqoftë, nëse jeni muzikant në kulturën tonë dhe dëshironi të bëni muzikë si një karrierë me kohë të plotë, duhet të mësoni t’i qaseni muzikës si një biznes – të shihni veten dhe muzikën tuaj përmes një objektivi të veçantë në mënyrë që të keni sukses në komunitetin e biznesit që rrethon muzikën.”
Për Xhani Demika, menaxher artistësh, sado frikësuese që mund të jetë bota e biznesit për disa artistë, në fakt i gjithë biznesi sillet rreth tre koncepteve shumë të thjeshta:
-Identifikimi i një nevoje ose dëshire midis njerëzve;
-Zhvillimi i një produkti që plotëson atë nevojë ose dëshirë; dhe
-Tregtimi i produktit për njerëzit që kanë nevojë ose e dëshirojnë atë.
Ai shton, se muzika duhet të jetë gjithmonë e para, e ndjekur nga afër duke i bërë vetes disa pyetje të thjeshta mbi biznesin e muzikës, të tilla si: sa më kushton një realizim kënge, sa të ardhura mund të marr prej saj, sa famë mund të arrij, a kam menaxhimin e duhur etj.
Burime nga fusha e muzikës pohojnë se, për ta parë muzikën si një biznes, thjesht duhet të përkthesh elementet muzikore në aspektin e biznesit. Në kontekstin e të bërit biznes, ja si duket përkthimi:
-Muzika është një nevojë dhe dëshirë te njerëzit. Nevojat për frymëzim dhe argëtim janë pjesë e përbërjes sonë, dhe muzika është pjesë kryesore e të dyjave. Një kulturë pa muzikë ka të ngjarë të shkatërrojë veten.
-Muzika juaj është një produkt që potencialisht mund të plotësojë atë nevojë. Nëse jeni një interpretues, aq i ftohtë mund të duket, ju jeni gjithashtu një produkt. Nëse performoni muzikë (jo vetëm që e krijoni), publiku do të interesohet për ju, jo vetëm për këngët tuaja. Biznesi i muzikës, kërkon të përshtatë produktin/et për të qenë diçka për të cilën njerëzit do të shpenzojnë para.
-Pasi të keni krijuar një produkt muzikor, ju e tregtoni atë produkt muzikor për shitje për publikun përmes promovimit, koncerteve dhe shitjeve rekord.
Pandemia
Një nga ndërprerjet më të mëdha në stilin e jetës që pandemia e Covid-19 ka bërë, ka qenë humbja e muzikës “live” në industrinë e argëtimit. Për një industri që u mbështet shumë në shitjen e biletave dhe sponsorizimet nga shfaqjet e drejtpërdrejta, kufizimet në tubimet e mëdha dhe grumbullimet në ambiente të mbyllura ishin padyshim një goditje e rëndë.
Disa përpjekje që vitin e shkuar për të rihapur klubet dhe vendet e muzikës “live” ofruan optimizëm për këtë vit, megjithatë menaxherët e klubeve të natës në zona të ndryshme të bregdetit pohojnë për “Monitor” se viti 2021 nuk ishte aspak i ngjashëm me 2019-n.
Industria e argëtimit dhe mikpritjes ishte një nga sektorët e parë që u mbyll nga qeveria një vit më parë. Gjithashtu, është një nga të paktat që me vështirësi është rihapur nga atëherë. Edhe kur baret organizuan një rikthim të pjesshëm verën e kaluar, pothuajse të gjitha klubet e natës mbetën të mbyllura dhe atyre iu është dashur të mbijetojnë. Shumë prej tyre nuk janë rihapur më në kryeqytet. Tendenca që u vu re vitin e shkuar ishte përfshirja e muzikës në ambientet me tarracë ose oborr të restoranteve, si dhe përqendrimi më i madh në bregdet.
Vija bregdetare e Adriatikut, duke nisur nga Velipoja, e duke vijuar me Shëngjinin, Gjirin e Lalëzit, Plazhin dhe Golemin, kanë qenë pikat e tjera ku klubet janë hapur e kanë funksionuar. Në komunikime me klube të shumta, ata pohojnë se nga ky vit, pretendonin më tepër frekuentim, por ndikimi i Covid në ekonominë e shqiptarëve, padyshim ka ndikuar.
Kolapsi i industrisë së koncerteve dhe muzikës “live” preku jo vetëm artistët, por mijëra njerëz që punojnë përkrah tyre, nga ekuipazhi i rrugës dhe inxhinierët e zërit deri te rojet e sigurisë dhe kompanitë e transportit.
Po të shohim në një spektër botëror, emra të mëdhenj si Dua Lipa mund të kenë thyer rekordet e transmetimit në internet me shfaqjen luksoze Studio 2054, duke tërhequr më shumë se 5 milionë shikime. Por, për artistët më të vegjël, si në botë, edhe në Shqipëri, realizimi i një koncerti të mirë në internet ishte më shumë telash se sa fitim, sipas burimeve. Xhani Demika, menaxher i mirënjohur i artistëve, thotë për “Monitor” se, situata e pandemisë që ka prekur rëndë sektorin, ka ndikuar te pagesat e artistëve, të cilët kanë ofruar performancat muzikore për 50% më pak se vitet e mëparshme.
A duhet ende një studio?
Kur mendoni se si artistët e famshëm krijojnë muzikë, mund të imagjinoni se gjithçka ndodh në një studio të madhe profesionale dhe nuk e keni gabim. Pjesa më e madhe e muzikës regjistrohet në këtë mënyrë, dhe ka ende shumë studio si kjo, por ato nuk janë aq të nevojshme sa dikur. Me përparimin e shpejtë të teknologjisë, jemi në pikën ku shumë nga mjetet e nevojshme për të krijuar një këngë mund të mbahen “në pëllëmbën e dorës” – fjalë për fjalë.
Një studio tani nuk është as teknikisht e nevojshme për të krijuar ose për të regjistruar muzikë. Studiot e nivelit të lartë janë ende në funksion dhe i shërbejnë një qëllimi, por fuqia e një studioje, tani është në dispozicion për të gjithë, falë fuqisë përpunuese të disponueshme në kompjuterët e konsumatorit dhe, natyrisht, internetit.
Dikur, kishit nevojë për një dhomë të madhe për të realizuar një pjesë muzikore dhe në të njëjtën kohë për të koordinuar të gjithë ata që ishin atje. Tani, artistët nuk është e nevojshme të jenë në të njëjtën hapësirë - ata mund të jenë në të gjithë planetin, duke bashkëpunuar për një këngë në kohën e lirë dhe duke përdorur shërbime si “Splice”.
Livestream
Ngjarjet muzikore të transmetuara drejtpërdrejt nuk janë risi, por u bënë vërtet të njohura gjatë pandemisë. Ka disa avantazhe të caktuara dhe shumë evente, ashtu sikurse artistëm duket se do të vazhdojnë të përdorin teknologjinë, për të arritur te fansat, edhe pas pandemisë.
“YouTube” dhe…klikime
“Google” paguan 68% të të ardhurave në “AdSense”, kështu që për çdo 100 dollarë që paguan një reklamues, “Google” i paguan 68 dollarë botuesit.
Normat aktuale që paguan një reklamues ndryshojnë, zakonisht variojnë nga 0.10 deri në 0.30 $ për shikim, por mesatarisht qëndron në 0,18 $. Mesatarisht, një kanal në “YouTube” mund të fitojë 18 dollarë për 1000 shikime në reklama.
Duke marrë disa shembuj realë nga njerëz që fitojnë para nga “YouTube”, për rreth 1 milion shikime, pagesat mund të nisin nga 2000 deri në 40.000 dollarë, gjë që varet nga CPM ose Kostoja për Përshtypje, e cila ndryshon në varësi të asaj se sa kohë kalojnë shikuesit në video, gjatësia e videos, sa reklama përmban, demografia e shikuesve. Ky i fundit është një faktor kyç, pasi vende si SHBA kanë një fitim shumë herë më të lartë se pjesa më e madhe e vendeve të tjera.
Ka edhe faktorë si e drejta e autorit, pasi përdorimi i një muzike apo kolone zanore mund të bëjë që videoja juaj të mos fitojë para dhe më keq akoma të merrni dhe paralajmërim për mbylljen e pagesave nga “YouTube”.
Faktor tjetër ndihmues janë edhe sponsorizimet e drejtpërdrejta, pasi nëse ju arrini një numër të konsiderueshëm shikuesish, kompani të ndryshme mund t’ju kontaktojnë dhe paguajnë një shumë të caktuar për një shërbim apo produkt që ju do të reklamoni për ta.
Një rishikim momental nga ana jonë në platformën e “YouTube” zbulon se top 3 përbëhet kryesisht nga vajzat që përfaqësojnë trevat tona.
Në vendin e tretë, Enca Haxhia me 147 milionë shikime, kënga “Bow Down”.
Në vendin e dytë renditet kënga “Të ka lali shpirt” nga Silvi Gunbardhi ft. Madi ft. Dafi, me 618 milionë klikime.
“Bonbon” nga Era Istrefi vazhdon të mbetet kënga më e suksesshme shqiptare në historinë e klikimeve të “TouTube”. 836 milionë shikime, të cilat çdo ditë e më shumë shtohen, e pozicionojnë këngëtaren Era Istrefi të parën, me më shumë shikime në kanalin “YouTube”.
Kompeticionet dhe festivalet
Festivalet kanë krijuar mundësinë për t’u dhënë një hapësirë të re këngëtarëve, sidomos ata të cilët nuk e kanë parë veten ndonjëherë me publikimin e këngëve të reja me albume. Më parë prezantoheshin albumet, tani përdorimi i VEVO në “YouTube” është në kulmin e tij, duke ndjekur trendin e këngëtarëve më të njohur botërorë, klikimet dhe reklamat në të gjenerojnë të ardhura për këngëtarët. Artistët pohojnë se një mënyrë e rritjes profesionale, krahas gjenerimit monetar, janë pjesëmarrjet në kompeticione, kryesisht ato të patentave botërore, për të cilat paguhen mirë.
Koncertet dhe format e performimit në lokale “live” janë një tjetër burim fitimesh për këngëtarët, të cilat arrijnë shifra të larta. Sipas burimeve të bëra publike para nisjes së pandemisë, shifrat e pagesave të këngëtarëve shqiptarë në koncerte arrijnë deri 12 mijë euro për një natë.
Sa para humbi industria muzikore në vitin 2020?
Në tërësi, të ardhurat globale të muzikës ranë 25% këtë vit, sipas Goldman Sachs. Pa dyshim, ky ishte një faktor kryesor që ndikoi në normën e papunësisë prej 17% në kategorinë e arteve, argëtimit dhe rekreacionit të Zyrës së Statistikave të Punës.
Fillimi i vaksinimit nga COVID-19 shihet si një dritë në fund të tunelit, por do të kalojnë ende disa muaj para se pjesa më e madhe e popullsisë të mund të vaksinohet, ndaj mendohet se është ende shumë shpejt për të treguar ndikimin që pandemia do të ketë në industrinë e muzikës në vitin 2021 e në vijim, si dhe për të vlerësuar plotësisht çdo efekt të dëmit të shkaktuar.
Sidoqoftë, tashmë dihen efektet financiare që pandemia ka shkaktuar në industrinë e muzikës. Publikuesit e muzikës në botë humbën 3.45 miliardë dollarë në vitin 2020, sipas Konfederatës Ndërkombëtare të Shoqërive të Autorëve dhe Kompozitorëve.
Industria e muzikës “live” pa një rënie prej 75% në 2020, sipas Goldman Sachs. Deri në 85% të të ardhurave të muzikës “live” do të humbasin në Mbretërinë e Bashkuar, sipas “U.K. Music”. Industria e muzikës “live” në Mbretërinë e Bashkuar humbi 170,000 vende pune, shkruan “The Guardian”.
Për shkak të COVID-19, humbjet mund të arrijnë deri në 9 miliardë dollarë në industrinë amerikane të koncerteve, sipas “Pollstar”. Nga viti në vit, pati një rënie prej 23% në shitjet e produkteve muzikore fizike-d.m.th., Vinyl, CD, etj.-në tremujorin e dytë të vitit, sipas Shoqatës së Industrisë së Regjistrimit të Amerikës.
Si funksionon industria muzikore në 10 pika kryesore
Industria e Regjistrimit
Industria e Shpërndarjes së Muzikës Dixhitale
Transmetimi (kanale tradicionale si TV, Radio ose edhe internet)
Industria “live” dhe turnetë, koncertet
Licencimi dhe sinkronizimi
Menaxhimi i artistit
Industria e publikimeve muzikore
Radio
Të drejta autori nga përdorimi
Publiku dhe vëmendja e fansave
Burimi: Menaxherë dhe studio produksionesh
Muzikantët me fitimet më të larta në botë
Kur bëhet fjalë për muzikantët më të paguar, një pjesë e tyre e fitojnë shumicën e të ardhurave jashtë muzikës. Renditjet përcaktohen nga një analizë e të ardhurave nga turneu, muzika dhe sipërmarrjet e jashtme të biznesit. Të gjitha shifrat janë para taksave; tarifat për agjentët, menaxherët dhe avokatët (përgjithësisht 10%, 15% dhe 5%, përkatësisht).
Taylor Swift – 34.1 milionë dollarë
Post Malone – 33.2 milionë dollarë
Céline Dion – 25.1 milionë dollarë
Eagles – 23.3 milionë dollarë.
Billie Eilish – 21 milionë dollarë
Drake – 20.3 milionë dollarë
Queen – 18.9 milionë dollarë
The Beatles – 18.5 milionë dollarë
Burimi: Billboard.com
“Muzika në ditët e sotme ka disa burime për të gjeneruar të ardhura”
Flasin Andi Islami dhe Julka Gramo, producent dhe këngëtare
Një producent dhe një këngëtare me përvojë tregojnë për Monitor, se muzika në ditët e sotme, mund të gjenerojë para. Por cila janë mënyrat, si ka ndryshuar formati me evoluimin teknologjik, si dhe ndikimi që pati pandemia për sektorin, janë ende çështje për t’u diskutuar. Andi Islami dhe Julka Gramo, partnerë në punë e në jetë thonë se, menaxhimi është shumë i rëndësishëm në këtë sektor.
Si funksionon tregu i muzikës në vend?
Këngëtari kalon disa vështirësi, nga dëshira për të bërë një këngë ose klip deri te finalizimi. Duhet që të gjejë kontaktet e duhura, që të bëjë një këngë cilësore, nga një producent me emër. Sigurisht që ka edhe producentë të rinj, por duhet të kesh kontaktet e duhura që të shkosh e të trokasësh.
Ndoshta, jo çdokush mund të ketë shansin që të realizojë një këngë, edhe duke i pasur financat që duhet. Apriori duhet që të ketë talent dhe zë shumë të mirë. Pas kësaj, pasi realizon këngën në studio, nëse do të bëjë një klip mund ta bëjë. Në të kundërt, kënga n.q.s. do të jetë e mirë mjaftueshme, do të përqafohet dhe transmetohet nga radio të ndryshme, do të publikohet në platformat dixhitale. N.q.s. do të realizojë klip, do t’i duhet të shpenzojë. Këtu përfundon zinxhiri, me shumë punë e probleme apo strese.
Si gjenerohen të ardhurat e një këngëtari?
Një këngëtar fillimisht gjeneron të ardhura nga pjesëmarrja në koncerte të ndryshme. Kjo nuk është e vetmja formë ose burim. Fatmirësisht, në ditët e sotme vilen edhe të ardhura nga të drejtat e autorit, publikimi në platforma të ndryshme virtuale, nga klikimet në “YouTube” etj. Është një fushë që ka një diversifikim në këtë mënyrë. Nga ana tjetër, mund të marrë të ardhura edhe nga shfrytëzimi i këngës nga një kompani, kur përdoret si imazh, nga publicitetet sidomos nga rrjetet sociale.
Sa i rëndësishëm është menaxhimi?
Menaxhimi është shumë i rëndësishëm. Dikur këngëtarët i bënin vetë këto kontakte, çmimet, pjesëmarrjet në evente etj., dhe të dukej vetja si në një “treg produktesh”, por me kalimin e viteve roli i menaxherit u bë shumë i nevojshëm dhe i dobishëm. Praktikisht, ai ka dijeni se ku do të shkojë artisti, si funksionojnë gjërat, si janë çmimet, marrëdhëniet me palët e treta. Në këtë mënyrë, artisti bën vetëm rolin e artistit.
A ka informalitet në këtë treg?
Ka pasur shumë, ka qenë totalisht informal për shumë vite. Por tani gjërat kanë ndryshuar dhe po shkojnë drejt zyrtarizimit. Kontaktet që kam afër prej vitesh kanë formalizuar punën e tyre.
A mbrohen të drejtat e autorit?
Të drejtat e autorit mbrohen, por ndonjëherë nuk merren këto të drejta që vilen nga autoritetet përgjegjëse. Jashtë janë shumë më të rregullt në procedurën e mbrojtjes së të drejtave dhe të ardhurave që vilen prej saj.
A ka konkurrencë të pandershme tregu shqiptar i muzikës?
Po, ka. Si në çdo sektor. Di shumë raste të këngëtarëve që i blejnë klikimet në “YouTube”, edhe pse nuk e kam kuptuar kurrë pse duhet bërë./Monitor/
