Autorët e mëdhenj flasin shpesh për trishtimin e zemrës, ai që na pushton edhe ditën e Krishtlindjeve. Po sikur të ishte një bekim?/Konica.al
Qoftë nëse qiejt jehojnë melodi muzikore në veshët e Dantes, qoftë nëse hëna qëndron e heshtur dhe gojëkyçur mbi zemrën e brengosur të Leopardit, të ngresh shikimin drejt qiellit të shpëton përherë nga bërbëlitjet e të përditshmes. Në të vërtetë, lumturia ka një tingëllimë, por edhe trishtimi tingëllon, nën kubenë e qiellit. “Kur një muzikant qesh / qesh sepse brenda tij ndjen një gëzim vërtet të çuditshëm”, – këndonte Enzo Jannacci; por ama nuk e tremb as trishtimi: “e ndjen se ankthi i tij është i mirë / se është trishtimi që zhurmon”. Më saktë, janë ligjëratat e trishtimit, baso dhe alto, të topitura, atonike, kredhur në qartësi. Problemi është kur vështrimi mbetet i zvargur, midis dëshirave dhe gjërave për të bërë, kur – sipas intuitës montaliane – “na kthen në kohën / në qytetet e zhurmshme ku shfaqet bluja / vetëm me copëza, e mprehtë, mes majave. / Shiu e lodh tokën, për më tepër; lodhja e dimrit pushton shtëpitë, / drita bëhet kursim-idhnuese e shpirtit”. Në dimër, qielli vështirë se mund të shihet, ne mbyllemi në shtëpi, në auditorë, në zyra: shpirti bëhet koprrac me muzikën dhe i trullosur nga zhurmat. Shiu i gjatë e zbavitës e lodh vazhdimisht tokën e zemrës, sa harrojmë se e kemi: “Era që lind e vdes / në orën që dalëngadalë mugëllon / luajti edhe sonte / instrumentin e harruar, / zemrën”. Zemra është një instrument “i harruar”, edhe pse është në disonancë me pëshpëritjet e botës: megjithatë, kur harrohet, ekzistenca nuk kumbon më.
“Mos më braktis o trishtimi im”, e nis Montale poezinë: “Po më le edhe ti, trishtim, vetëm/ ogur që jetoj në këtë neblum, më duket/ një gumëzhimë po derdhet rreth meje”. Pa trishtim, një zhurmë e bezdisshme tërbohet, ndërsa në vend të kësaj muzikanti – Jannacci ende këndon – “ndjen se trishtimi i tij është i mirë / dhe pastaj merr instrumentin dhe luan”. Ky “instrument i harruar” po kërkon një hon të madh. Në këngën e shtatë të “Purgatorit”, Virgjili shfaqet sakaq në çelës minor: “lo ciel perdi”. Kalojnë pesë tercete dhe ai përsërit të njëjtën melankoli, me të njëjtën folje: “Humba / të shoh një Sol alto”. Më shumë se një profesionist i suksesshëm, autori i Eneidës e konsideron veten të shënuar nga një defekt i pashërueshëm. Ai kontrapunkt i trishtimit nuk zbehet nga fama e suksesit. “Unë jam Virxhili”, pra: një njeri që ka humbur qiellin, që ka humbur diellin. Kjo hije i mundon shpirtin dhe njëherazi e bën atë të drithërohet: hidhërimi i të mos gjeturit në vendin e duhur në kohën e duhur, domethënë kur u hapën qiejt dhe Maria lindi. Do të ishte Krishtlindje. Dhe në Krishtlindje “Panetonet nuk mjaftojnë”, historitë e Krishtlindjeve të Dino Buzzatit. “Krishtlindja më e bukur që mbaj mend ishte mbrëmjen e 25 dhjetorit 1961, ne katër vëllezërit u mblodhëm në shtëpinë e motrës time, ishin edhe vajzat e sime motre me burrat dhe nipërit. Dhe gjithçka ishte siç ndodh në një darkë familjare të mirë Krishtlindjesh. Mungonte vetëm njëri prej nesh, që në Krishtlindjet e mëparshme kishte qenë. Ajo mungonte, ishte zhdukur […]”. “Prandaj shpirti i përjetshëm i Krishtlindjeve mbarte një peshë pas vetes, një hije, një trishtim, një vetmi fatale, një humbje jete”. A e prish gëzimin ky trishtim? Përkundrazi: “Thashë Krishtlindjet më të mira që mbaj mend. Sepse e bukur nuk do të thotë vetëm e bukur, por mund të thotë edhe e tmerrshme dhe e thellë. Madje, bukuritë më të mëdha në këtë botë janë ndoshta pikërisht këtu. Në dhimbjen, në keqardhjen e asaj që ka qenë dhe nuk do të jetë më, në vetminë tonë, të cilën përgjithësisht nuk e vërejmë ose preferojmë të mos mendojmë për të. Por dita do të vijë”. (Vëllai im hapi një paketë…)./Konica.al
Buzzati e ripërkufizon bukurinë, siç kishte bërë tashmë Leopardi kur evokon mendimin dominues: “i tmerrshëm, por i dashur”. Diku tjetër, duhet të ketë ekzistuar një lumturi e plotë, gjithë vezullim: ajo e pranisë. […]. Çuditërisht, muzika rifillon “nga një derë gjysmë e mbyllur”. Zemrat e mbyllura në idetë dhe zakonet e tyre gabohen kur mendojnë se mund të rregullojnë gjithçka; megjithatë në këtë atdhe të vogël me qenie të vogla, të cilat duhet të synojnë të sigurojnë lumturinë e mundshme këtu poshtë, duke i vendosur idealet e tyre jo më në qiell, por në tokë, sigurisht na bën të pyesim”, – dhe Pirandelo pyet: “A është e mundur që të mos lindë pyetja, nëse Toka është ende e rrethuar nga qielli?” (Dorëzimi).
Për Jovanottin “nuk mund të jetohet në një botë pa qiell, nuk mund të jetohet në një botë të mbyllur. Ngihen sytë nga qielli – tek ai qielli i humbur, i largët, i padukshëm nga mburojat e rrafshnaltave – me shpresën se do të mbyllet keq dhe më në fund do të derdhet drejtësi, siç citon himni therës i Avvento: “Rorate coeli desuper et nubes pluant iustum”.
Përgjigje kumbuese nga qielli duhet të përputhen me këto tone të papajtueshme të një zemre jashtë kohe, me këto heshtje të tensionuara drejt frymës së parë të notës së duhur, me këtë hapje të këngës në stilin Jannacci: “dhe si në një koncert / bie shi, po në ditë me diell / sheh përreth e ndjen dëshirën për këngë”./Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘Diktatori ishte krenar, por gruaja e tij na shau’/ Fjalët e fundit para ekzekutimit
”Rroftë Shqipëria!” Kur Princ Vidit iu dorëzua kurora
