Krijimtaria e pafundme e Platonit është thuajse tërësisht në formë dialogu dhe ka si protagonist, Sokratin.
Gjithçka që dimë për këtë të fundit, i detyrohemi athinasit Platon, “personazhit” Sokrat, i cili, veçanërisht në rrëfimin e vdekjes, fiton një shembull guximi për t’i dhënë fund jetës, sa rrënjësor, aq edhe i mençur, me vdekje burrërore. I detyrohemi atij edhe Sokratin që diskuton, ironizon dhe më në fund nxjerr të vërtetën, që është në secilin prej nesh./Konica.al
Mjafton, të dish ta zbulosh.
Metoda e dialogut është e përshtatshme, Platoni zotëron metodën sofiste, por për të arritur të vërtetën e njohur nga të gjithë dhe për të mos mbetur në shumëllojshmërinë e mendimeve, si për sofistët. Megjithatë, Platoni e kupton se, për disa tema, ekspozimi i thjeshtë teorik nuk do të ishte adekuat. Më pas, ai u drejtohet formave narrative, mitit. Kjo mbizotëron kryesisht në fushën fetare, edhe në këtë rast filozofi shartoi një tipar shpirtëror në filozofi. Kur disa argumente nuk mund të shpjegoheshin me siguri filozofike, atëherë Platoni përdori një shpikje narrative, e cila nuk është realitet aktual, por e bën këtë të kuptueshme. Ndoshta çështja nuk shkon siç përshkruhet në mit, por ajo që përshkruan apo rrëfen miti, gjithsesi shërben për të kuptuar realitetin.
Si të shpjegohen kontrastet e shpirtit, për shembull?
Platoni koncepton mitin e karrocës me krahë. Karrocieri energjik drejton një çift kuajsh, njëri i bardhë, bujar, i qetë, tjetri i zi, i pangopur, i babëzitur, ky i fundit është i etur për dëshira materiale dhe e detyron karrocierin të kthehet në tokë, ku kali i zi arrin furinë trupore. I takon karrocierit, i cili nget kuajt, të dijë të zbusë kalin e zi dhe ta detyrojë të kthehet në të mirat shpirtërore. Dukshëm miti i karrocës me krahë rrjedh hinduizmi, madje për Platonin jeta është një burg i shkaktuar nga dëshirat trupore, nga i cili çlirohemi me vdekje të virtytshme duke shijuar pavdekësinë. Te Platoni shpirti i pavdekshëm është personal, ai nuk shkrihet në shpirtin kozmik si në hinduizëm. Një tjetër mit që e afron Platonin me fenë hindu, ka të bëjë gjithmonë me shpirtin, i cili ndodhet në hiperuranio dhe sheh ide. Sa më gjatë të jetë në këtë vend, aq më e mirë është cilësia e tij, kështu që, për shembull, filozofët janë ata që kanë kaluar kohë më të gjatë në hiperuaranio pa ngutje për t’u mishëruar.
Gjithashtu, për fatin pas vdekjes, Platoni koncepton një mit, atë të Erit.
Është rrëfimi imagjinar i atyre që, të vdekur, lindin përsëri dhe zgjedhin se cilin mishërim duan, pasi janë të lirë të vendosin. Edhe pse pas vdekjes jeta e mëparshme zhduket, diçka mbetet, prandaj këshillohet që të silleni mirë në mënyrë që të keni prirjen për të zgjedhur një rimishërim të mirë që ka jetuar mirë në jetën e mëparshme, do të zgjedhë një jetë të mirë. […] Prirja ndaj zemërimit, nervozizmi, i përshtatshëm për të qenë luftëtar; një shpirt “i lakmueshëm”, i pangopur për të mirat materiale, i përshtatshëm për tregti, shpirti racional, i përshtatshëm për filozofët. Këta të fundit duhet të qeverisë shoqërinë./Konica.al
Në lidhje me dijen, Platoni koncepton një mit të mëtejshëm, gjithmonë, me synimin për t’i dhënë vlerë botës së ideve.
Miti i shpellës.
Nga larg, edhe ai vjen nga hinduizmi, për të cilin realiteti i perceptuar nga shqisat, realiteti i kësaj bote nuk është gjë tjetër veçse një grup hijesh të rrufeshme. Platoni imagjinon skllevër të mbyllur brenda një shpelle dhe burra jashtë shpellës, duke kaluar me statuja. Hijet në fund të shpellës duken realitet për skllevërit, por një skllav vëren bartësit e statujave, kupton se kishte hije në mur. Ai del nga shpella dhe sheh mijëra objekte, diellin që ndriçon gjithçka dhe na bën të shohim. Këtu, shohim hije që ne besojmë se janë realitet, ndërsa realiteti i vërtetë qëndron në hiperuranion dhe përbëhet nga ide. Qëllimi përfundimtar i ekzistencës është të kthehet në të përjetshmen, në botën e ideve, në majë të gjithçkaje. Mirësi supreme, qoftë vetëm si aspiratë. Pra, rënia e shpirtit nga bota e ideve në tokë, aspirata e shpirtit për t’u çliruar nga trupi dhe për të jetuar ekskluzivisht si i pavdekshëm në mënyrë të virtytshme. Platoni është i sigurt se shpirti është i pavdekshëm dhe ekziston. Meqenëse ne i dimë duke i njohur gjërat, kjo nënkupton se i kemi parë ato përpara se të mishërojmë. Prandaj shpirti ekziston para trupit.
Platoni i jep rëndësi të madhe dashurisë, në të vërtetë, perëndisë së dashurisë: Erosit.
Ai është në njëfarë mënyre perëndia thelbësore në fenë greke, duke qenë ai që lidh perënditë dhe njerëzit. Askush nuk i reziston perëndisë Eros. I bën burrat të dashurohen me njëri-tjetrin, do të thotë burrë me burrë, burrë me grua, grua me grua, me djem, vajza. E njëjta gjë midis perëndive dhe midis njerëzve dhe perëndive. Platoni e njeh dhe e ndjen këtë fuqi tërheqëse dhe lartësuese të Dashurisë. Në shumë prej dialogëve të tij, ai shfaq forma dhe motive të ndryshme që ndezin dashurinë. Edhe në këtë rast, ai e vendos spiritualitetin në themel të sjelljes njerëzore. Dashuria, e quajtur më vonë “platonike”, vjen nga mungesa e cilësive që janë në vend të të dashurit, ne duam tjetrin/tjetrën, sepse duam cilësi që i ka tjetri apo tjetra. Si rrjedhim, është një dashuri absolutisht soditëse dhe njohëse, ne jo vetëm duam cilësitë që i ka tjetri apo tjetra, cilësi që ne nuk i kemi, por edhe cilësitë superiore, fisnikëruese . Edhe një herë, si në të gjithë konceptimin e tij, është tendenca për të përsosur veten që ndez filozofinë te Platoni. Jo pasionin e dashurisë, dashurinë e dëshirës trupore, të duam zotërimin, më tepër dashurinë që na lartëson në atë që duam, ata që vlejnë më shumë se ne dhe për këtë arsye, duke dashur, e lartësojmë veten në virtytet e atyre që duam, i duam virtytet e tyre. Dhe nuk mjafton, është e nevojshme të ngrihesh në idenë e dashurisë, duke kapërcyer çdo pamje tokësore të bukurisë, edhe nëse dashuria për bukurinë tokësore është rruga drejt dashurisë për bukurinë ideale. Ky është qëllimi përfundimtar i dashurisë.
Filozofia e Platonit mund të kuptohet në mënyra krejt të kundërta.
Një interpretim, mund ta vlerësojë atë si mohues të jetës tokësore, pothuajse si hindutë, një mohues të jetës, nga e cila të tretet sa më parë për të jetuar në pavdekësinë e shpirtit. Prandaj, jeta pas vdekjes vlen më shumë se jeta materiale. Por një interpretim i dytë është i mundshëm dhe jo më pak i përshtatshëm: të kapësh te Platoni, atë që tregon qëllime ideale, superiore dhe të pushtosh pavdekësinë e virtytshme jo kundër jetës, por pasi të kesh jetuar mirë. Të dyja dukuritë janë legjitime, siç është rasti me hinduizmin dhe siç do të jetë me krishterimin. Konkretisht, Platoni tregoi synime më të larta shpirtërore, pa dyshim që ato mund të jepnin përshtypjen se bota ishte një degradim, një burg më i poshtëm dhe se, vetëm të çliruar nga dëshirat e kësaj bote dhe nga bota e nga trupi, mund të arrijmë shpirtëroren supreme. E kuptuar në këtë mënyrë, Platoni zhvlerëson jetën. Por, siç thamë, mund të ndodhë e kundërta. Të jetosh në këtë botë, edhe nëse je i vetëdijshëm se të jetosh është një kalim i shkurtër, në nivelin më të lartë shpirtëror dhe pasi të kesh jetuar mirë, aspiro përjetësinë e shpirtit të virtytshëm.
Me pak fjalë, të pajtohemi, të kthejmë tokën në parajsë./Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Aleksandri i Madh-madhështia e pazakontë
10 rrëfenjat e lashta/ Ku mund të jenë frymëzuar!
