Ukraina historikisht ka qenë një larmi shumë e pasur kulturash dhe gjuhësh, që për shekuj u kanë rezistuar konflikteve, spastrimeve etnike, masakrave. Thua Ukrainë dhe mendon se disa flasin gjuhën ukrainase, të tjerët rusisht – mediet shtojnë se të parët janë të mirët, të dytët, por ndoshta vetëm udhëheqësit, janë të këqij./Konica.al
Disa shikojnë nga Perëndimi, të tjerët do të vdisnin të gjenin thembrën e Vladimir Vladimiroviç Putinit. Ukraina, një tokë e dominuar për shekuj me radhë nga tjerët: polakë dhe lituanezë, austriakë dhe rusë, kozakë dhe tatarë… pak armiq, pak shokë, siç thuhet: zotërinjtë e luftës kozake quheshin atamani, që tingëllon si fjalë turke ose tatare, por vjen nga gjuha polake hetman dhe kjo vjen nga gjermanishtja Hauptmann “kapiten”… Një gërshetim gjuhësh, fuqish dhe imponimesh, zakon për të kaluar mbi fshatarët rutenë. Në fakt, Rutenia është emri historik i një pjese të madhe të territorit midis Polonisë dhe Rusisë. Ishte Rutenia rubra dhe nigra. Është pak a shumë fasha që zbret nga Lituania dhe merr Bjellorusinë e sotme dhe një pjesë të Ukrainës perëndimore. Duket se Ukraina është emri që kozakët i vunë tokave të tyre (kraina “vend, markë”), që ishin në lindje të Nipros dhe përgjatë Donit. Më në jug, përgjatë Detit të Zi, ndodhej khanati i Tatarit, të cilin vetëm Katerina, në fund të shekullit të tetëmbëdhjetë, e fitoi dhe e pushtoi në Rossijskaja Imperija. Aty përfshihej edhe Krimea, e cila që atëherë ka qenë ruse, por dikur banohej kryesisht nga tatarët (të një gjuhe të grupit turk), së bashku me grekët, madje edhe italianët, italianët e Krimesë janë ende sot atje.
Pas Baffone, mbërriti Nikita Sergeeviç Hrushovi, i cili e vendosi Krimenë brenda republikës sovjetike të Ukrainës. Vite më pas, disa qindra italianë të dëbuar arritën të kthehen në Krime; kohët e fundit, pas pushtimit nga rusët në vitin 2014, italianët u njohën si një pakicë etnike e Krimesë. Ndër të tjera, Hrushovi ishte ukrainas, por mbi të gjitha, ai ishte komunist dhe bëri çmos të vendoste rendin sovjetik në ato anë, ku, në vitet 1930, miliona u lanë të vdisnin nga uria në tokat ukrainase (holodomor)(“shfarosja nga uria”). Shumë rusë u vendosën më vonë në rajone të shpopulluara, veçanërisht në Ukrainën lindore. Mirëpo, prania ruse është e lashtë: në ato vende, popujt e gjuhëve të ndryshme gjithmonë kanë bashkëjetuar (ose duruar njëri-tjetrin). Edhe qytetet ishin një ndërthurje shumë e rëndësishme e kulturave, traditave dhe bizneseve. Kryesisht, Odesa. E themeluar nga Katerina, në Detin e Zi, në tokat e sapo çliruara nga Perandoria Osmane, ajo ishte një qendër kozmopolite, e karakterizuar nga një elitë e përbërë: tregtarë fisnikë intelektualë aventurierë francezë, rusë, grekë, italianë, gjermanë… sepse Katerina (nga Stettino, e lindur Sofia Federica Augusta nga familja Anhalt-Zerbst) u kishte bërë thirrje gjermanëve të vendoseshin në rajonet kufitare në jug dhe në lindje të perandorisë, qindra mijëra mbërritën brenda pak dekadash, duke formuar komunitetet gjermane të Odesës, Kaukazit, Vollgës… Pas Napolonit, Rusia, edhe me kontributin e gjermanëve, dominoi fuqishëm tokat që shikonin nga Deti i Zi dhe kufizoheshin me perandoritë e tjera: Austrinë dhe Portën Sublime. Veçse nuk kishte përfshirë ende tokat perëndimore të Ukrainës së sotme. Këtu, edhe sot, ka gjurmë të një shumëllojshmërie kulturash, traditash dhe gjuhësh që për shekuj kanë dëshmuar dhe rezistojnë konflikte politike, spastrim etnik, pogromi, masakra në emër të ideologjive të ndryshme./Konica.al
Galizia, Volinia, Podolia, Bucovina: nga këta emra, kronikat e luftës raportojnë kryesisht vetëm të parin. Galizia (Halyč) një krahinë me rëndësi historike, me kryeqytet Leopoli, “qyteti leonina”, i cili në gjuhën ukrainase është Lviv, në rusisht është Lvov, në polonisht është Lwów, kurse në gjermanisht është Lemberg: themeluar nga polakët, qe polak (i dyti pas Varshavës) deri në fund të shekullit të shtatëmbëdhjetë, kur – me pavarësinë polake, kaloi në Austri. Nën sundimin e Habsburgëve, së bashku me Krakovin dhe Przemyslin, ajo hyri në mbretërinë e Galizisë dhe Lodomirias, e cila përfshinte gjithashtu një pjesë të Volinias, me qytetin e Tarnopolit (Ternopil në ukrainisht) dhe më në jug, Podolinë. Territoret iu kthyen Polonisë pas Luftës së Parë Botërore dhe qëndruan atje deri në vitin 1945, kur sovjetikët i morën dhe i vendosën në Republikën e Ukrainës brenda Bashkimit Sovjetik. Polakët, të dëbuar, u vendosën në Poloni, në tokat e lëna nga gjermanët. Fat të ngjashëm pati edhe Rossini dhe Lemchi. Këta janë popuj që flasin gjuhën ukrainase, të cilët kanë banuar në rajonet e karpateve polake, sllovake dhe ukrainase. Ata jetuan kryesisht në rajonin Transcarpathian, i cili ishte në mbretërinë e Hungarisë, gjithashtu nën kurorën e Habsburgëve, deri në vitet 1920. Më pas, i takoi Çekosllovaki dhe përfundoi në Ukrainën Sovjetike pas vitit 1945. Këtu është qyteti Uzgorod, të cilin hungarezët e quajnë Ungvar dhe gjermanët Ungwar.
Pas luftës së fundit botërore, në zona të tëra popullsia, gjuha dhe kultura u çrrënjosën dhe u dëbuan. Shumë emigruan në Amerikë dhe iu bashkuan atyre që ishin larguar nga Evropa Qendrore dhe Lindore para luftërave botërore. Ndoshta më i famshmi nga Rossini ishte Andy Warhol, prindërit e të cilit ishin me origjinë nga transkarpatia sllovake. Warhol i ruajti rrënjët rosiniane, mbi të gjitha në kulturën katolike dhe fenë e ritit bizantin. Në përgjithësi, ajo që karakterizon komunitetet sllave të Ukrainës perëndimore është mbi të gjitha përkatësia në kishën katolike të Ritit Lindor, ndërsa pjesa tjetër e sllavëve ukrainas (shumë edhe në Bukovinë) janë ortodoksë, si shumica e pakicës rumune të Ukrainës. Këta të fundit jetojnë në Bukovinë, një rajon i cili, ashtu si Galizia, dikur dominohej nga Austria. Kryeqyteti, në kohën e Habsburgëve, quhej Czernowitz; pas Luftës së Madhe, deri në vitin 1940, pjesa e Bukovinës që kishte qenë nën Austrinë hyri në Mbretërinë e Rumanisë. Më pas, ishte radha e Ukrainës Sovjetike, së cilës ajo i solli një pakicë të rëndësishme gjuhësore rumune. Një komponent që ishte vendimtar për zhvillimin kulturor dhe pasurinë ekonomike të qyteteve të Ukrainës perëndimore dhe Bukovinës meriton vëmendje të veçantë: rreth një e treta e banorëve të Odessad, Lvivit, Tarnopolit, Czernowitzit dhe qytete të tjera ishin hebrenj. Në jetën e përditshme ata flisnin dhe shkruanin në jidish, një gjuhë e bazuar në dialektet frankoniane loreniane. Norma e gjuhës jidish u vendos në Konferencën e Czernowitz të vitit 1908, ku morën pjesë studiues dhe shkrimtarë ashkenaziti (bota hebreje e Evropës Qendrore). Bukovina ishte bërë zemra e intelektualitetit që fliste jidish.
Menachem Begin ka lindur në Brest (sot Bjellorusi) dhe Golda Meir ka lindur në Kiev. Në Donetsk, në Ukrainën lindore, tani në duart e rusëve, lindi Anatolij, më pas Nathan Sharansky, i burgosur nën pushtetin sovjetik dhe më pas emigroi në Izrael, ku u bë lider politik. Leopoli (Lvivi) ishte vendlindja e Simon Wiesenthal, gjahtari i kriminelëve nazistë. Në autobiografinë e tij, Wiesenthal tregon se ai ishte regjistruar në fakultetin e arkitekturës në universitetin e qytetit të tij, por iu ndalua fizikisht hyrja në universitet nga grupe të organizuara studentësh polakë antisemitë. Ishte në vitet 1920. Kështu, u transferua në Vjenë. Ashtu si ai, shumë intelektualë dhe studiues u larguan nga ato bashkësi shumëgjuhëshe dhe shumëkulturore, në të gjallë e të munduar.
Janë histori të kohëve të largëta. Megjithatë, është e nevojshme të mbahet gjallë kujtesa për të kuptuar dramën e atyre trojeve, të cilat vazhdojnë të dëshmojnë vdekjen dhe shkatërrimin, shpesh në emër të Zotit dhe të një epërsie të supozuar kulturore./Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
”Më 7 tetor 1942… në Kodrën e Kuqe ishim 4, jo 3!”
”Krenaria e Hoxhatëve: Enveri, nuk donte t’i kujtoje babain…”
‘Cari’ që gremis Rusinë dhe po shkatërron Europën
