Ishte një pranim i thjeshtë, mahnitës. “Ne kemi pasur stabilitet çmimesh për një kohë shumë të gjatë dhe ndoshta e marrim si të mirëqenë,” tha Jerome Powell, kryetar i Rezervës Federale, muajin e kaluar. Shumë faktorë shpjegojnë shpërthimin e fundit të inflacionit, me zinxhirët e furnizimit të rënduar, tregjet e shtrënguara të punës, politikën bujare fiskale, politikën e lirshme monetare dhe, së fundmi, luftën në Ukrainë, të gjitha pjesë e strukturës. Por një fije kalon nëpër të gjitha. Investitorët, analistët dhe, më e rëndësishmja, bankierët qendrorë besonin se inflacioni i lartë në Amerikë ishte lënë në histori, një problem më shumë për studimet akademike sesa për politikën aktuale.
Askush tani nuk dyshon se inflacioni është një problem për sot. Çmimet e konsumit u rritën me 8.5% në mars krahasuar me një vit më parë, një nivel më i lartë në katër dekada. Me vonesë, Fed ka hyrë në veprim. Deri në mesin e vitit 2021, shumica e anëtarëve të komitetit të tij të përcaktimit të normave besuan se ai nuk do të rriste fare normat e interesit këtë vit. Sidoqoftë, në takimin e saj në mars, zyrtarët e Fed arritën në përfundimin se do të rrisnin normat me gati dy pikë përqindjeje në vitin 2022, duke e vendosur Amerikën për një nga ciklet e saj shtrënguese më të pjerrëta në një çerek shekulli. Si e mori Fed kaq keq? Dhe a do të thotë ndryshimi i saj i mprehtë se më në fund po e bën atë të drejtë?
Shpjegimet për gabimin e Fed përshtaten në tre kategori të ndërlidhura: dështimi i imagjinatës; një kurth teknik; dhe inercia institucionale. Duke dështuar për të parë se sa të këqija mund të bëheshin gjërat, Fed vështirë se ishte vetëm. Kur inflacioni u rrit një vit më parë, shumica e analistëve dhe investitorëve vunë në dukje zhvendosjet nga pandemia. Me njerëzit që shmangnin vendet e mbushura me njerëz, kërkesa për mallra të tilla si makina dhe kompjuterë kishte lulëzuar ashtu si kompanitë po përpiqeshin t’i prodhonin ato. Ndërsa Covid-19 u shua, po kështu do të ishte edhe inflacioni.
Jo të gjithë ekonomistët ishin kaq optimistë. Më së shumti Larry Summers, një ish-sekretar i thesarit. Në shkurt të vitit 202, kur çmimet ishin ende të qeta, ai paralajmëroi se fatura prej 1.9 trilion dollarësh e Presidentit Joe Biden për lehtësimin e Covid-19 mund “të nxisë presione inflacioniste të një lloji që nuk kemi parë në një brez”. Të tjerë, duke përfshirë Olivier Blanchard, një ish-kryekonomist i FMN-së dhe Jason Furman, një këshilltar ekonomik i Barack Obamës, shtuan shqetësimet e tyre. “Së paku, Fed duhet të ishte shumë më i palëkundur në vlerësimin e uljes së inflacionit, por që mund të qëndronte gjithashtu i lartë,” thotë zoti Furman. Në të vërtetë, me rritjen e çmimeve, normat e interesit ranë në terma realë, gjë që vetëm i shtoi karburant inflacionit.
Një refren i zakonshëm i kritikëve të Fed është se ajo u kap duke luftuar luftën e fundit. Rimëkëmbja nga kriza financiare globale e viteve 2007-09 ishte e zgjatur, me inflacionin që qëndroi i përmbajtur. Sonal Desai i Franklin Templeton, një menaxher asetesh, mendon se kjo mashtronte Fed. “Ideja ishte që pritshmëritë e inflacionit ishin të ankoruara aq mirë sa ishte në dispozicion një drekë falas. Mund të kesh një zgjerim masiv të politikës fiskale dhe monetare, dhe ende pa ndikim në inflacion”, thotë ajo. Megjithatë, këtë herë, ekonomia nuk po dilte nga një krizë e thellë financiare. Përkundrazi, pandemia ishte më e ngjashme me një fatkeqësi natyrore, nga e cila rikuperimet priren të jenë më të shpejta.
Një shpjegim më teknik për gabimin e Fed-it ishte kuadri i saj i ri për politikën monetare, i zbuluar në gusht 2020, i njohur si “shënjestrimi mesatar fleksibël i inflacionit”. E përmbledhur, ideja ishte që të lihej ekonomia të nxehet për të kompensuar periudhat më të ftohta, në mënyrë që inflacioni të jetë mesatarisht 2% me kalimin e kohës. Bill Dudley, një ish-president i Fed-it të Nju Jorkut, argumenton se ky kuadër ka merita, por se zbatimi i tij ishte i ngathët. Fed dëshironte të ishte e sigurt se inflacioni do të qëndronte mbi 2% për një kohë dhe se tregu i punës ishte në gjendje të keqe përpara se të ngrinte normat. “E meta ishte vendosja e vetes në një pozicion ku lidhe duart, kështu që thuajse duhej të vonoheshe me shtrëngimin,” thotë zoti Dudley.
Edhe për ata që janë më të prirur për të falur, ekziston shqetësimi se sa kohë iu desh Fed për të ndryshuar kursin e saj. “Komitetet kanë inerci,” thotë Adam Posen i Institutit Peterson për Ekonominë Ndërkombëtare, një institut. “Idealisht, bankat qendrore duhet të jenë plotësisht të paturpshme për të thënë, oops, ne bëmë një gabim. Duhet ta rregullojmë. Por ata nuk janë.” Kristin Forbes e Institutit të Teknologjisë në Masaçusets thotë se Fed e bëri të vështirë veten me programin e saj të blerjes së aseteve pa afat, ose lehtësimin sasior (QE). Fed ishte nervoz se si të ndalonte QE pa tronditur tregjet. Në të kundërt, Banka e Anglisë kishte një pikë përfundimtare fikse për QE-në e saj. “Të gjithë prisnin që ajo të përfundonte në një datë të caktuar, përveç nëse kishte lajme të mëdha në një drejtim tjetër,” thotë zonja Forbes.
Në njëfarë niveli Fed i ka korrigjuar tre gabimet e veta: është vigjilente ndaj realitetit të inflacionit; në fakt, ajo ka hequr dorë nga kuadri i inflacionit mesatar; dhe vrulli institucional ka shkuar drejt shtrëngimit. Krahas një rruge të pjerrët të rritjes së normës, pritet të fillojë tkurrja e bilancit të saj muajin e ardhshëm. “Nuk është e qartë se lëvizja më e shpejtë do t’ju fitonte më shumë besueshmëri ose më shumë ulje të inflacionit. Por është e qartë se do të rriste masivisht gjasat e recesionit,” thotë zoti Posen. Siç qëndron, Fed nuk ka arritur kurrë më parë të reduktojë inflacionin nga nivele kaq të larta pa nxitur një rënie. Vetë zoti Powell pranoi muajin e kaluar se një ulje e butë do të ishte e vështirë të realizohej.
Megjithatë, disa ende ndjejnë besim të tepruar. Parashikimi mesatar i komitetit të përcaktimit të normës së Fed-it është cilësuar si “dezinflacion i papërlyer”, sipas parashikimeve të tij në mars, inflacioni pritet të ulet në 2.3% (në matësin e preferuar të Fed) në 2024, pavarësisht interesit afatshkurtër, normat arrijnë vetëm 2.8%. E thënë në mënyrë të përafërt, kjo nënkupton që normat reale do të jenë mezi pozitive dhe megjithatë inflacioni do të shuhet disi.
Z. Dudley thotë se testi i radhës për Fed mund të vijë vitin e ardhshëm. Duke pasur parasysh rënien e shtrembërimeve pandemike, inflacioni mund të ulet gjatë pjesës tjetër të vitit 2022. Megjithatë, kjo nuk do ta kthejë Amerikën në një normë vjetore inflacioni prej 2%. Në vend të kësaj, mund të jetë më afër 4%, me kompanitë që ende po luftojnë për të punësuar punëtorë në një ekonomi të mbinxehur. Nëse Fed heq dorë në atë pikë në shtrëngimin e saj, Amerika mund të jetë e përgatitur për telashe, paralajmëron zoti Dudley. “Presionet themelore inflacioniste do të rriten gradualisht dhe Fed do të detyrohet të përgjigjet në mënyrë më agresive më vonë,” thotë ai. “Rreziku për një ulje të vështirë rritet sa më shumë që zvarritet.”
Z. Furman është më pak i shqetësuar, duke menduar se Fed do të vazhdojë më tej me shtrëngimin e tij nëse inflacioni mbetet në mënyrë të pakëndshme i lartë vitin e ardhshëm. “Kur realiteti është i ndryshëm nga ai që ata mendojnë, ata vetë do të bëjnë ndryshimet e nevojshme,” thotë ai. Megjithatë, ai do të donte që Fed të ishte më i qartë tani që shtrëngimi i saj “nuk ka pikë ndalimi të paracaktuar” dhe do të vazhdojë për sa kohë që inflacioni është i ngritur. Pas një viti gabimi në anën e optimizmit, dhe duke e gabuar atë, është një thirrje për më shumë përulësi.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
ANALIZA/ Ekonomia botërore, rreziku dhe premisat
Çfarë pritet këtë javë nga SHBA, Europa dhe Azia?
Bota duhet të kuptojë sfidën e rindërtimit
