Në ekonomitë agrare, të llojit të përshkruar në romanin e Achebe, cikli ekonomik dhe moti lëvizin së bashku. Kur shirat arrijnë në kohën e duhur, të korrat janë të bollshme dhe pason begatia. Në të kundërt, thatësira sjell rrezikun e urisë dhe vdekjes. Prodhuesi i shiut – shumë si bankieri qendror i ditëve moderne – mund të përpiqet të zbusë ciklin e biznesit, duke i zbutur fjalë për fjalë gjërat kur ato nxehen shumë. Në fund të fundit, megjithatë, është fuqia e natyrës ajo që vendos rezultatin.
Kriza energjetike e Evropës ka sjellë rikthimin e ekonomisë së bazuar në mot. Kriza është një kujtesë se, me gjithë sofistikimin e tyre teknologjik, edhe ekonomitë e botës së pasur duhet të mbështeten në bujarinë e natyrës. Ekonomistët, financierët dhe politikëbërësit evropianë po vëzhgojnë nga afër parashikimet: një dimër i qetë do të sjellë lehtësim, duke kërkuar më pak gaz për t’u djegur për të mbajtur shtëpitë të ngrohta. Nëse temperaturat nuk janë shumë ndëshkuese, çmimet e energjisë do të bien dhe rritja do të nxitet. Një dimër i ftohtë, nga ana tjetër, do të sjellë mjerim: duke shtyrë miliona në varfëri, duke rritur presionet inflacioniste dhe duke mbajtur industritë të mbyllura.
Lëndët djegëse fosile fillimisht u premtuan për të çliruar ekonomitë nga tepricat e stinëve. Në vend që të mbështetet në energjinë diellore të ambientit – e kapur në grurë, e ruajtur në bagëti ose e fotosintezuar në biomasë dhe më pas e konsumuar si dru zjarri – njerëzimi mund të digjte qymyr, duke çliruar energjinë diellore parahistorike që përmbante brenda. Përdorimi i lëndëve djegëse fosile lejoi që energjia të magazinohej, transportohej dhe çlirohej pikërisht kur kërkohej. Ata e vendosën fuqinë e diellit në thirrjen dhe thirrjen e njerëzimit, dhe jo anasjelltas.
Ann Kussmaul, një historiane ekonomike, gjurmoi përhapjen e Revolucionit Industrial nëpër Angli duke vlerësuar se kur rajonet lëvizën përtej ekonomisë sezonale. Përpara industrializimit, martesat në zonat e ulëta shpesh do të bëheshin në dimër pas marrjes së të korrave; në zonat kodrinore, ato do të ishin gjatë verës, pasi të kishte përfunduar sezoni i qingjeve. Pas industrializimit, modele të tilla martesash rajonale dhe sezonale u zhdukën, duke ofruar një të dhënë se cilat pjesë të Anglisë adoptuan për herë të parë teknikat e prodhimit të bazuar në lëndë djegëse fosile.
Qindra vjet më vonë, sezonaliteti po rikthehet në Britani dhe pjesë të tjera të Evropës, pasi kontinenti largohet nga gazi rus. Një pjesë e arsyes së këtij kthimi është fizike. Gazi natyror është shumë më i vështirë për t’u transportuar dhe ruajtur sesa qymyri ose nafta e lëngshme. Në të kaluarën, Evropa përfitoi nga gazi i bollshëm me tubacione të ofruara nga Rusia, si dhe nga opsioni i mbushjes së gazit natyror të lëngshëm të dërguar nga jashtë. Tani furnizimet janë të ngushta dhe evropianët duhet të mbështeten kryesisht në sendet e dërguara. Objektet e magazinimit të kontinentit janë tashmë më shumë se 90% plot dhe mbushja e pjesëve të fundit të hapësirës në dispozicion është e shtrenjtë, pasi përmbajtja duhet të mbahet nën presion të lartë. Oferta e kufizuar do të thotë që ndryshimet në kërkesë përcaktojnë çmimin e energjisë – dhe moti është përcaktuesi më i pasigurt i kërkesës.
Vjeshta e kurseu Evropën më të keqen: kontinenti shijoi tetorin më të nxehtë të regjistruar. Si rezultat, çmimi për një njësi gazi në objektin e transferimit të titullit holandez, i cili ofron standardin për kontinentin, ra në rreth 100 euro për megavat orë, gjysma e normës së shtatorit. Por tani dimri ka filluar të ndjehet. Borët e para në Gjermani ka mbërritur. Historikisht ka pasur një marrëdhënie relativisht lineare midis kërkesës për gaz dhe temperaturës: sa më ftohtë të bëhet, aq më shumë gaz nevojitet. Këtë vit gjërat janë pak më të komplikuara. Sistemet e ngrohjes së shtëpisë janë lënë në gjendje të fjetur për më shumë se zakonisht. Shitjet e batanijeve janë në rritje. Njerëzit janë të gatshëm të ngrohen për t’i rezistuar Vladimir Putinit.
Kriza e gazit nuk është arsyeja e vetme për një fokus më të madh te moti. Burimet e rinovueshme tani furnizojnë Evropën shumë më tepër energji sesa disa vite më parë, duke sjellë probleme nëse era nuk fryn ose dielli nuk shkëlqen. Në të vërtetë, hidrocentrali ka qenë gjithashtu një problem për Evropën këtë vit, pasi një verë e nxehtë thau rezervuarët dhe lumenjtë nga të cilët varen digat. Përmirësimi dhe investimi në mënyrat për të ruajtur energjinë elektrike, qoftë bateri, hidrogjen apo teknika të tjera, në të ardhmen mund të zbusë një ndryshueshmëri të tillë. Megjithatë, kontinenti përballet me vite, apo edhe dekada, të shikimit me nervozizëm të qiellit teksa përshtatet.
Megjithatë, në mungesë të një tranzicioni në format e gjelbra të energjisë, moti do të fillonte të luante një rol edhe më të madh në ekonomi. Një planet më i ngrohtë tashmë po çon në ngjarje më të shpeshta dhe ekstreme, të tilla si valët e të nxehtit të verës në Evropë ose përmbytjet shkatërruese të përjetuara nga Pakistani. Këto ngjarje përbëjnë të ashtuquajturat goditje reale të një ekonomie: ndryshime të jashtme që ulin kapacitetin prodhues dhe kështu shkaktojnë inflacion më të lartë dhe papunësi.
‘Koka në re’
Ky kërcënim i dyfishtë është më i vështirë për t’u përballur me bankierët qendrorë sesa rëniet që vijnë nga ndryshimet në besimin e biznesit ose një krizë financiare. Shtrëngoni shumë politikën si përgjigje dhe kjo do të përkeqësojë rënien; shumë pak dhe inflacioni mund të dalë jashtë kontrollit. Sipas analizave nga FMN-ja e ishujve të Paqësorit dhe Karaibeve, vendet e prirura nga fatkeqësitë natyrore rriten me rreth një pikë përqindje më pak në vit dhe kanë stoqe borxhi dukshëm më të larta se ato më pak në rrezik. Ndryshimi i klimës vetëm sa do t’i përkeqësojë këto dallime. Kështu, një rikthim në ekonominë e varur nga moti do t’i lërë disa bankierë qendrorë të duken edhe më shumë si prodhues shiu: duke u përpjekur të kryejnë ritualet e vjetra ose të kërkojnë më shumë sakrifica, pa shumë kapacitete për të ndikuar në motin ekonomik.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “The Economist“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
ANALIZA: Rreziqet e fundit
Analiza: Katastrofat e së ardhmes
10 vitet e ardhshme të Evropës
