Renan Rodrigues kishte punuar si shofer shpërndarjeje ushqimi në kompaninë zvicerane Smood për rreth një vit e gjysmë kur “roboti” mori detyrën. Kështu e përshkruan 33-vjeçari programin e mbështetur nga algoritmi që ndante dërgesat dhe turnet për të dhe kolegët e tij.
Smood kishte përdorur një softuer të tillë që kur filloi të punonte atje në vitin 2020, tha Rodrigues për DW. Por në një moment të caktuar, “roboti” u bë plotësisht përgjegjës për planifikimin e ditës së tij të punës, sipas tij, dhe apelimi për menaxherët njerëzorë nuk ishte më i mundur.
Qëllimi i “robotit” ishte të organizonte dërgesat në mënyrën më efikase të mundshme. Nga këndvështrimi i punëdhënësit të tij, Rodrigues është i sigurt se funksionoi. Kur ai filloi në Smood në qytetin e vogël zviceran të Yverdon-Les-Bains, ishte tipike të bëheshin rreth dy dërgesa në orë, tha ai. Në kohën kur ai u largua, ishin më shumë si katër ose pesë.
“E kuptova shpejt se do të ishte një fatkeqësi në nivel njerëzor”, tha Rodrigues për DW. Ai pa “robotin” duke vënë punonjësit kundër njëri-tjetrit. Drejtuesit më të shpejtë dhe me performancën më të mirë morën më shumë dërgesa, pohoi ai. Në fund, tha ai, e gjeti veten duke marrë më pak punë. Kontrata e tij zero-ore nuk i garantonte atij një numër minimal orësh pune ose një pagë fikse mujore dhe ai e kishte të vështirë të parashikonte të ardhurat e tij.
“Për mua, më e keqja ishte të më thoshe se kam një kronometër që funksionon në çdo kohë, orë dhe vende, kur tashmë jam duke u gjurmuar nga sistemet GPS, për shpejtësinë time etj.”, tha ai.
Llogaritja me robotët
Ajo që Rodrigues dhe kolegët e tij e quajtën “roboti” njihet gjithashtu si menaxhimi algoritmik, kur vendimet në vendin e punës merren sipas llogaritjeve me fuqi kompjuterike të njohura si algoritme. Ai është i lidhur ngushtë me inteligjencën artificiale (AI), e cila sipas Komisionit Evropian “i referohet sistemeve që shfaqin sjellje inteligjente duke analizuar mjedisin e tyre dhe duke ndërmarrë veprime – me një farë mase autonomie – për të arritur qëllime specifike”.
Përdorimi i menaxhimit algoritmik lidhet veçanërisht me ekonominë e koncerteve, kompani si Uber dhe Deliveroo, punëtorët e të cilëve zakonisht janë të pavarur ose me kontrata zero orësh.
Në fakt, mjetet e inteligjencës artificiale po hyjnë shpejt në sektorë të ndryshëm të ekonomisë. Për punët e zyrës me jakë të bardhë, ato mund të vendosen në rekrutim ose për të gjurmuar performancën. Një studim i vitit 2022 me 1000 kompani nga konsulenca e shërbimeve profesionale PwC zbuloi se një e gjashta dhe një e katërta e tyre kishin përdorur AI në rekrutimin ose mbajtjen e punonjësve në 12 muajt e fundit. Ndër kompanitë që ishin më të avancuara në përdorimin e AI, rreth 40% e kishin përdorur atë për të përmirësuar përvojën e punonjësve dhe përvetësimin e aftësive, ose për të rritur produktivitetin.
Kompanitë mund të përdorin të dhëna për punonjësit ose kandidatët në mënyra të ndryshme, siç theksoi një raport i publikuar vitin e kaluar nga OpenMind, një iniciativë jofitimprurëse e bankës spanjolle BBVA. “Profesionistët e burimeve njerëzore marrin vendime në lidhje me rekrutimin, domethënë kë të punësojnë; në vlerësimet e punonjësve dhe konsideratat e promovimit; për të identifikuar kur njerëzit ka gjasa të lënë punën e tyre; dhe për të zgjedhur liderët e ardhshëm. Analizat e njerëzve përdoren gjithashtu për të menaxhuar performancën e punëtorëve .”
Merrni shembullin e HireVue, një kompani amerikane që, sipas faqes së saj të internetit, ka më shumë se 800 klientë, duke përfshirë shumëkombëshe të mëdha si Amazon, G4S dhe Unilever. Duke përdorur video intervista pune, kompania pretendon se mund të përshpejtojë në masë të madhe rekrutimin, t’u ofrojë kandidatëve fleksibilitet më të madh dhe në fakt të bëjë punësimin më të drejtë. Algoritmet mund të trajnohen për të eliminuar paragjykimet e pavetëdijshme të racës dhe gjinisë, të zakonshme tek punonjësit njerëzorë, kështu që argumenti vazhdon. Duke përmendur shembullin e një klienti britanik, Banka Ko-Operative, HireVue tha se mjetet e saj ndihmuan në uljen e njëanshmërisë gjinore që favorizonte burrat nga një raport 70/30 në 50/50 – barazi gjinore.
Megjithatë, një numër ekspertësh dhe gazetarësh kanë vënë në dukje në vitet e fundit rrezikun e riprodhimit të paragjykimeve raciste, të aftë ose seksiste në rekrutimin e mundësuar nga AI. Një studim amerikan vitin e kaluar zbuloi se robotët e trajnuar me AI diskriminonin vazhdimisht gratë dhe njerëzit jo të bardhë.
Komisioni i SHBA-së për Mundësi të Barabarta për Punësim ka lëshuar madje udhëzime për përdorimin e AI në vendin e punës, duke paralajmëruar se “përdorimi i këtyre mjeteve mund të dëmtojë aplikantët për punë dhe punonjësit me aftësi të kufizuara”. Po sikur të keni shënuar rezultate të dobëta në një test që kërkon shkathtësi të lartë të tastierës, për shembull?
Ndryshimet ligjore në tubacion
Në Bashkimin Evropian, dy pjesë kyçe të legjislacionit në mbarë bllokun janë në rrugë të mbarë që duhet të ndikojnë në mënyrën se si AI është vendosur në punë. Komisioni Evropian ka theksuar se, në përgjithësi, IA mund të jetë e dobishme për qytetarët dhe bizneset, por gjithashtu paraqet rrezik për të drejtat themelore.
Sipas aktit të propozuar të UA, punësimi, menaxhimi i punëtorëve dhe aksesi në vetëpunësim përmenden në mënyrë specifike si përdorime me rrezik të lartë. Për prodhuesit dhe blerësit e mjeteve të tilla të AI, ligji duhet të parashikojë detyrime specifike përpara se produktet të dalin në treg, kryesisht një vlerësim të konformitetit.
Ky test do të shqyrtojë, ndër të tjera, cilësinë e grupeve të të dhënave të përdorura për të trajnuar sistemet e AI (sistemet e trajnuara dobët mund të prodhojnë rezultate të njëanshme), dispozitat e transparencës për blerësit dhe nivelet e mbikëqyrjes njerëzore. Zhvilluesit e AI do të kishin gjithashtu detyrime monitorimi sapo një produkt të dalë në treg.
Nga këndvështrimi i punëtorëve, ajo që legjislacioni i AI nuk bën është të rregullojë në mënyrë specifike se si mund të përdoret nga shefi juaj, sipas Aida Ponce Del Castillo nga Instituti Evropian i Sindikatave. “Është një mundësi e humbur”, tha studiuesi për DW. Detyrimet bien mbi shitësit e teknologjisë. Disa teknologji janë të ndaluara plotësisht në bazë të aktit të AI – si sistemi i “pikësimit social” i lidhur me qeverinë kineze – por kjo nuk ka implikime të mëdha për vendin e punës.
Pjesa e dytë e ardhshme e legjislacionit përkatës është Direktiva e Punës së Platformës, tha Ponce. Ai ka një kapitull të dedikuar për menaxhimin algoritmik, por siç sugjeron emri, ai mbulon vetëm rreth 28 milionë punëtorë në sektorin e platformave të BE-së. Ligji i propozuar, sipas Komisionit Evropian, “rrit transparencën në përdorimin e algoritmeve nga platformat dixhitale të punës, siguron monitorimin njerëzor për respektimin e kushteve të punës dhe i jep të drejtën për të kundërshtuar vendimet e automatizuara”.
Këto projektligje – të dyja ende duke punuar në procesin legjislativ të BE-së – duhet t’u japin punëtorëve mjetet për të sfiduar përdorimin potencialisht problematik të AI nga shefat e tyre, tha Ponce, duke paralajmëruar se ata nuk do t’i ndalojnë ato plotësisht. Dy gjëra që ajo beson se duhet të ndalohen janë teknologjia e leximit të emocioneve (një nga format më të kontestuara të AI; shumë ekspertë dyshojnë se emocionet janë mjaft të thjeshta ose universale për t’u matur) dhe pezullimi i llogarive për punëtorët e koncerteve si shoferët e Uber.
“Nuk dua të them se AI është e keqe. Unë i kam kushtuar 20 vjet të jetës sime studimit të teknologjive,” tha Ponce. Gjithmonë ka të bëjë me menaxhimin e rreziqeve për njerëzit, tha ajo.
Ndjenjat e ish-shoferit të dërgesave Rodrigues për “robotin” janë mjaft të qarta: ai beson se duhet të ketë shumë më tepër rregullore për atë që kompanitë mund dhe nuk mund të bëjnë. Ai u pushua përfundimisht nga Smood, pranoi ai. Por Rodrigues ai shpjegoi se nuk e shqetëson: ai ka lidhur një kontratë trajnimi për punën e tij të ëndrrave dhe tani është vendosur të bëhet shofer treni.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Deutsche Welle“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Pasojat e revolucionit digjital në vendet në zhvillim
Vendet e punës që do të zënë robotët!
Deri ku ka arritur Ballkani Perëndimor?
