Narrativa që mbështet sistemin aktual ekonomik global është në mes të një kthese transformuese të komplotit. Që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore, i ashtuquajturi rendi ndërkombëtar liberal ka qenë i premisuar mbi qarkullimin e lirë të mallrave, kapitalit dhe financave, por kjo marrëveshje tani duket gjithnjë e më anakronike.
Çdo urdhër tregu mbështetet nga tregime – histori që i tregojmë vetes se si funksionon sistemi. Kjo është veçanërisht e vërtetë për ekonominë globale, sepse, ndryshe nga vendet individuale, bota nuk ka një qeveri qendrore që vepron si rregullues dhe zbatues. Të marra së bashku, këto tregime ndihmojnë në krijimin dhe ruajtjen e normave që e mbajnë sistemin të funksionojë në mënyrë të rregullt, duke u thënë qeverive se çfarë duhet dhe nuk duhet të bëjnë. Dhe, kur të përvetësohen, këto norma mbështesin tregjet globale në mënyra që ligjet ndërkombëtare, traktatet tregtare dhe institucionet shumëpalëshe nuk munden.
Rrëfimet globale kanë ndryshuar shumë herë gjatë historisë. Sipas standardit të arit të fundit të shekullit të nëntëmbëdhjetë, ekonomia globale shihej si një sistem vetë-rregullues, vetë-ekuilibrues, në të cilin stabiliteti arrihej më mirë kur qeveritë nuk ndërhynin. Lëvizja e lirë e kapitalit, tregtia e lirë dhe politikat e shëndosha makroekonomike, mendohej se do të arrinin rezultatet më të mira për ekonominë botërore dhe për vendet individuale.
Rënia e standardit të arit, së bashku me Depresionin e Madh, vendosën një goditje të konsiderueshme në këtë tregim të mirë të tregjeve. Regjimi i Bretton Woods që u shfaq pas Luftës së Dytë Botërore, i cili u mbështet në menaxhimin makroekonomik kejnsian për të stabilizuar ekonominë globale, i dha shtetit një rol shumë më të spikatur. Vetëm një shtet i fortë i mirëqenies mund të sigurojë sigurime shoqërore dhe të mbështesë ata që ranë në të çarat e ekonomisë së tregut.
Sistemi i Bretton Woods ndryshoi gjithashtu marrëdhëniet midis interesave të brendshme dhe globale. Ekonomia botërore, e ndërtuar mbi një model integrimi të cekët, i nënshtrohej synimeve të sigurimit të punësimit të plotë të brendshëm dhe krijimit të shoqërive të barabarta. Falë kontrolleve të kapitalit dhe një regjimi lejues të tregtisë ndërkombëtare, vendet mund të krijojnë institucione sociale dhe ekonomike që u përshtaten preferencave dhe nevojave të tyre individuale.
Narrativa neoliberale e hiper-globalizimit që u bë dominuese në vitet 1990, me preferencën e saj për integrimin e thellë ekonomik dhe rrjedhën e lirë të financave, ishte në shumë mënyra një kthim në narrativën e standardit të arit të tregjeve beninje dhe vetë-rregulluese. Megjithatë, ai pranoi një rol kritik për qeveritë: zbatimin e rregullave specifike që e bënë botën të sigurt për korporatat e mëdha dhe bankat e mëdha.
Përfitimet e tregjeve beninje kishin për qëllim të shtriheshin përtej ekonomisë. Përfitimet ekonomike nga hiper-globalizimi, besonin neoliberalët, do të ndihmonin për t’i dhënë fund konfliktit ndërkombëtar dhe për të forcuar forcat demokratike në mbarë botën, veçanërisht në vendet komuniste si Kina.
Narrativa e hiper-globalizimit as nuk e mohoi rëndësinë e barazisë sociale, mbrojtjes së mjedisit dhe sigurisë kombëtare, as nuk kundërshtoi përgjegjësinë e qeverive për t’i ndjekur ato. Por supozohej se këto synime mund të arriheshin nëpërmjet instrumenteve të politikave që nuk ndërhynin në tregtinë e lirë dhe financat. E thënë thjesht, do të ishte e mundur të merrni tortën e dikujt dhe ta hani atë. Dhe nëse rezultatet ishin zhgënjyese, siç doli të ishin, faji nuk ishte hiper-globalizimi, por mungesa e politikave plotësuese dhe mbështetëse në fusha të tjera.
Hiper-globalizimi, në tërheqje që nga kriza financiare e vitit 2008, përfundimisht dështoi sepse nuk mundi të kapërcejë kontradiktat e tij të qenësishme. Në fund të fundit, qeveritë që u dhanë korporatave fuqinë për të shkruar narrativën nuk kishin gjasa t’i bindin autorët e atij narrative të mbështesin axhendat e brendshme sociale dhe mjedisore.
Ndërsa bota braktis hiper-globalizimin, ajo që do ta zëvendësojë atë mbetet shumë e pasigurt. Një kornizë e politikave ekonomike në zhvillim, të cilën unë e kam quajtur “produktivizëm”, thekson rolin e qeverive në trajtimin e pabarazisë, shëndetit publik dhe tranzicionit të energjisë së pastër. Duke i vënë këto objektiva të neglizhuara para dhe në qendër, produktivizmi ripohon prioritetet e brendshme politike pa qenë armiqësore ndaj një ekonomie të hapur botërore. Regjimi i Bretton Woods ka treguar se politikat që mbështesin ekonomitë kombëtare kohezive ndihmojnë gjithashtu në promovimin e tregtisë ndërkombëtare dhe flukseve afatgjata të kapitalit.
Një tjetër paradigmë në zhvillim mund të quhet hiper-realizëm, sipas shkollës “realiste” të marrëdhënieve ndërkombëtare. Ky tregim thekson rivalitetin gjeopolitik midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës dhe zbaton një logjikë me shumë zero për marrëdhëniet ekonomike midis fuqive të mëdha. Kuadri hiper-realist e sheh ndërvarësinë ekonomike jo si një burim përfitimi të ndërsjellë, por si një armë që mund të përdoret për të gjymtuar kundërshtarët e dikujt, siç bëri SHBA kur përdori kontrollet e eksportit për të bllokuar kompanitë kineze nga aksesi ndaj gjysmëpërçuesve të avancuar dhe pajisjeve për të prodhuar ato.
Rruga e ardhshme e ekonomisë botërore do të varet nga mënyra se si këto korniza konkurruese të politikave do të zhvillohen më vete dhe kundër njëri-tjetrit. Duke pasur parasysh mbivendosjen midis të dyjave kur bëhet fjalë për tregtinë, qeveritë me shumë gjasa do të miratojnë një qasje më proteksioniste gjatë viteve të ardhshme dhe do të përqafojnë gjithnjë e më shumë ripërtëritjen, si dhe politika të tjera industriale që promovojnë prodhimtarinë e avancuar. Qeveritë gjithashtu ka të ngjarë të miratojnë më shumë politika të gjelbra që favorizojnë prodhuesit vendas, si Akti i Zvogëlimit të Inflacionit të SHBA-së, ose të ngrenë barriera në kufi, siç bën Bashkimi Evropian përmes mekanizmit të tij të rregullimit të kufijve të karbonit. Politika të tilla do t’i shërbenin si axhendave të politikës së brendshme ashtu edhe të jashtme.
Megjithatë, në fund të fundit, konsideratat gjeopolitike me shumë gjasa do t’i lënë mënjanë të gjitha konsideratat e tjera, duke mundësuar që narrativa hiper-realiste të mbizotërojë. Nuk është e qartë, për shembull, se fokusi në prodhimtarinë e avancuar që karakterizon ringjalljen aktuale të politikës industriale do të bëjë shumë për të reduktuar pabarazinë brenda vendeve, duke pasur parasysh se punët e mira të së ardhmes ka të ngjarë të vijnë nga industritë e shërbimeve që kanë pak të bëjë me konkurrencën kundër Kinës.
Mundësimi i institucioneve të sigurisë kombëtare të fuqive të mëdha të botës për të rrëmbyer narrativën ekonomike do të rrezikonte stabilitetin global. Rezultati mund të jetë një botë gjithnjë e më e rrezikshme në të cilën kërcënimi gjithnjë i pranishëm i një konflikti ushtarak midis SHBA-së dhe Kinës i detyron vendet më të vogla të marrin anën e një lufte që nuk çon përpara interesat e tyre.
Ne kemi një mundësi unike për të korrigjuar gabimet e hiper-globalizimit dhe për të krijuar një rend ndërkombëtar më të mirë të bazuar në një vizion të prosperitetit të përbashkët. Nuk duhet të lejojmë që fuqitë e mëdha ta shpërdorojnë atë. /Dani Rodrik
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Project Syndicate“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Bota nuk do ta harrojë kurrë 9 nëntorin 1989…
Pasojat e globalizmit
Trump midis sistemeve demokraci-autoritarizëm
