Lufta e Ukrainës ka ringjallur aleancën transatlantike. Por marrëdhënia midis SHBA-së dhe aleatëve të saj evropianë është gjithnjë e më e paqartë.
Ekonomia e SHBA-së tani është dukshëm më e pasur dhe më dinamike se BE-ja ose Britania – dhe hendeku po rritet. Kjo do të ketë një ndikim përtej standardeve relative të jetesës. Varësia e Evropës nga SHBA për teknologjinë, energjinë, kapitalin dhe mbrojtjen ushtarake po minon vazhdimisht çdo aspiratë që BE mund të ketë për “autonomi strategjike”.
Në vitin 2008, ekonomitë e BE-së dhe të SHBA-së ishin afërsisht të njëjta. Por që nga kriza globale financiare, pasuritë e tyre ekonomike kanë ndryshuar në mënyrë dramatike. Siç theksojnë Jeremy Shapiro dhe Jana Puglierin nga Këshilli Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë: “Në vitin 2008 ekonomia e BE-së ishte disi më e madhe se ajo e Amerikës: 16,2 trilion dollarë kundrejt 14,7 trilion dollarëve. Deri në vitin 2022, ekonomia e SHBA ishte rritur në 25 trilion dollarë, ndërsa BE dhe MB së bashku kishin arritur vetëm 19.8 trilion dollarë. Ekonomia e Amerikës tani është gati një e treta më e madhe. Është më shumë se 50 për qind më e madhe se BE-ja pa Mbretërinë e Bashkuar”.
Shifrat e përgjithshme janë tronditëse. Në themel të tyre është një pamje e një Evrope që ka mbetur prapa — sektor pas sektori.
Peizazhi i teknologjisë evropiane dominohet nga firmat amerikane si Amazon, Microsoft dhe Apple. Shtatë firmat më të mëdha të teknologjisë në botë, sipas kapitalizimit të tregut, janë të gjitha amerikane. Ka vetëm dy kompani evropiane në top 20 – ASML dhe SAP. Ndërsa Kina ka zhvilluar gjigantët e saj vendas të teknologjisë, kampionët evropianë shpesh blihen nga kompanitë amerikane. Skype u ble nga Microsoft në 2011; DeepMind u ble nga Google në 2014. Zhvillimi i AI ka të ngjarë të dominohet gjithashtu nga firmat amerikane dhe kineze.
Universitetet kryesore që ushqejnë tubacionin e start-up-eve të teknologjisë në SHBA, mungojnë në BE. Renditja e Shangait dhe THE të universiteteve më të mira në botë kanë të dyja vetëm një institucion të BE-së në 30-shen më të mirë. (Britania ia del më mirë – me mirësjellje të Kembrixhit, Oksfordit, Imperial dhe të tjerëve.)
Në vitin 1990, Evropa përbënte 44 për qind të gjysmëpërçuesve në botë. Kjo shifër tani është 9 për qind; krahasuar me 12 për qind për Amerikën. Si BE ashtu edhe SHBA po nxitojnë të ndërtojnë aftësitë e tyre. Por ndërsa SHBA pritet të shohë 14 impiante të reja gjysmëpërçuese të hyjnë në qarkullim deri në vitin 2025, Evropa dhe Lindja e Mesme do të shtojnë vetëm 10 – krahasuar me 43 objekte të reja në Kinë dhe Tajvan.
Si SHBA ashtu edhe BE po kërkojnë ta kthejnë këtë situatë me politika ambicioze industriale që ofrojnë financa publike dhe stimuj për prodhuesit e çipave dhe prodhuesit e automjeteve elektrike. Por statusi i dollarit si valutë rezervë botërore u jep amerikanëve aftësinë për të financuar ambiciet e tyre, pa i trembur tregjet. Siç thotë një industrialist evropian: “Ata thjesht mund të rrëshqitin kartën e kreditit”. BE-ja, nga ana tjetër, ka një buxhet shumë më të vogël dhe sapo ka filluar të emetojë borxhin e përbashkët.
Kapitali privat është gjithashtu shumë më i disponueshëm në SHBA. Paul Achleitner, kryetar i bordit këshillues global në Deutsche Bank, thotë se Evropa tani është “pothuajse tërësisht e varur nga tregjet e kapitalit të SHBA”. Ai thotë se Evropa ka shumë pak nga fondet e mëdha të pensioneve që i japin thellësi tregjeve të kapitalit të SHBA-së, duke shtuar se: “Nëse doni të bëni ndonjë gjë të konsiderueshme – qoftë blerje apo IPO – ju gjithmonë ktheheni në Amerikë.” BE-ja ka folur shumë për krijimin e një “bashkimi të tregjeve të kapitalit” për t’i dhënë Evropës një pjesë të shkallës së SHBA-së. Por progresi ka qenë i dobët.
Ndryshe nga Evropa, SHBA ka gjithashtu furnizime të bollshme dhe të lira të brendshme të energjisë. Revolucioni i argjilës do të thotë që Amerika është tani prodhuesi më i madh në botë i naftës dhe gazit. Ndërkohë, çmimet e energjisë në Evropë janë rritur. Lufta në Ukrainë dhe humbja e gazit të lirë rus do të thotë që industria evropiane zakonisht paguan tre ose katër herë më shumë për energjinë sesa konkurrentët e tyre amerikanë. Shefat e zymtë evropianë thonë se kjo tashmë po çon në mbylljen e fabrikave në Evropë.
Disa në Britani mund të tundohen ta shohin të gjithë këtë si provë se, brenda BE-së, Britania ishte “e prangosur në një kufomë” dhe se Brexit ishte një veprim i mirë. Por, jashtë tregut të përbashkët evropian, Britania vuan nga një version i ekzagjeruar i problemeve të shkallës që po pengojnë vetë BE-në. Si rezultat, industria britanike tashmë ka mbetur prapa.
Pra, a nuk ka vërtet zona ku Evropa është lider botëror? Disa theksojnë me krenari faktin se madhësia e tregut të vetëm të BE-së do të thotë që kompanive në të gjithë botën u është dashur të miratojnë rregulloret evropiane – të ashtuquajturin “efekti i Brukselit”. Por është e qartë se do të ishte më mirë të drejtosh botën në krijimin e pasurisë, sesa ta rregullosh atë.
Evropa është më e mirë në industritë e “stilit të jetesës”. Pothuajse dy të tretat e të ardhurve të turistëve në botë janë në Evropë. Tregu i mallrave luksoze dominohet nga kompanitë evropiane. Futbolli, sporti më popullor në botë, dominohet nga skuadrat evropiane – edhe pse shumë nga klubet më të mëdha tani janë në pronësi të investitorëve të Lindjes së Mesme, amerikanë apo aziatikë.
Dominimi i Evropës në industritë e stilit të jetesës nënvizon se jeta në kontinentin e vjetër është ende tërheqëse për shumë njerëz. Por ndoshta kjo është pjesë e problemit. Pa një ndjenjë më të madhe kërcënimi, Evropa nuk mund të thërrasë kurrë vullnetin për të rikthyer rënien e saj të paepur në fuqi, ndikim dhe pasuri.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Financial Times“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
ANALIZA/ Ekonomia botërore, rreziku dhe premisat
Bota duhet të kuptojë sfidën e rindërtimit
A po kthehet ekonomia botërore në vitet 1970?
