Njerëzit janë përpjekur të shmangin pagimin e taksave që nga kohët e lashta, por globalizimi e ka kthyer shmangien dhe evazionin fiskal, si dhe pastrimin e parave, në një model biznesi fitimprurës. Gjatë dekadave të fundit, parajsat fiskale offshore si Ishujt Kajman, Bermuda, Qipro dhe Irlandë u kanë mundësuar korporatave dhe individëve të pasur të fshehin fitimet dhe pasurinë private në një shkallë të paprecedentë.
Ndërsa përcaktimi sasior i sasisë së pasurisë që ruhet në parajsat fiskale offshore është jashtëzakonisht i vështirë, një dokument i vitit 2018 vlerësoi se ekuivalenti i 10% të PBB-së botërore mbahet në juridiksione me taksa të ulëta. Vitet e fundit, rrjedhjet e profilit të lartë si Panama Papers, Paradise Papers dhe Pandora Papers kanë hedhur dritë mbi këtë sistem financiar në hije dhe mbi skemat e shmangies së taksave të përdorura nga bizneset dhe elitat politike të botës. Çdo zbulim shkakton një protestë publike dhe kërkesa për reforma. Edhe Papa Françesku deklaroi se evazioni fiskal është mëkat.
Duke theksuar rolin vendimtar që luajnë parajsat fiskale në mbështetjen e regjimeve autokratike, pushtimi rus i Ukrainës ka nënvizuar nevojën urgjente për të frenuar financat offshore. Por ajo gjithashtu ka ilustruar se sa pak progres ishte bërë. Në vitin 2013, për shembull, OECD ndërmori nismën e saj për Erozionin Bazë dhe Zhvendosjen e Fitimit, një paketë reformash tatimore të korporatave që synon të sigurojë që shumëkombëshit të paguajnë pjesën që u takon. Por ndërsa 138 vende kanë mbështetur BEPS, arritjet e saj kanë qenë modeste, deri më tani. Siç vë në dukje një studim i vitit 2020, kuadri nuk arriti të prezantonte standardet e duhura, duke e lënë atë të pa pajisur për të trajtuar disa nga format më skandaloze të shmangies dhe evazionit fiskal të korporatave.
Një arsye për mungesën e progresit është se BEPS dhe programe të ngjashme hasin në mënyrë të pashmangshme një problem të veprimit kolektiv: që reformat fiskale të jenë efektive, të gjitha vendet duhet të pajtohen me to. Por ndërsa disa vende duan të luftojnë evazionin fiskal, të tjerë përpiqen të joshin kapitalin e huaj duke ulur normat e taksave dhe duke e bërë më të vështirë ndarjen e informacionit. Fakti që shumë vende perëndimore kanë përfituar prej vitesh nga pasuritë e paligjshme, duke mundësuar pastrimin e saj nëpërmjet blerjeve të pasurive të paluajtshme në qytete si Londra dhe Nju Jorku, i ndërlikon më tej gjërat. Si rezultat, përpjekjet për të promovuar reformën fiskale globale kanë ngecur.
Por beteja nuk ka përfunduar ende. Ndërsa rritja e borxheve publike dhe deficitet në rritje i detyrojnë qeveritë perëndimore të kërkojnë burime të reja të ardhurash, parajsat fiskale janë objektiva të dukshëm. Në mënyrë të ngjashme, zemërimi i publikut mbi pabarazitë e të ardhurave dhe pasurisë ka bërë presion të konsiderueshëm mbi politikëbërësit që të gjurmojnë industrinë e shmangies së taksave offshore.
Por lufta në Ukrainë i ka ndryshuar shumë gjërat. Prej vitesh, presidenti rus Vladimir Putin dhe miqtë e tij janë mbështetur në kompanitë guaskë në parajsat fiskale offshore për të financuar korrupsionin e tyre flagrant, ndërhyrjen në zgjedhje, përmbysjen e institucioneve demokratike dhe prodhimin e propagandës dhe lajmeve të rreme.
Oligarkët rusë, të konsideruar prej kohësh si kukulla të regjimit të Putinit, kanë qenë të rëndësishëm në këtë përpjekje, duke përdorur fondet e fshehura në parajsa të ndryshme offshore për të nxitur marrëdhëniet me ekstremistët e djathtë në Evropë dhe Shtetet e Bashkuara. Kur avokati personal i Donald Trump, Michael Cohen, i pagoi para në heshtje aktores së filmave pornografikë Stormy Daniels në vitin 2016, kompania guaskë që ai përdorte thuhet se mori më shumë se 1 milion dollarë nga një kompani e lidhur me oligarkun rus Viktor Vekselberg. Dhe në vitin 2014, ndërsa Tubimi Kombëtar i Francës i ekstremit të djathtë (atëherë i quajtur Fronti Kombëtar) mori një hua prej 12 milionë dollarësh nga një bankë ruse, themeluesi i partisë dhe ish-udhëheqësi Jean-Marie Le Pen mori një hua të veçantë prej 2.5 milionë dollarësh nga një kompani qipriotë offshore e lidhur me një ish-agjent të KGB-së.
Që nga pushtimi i Rusisë në Ukrainë në shkurtin e kaluar, ato që u hodhën poshtë si telashe të izoluara janë parë si pjesë e një sulmi sistematik ndaj demokracive perëndimore. Me kalimin e viteve, oligarkët e Putinit kanë përdorur gjerësisht pronat ruse offshore – që vlerësohet të jenë rreth tre herë më të mëdha se rezervat e huaja zyrtare të vendit – për të financuar organe propagandistike miqësore ndaj Kremlinit, grupe kërkimore, politikanë të së djathtës ekstreme dhe grupe radikale.
Të tronditur nga agresioni rus, qeveritë perëndimore vendosën shpejt sanksione ndaj aleatëve politikë të Putinit, duke ngrirë asetet e oligarkëve rusë dhe duke sekuestruar jahtet dhe vilat e tyre. Por kjo ishte thjesht maja e ajsbergut. Nëse qeveritë perëndimore duan të mbrojnë veten dhe të tjerët nga ndërhyrja ruse, ato duhet të merren seriozisht me luftimin e parajsave fiskale offshore, të cilat kufizojnë aftësinë e qeverive perëndimore për të zbatuar sanksione ekonomike. Dhe është thelbësore të penalizohen institucionet financiare që mundësojnë skema të pastrimit të parave si Lavanderia Ruse, siç thuhet se kanë bërë Banka austriake Meinl dhe të tjerë.
Disa, duke përfshirë kryeministrin ukrainas Denys Shmyhal, kanë deklaruar se Rusia duhet të mbulojë disa nga kostot e rindërtimit të Ukrainës, që aktualisht vlerësohen në më shumë se 1 trilion dollarë. Për këtë qëllim, komuniteti ndërkombëtar mund të përdorë pasurinë offshore të oligarkëve rusë. Përveç aseteve të ngrira që i përkasin qeverisë ruse dhe ndërmarrjeve shtetërore, ka shumë para për rindërtim në Mayfair, Courchevel dhe liqenin e Komos.
Duke ilustruar rrezikun që paraqet sistemi financiar offshore për rendin global të bazuar në rregulla, lufta në Ukrainë u ofron qeverive perëndimore një mundësi unike për të arritur taksa më të drejta, për të reduktuar pabarazinë, për të frenuar korrupsionin dhe për të hequr kërcënimet ndaj stabilitetit global. Nëse e humbim këtë mundësi, do ta paguajmë shtrenjtë – në të ardhura të humbura nga taksat, në erozion demokratik dhe në jetë njerëzore. Për të parafrazuar Leninin, ne nuk duhet të lejojmë që Rusia të na shesë litarin me të cilin do të varemi. /Nga Yuriy Gorodnichenko dhe Ilona Sologoub
/Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Drafti paralel: Zbulimi i pronarëve të fokusohet te…
Hartohet projektligji, kompanitë offshore në ‘shënjestër’
Lobimi 675 mijë dollarë, sot seanca e parë e gjyqit për Bashën
