Ky evolucion, kulturor dhe politik, vjen me rreziqe. Fitorja e Lait e detyron Xi të përballet me mungesën e përparimit. Dhe ndërkohë që përgjigja e plotë e Kinës do të shfaqet gjatë muajve ose viteve, problemet me kufirin nuk tregojnë asnjë shenjë zbehjeje dhe ka të ngjarë të intensifikohen.
Udhëheqësi i Kinës, Xi Jinping, i ka bërë një premtim të veçantë popullit të tij: Bashkimin e atdheut me Tajvanin. Partia Komuniste Kineze e sheh Tajvanin si territor të shenjtë dhe të humbur. Madje disa javë më parë, Xi e quajti bashkimin e dy vendeve si një “ngjarje historike të pashmangshme”.
Por zgjedhjet e Tajvanit të shtunën, i dhanë presidencën një partie që promovon identitetin e veçantë të ishullit për të tretën herë radhazi. Kjo fitore konfirmoi se kjo demokraci është larguar edhe më shumë nga Kina dhe ëndrra e saj për bashkim.
Pas një fushate tubimesh të ngjashme me festivalin, ku turma të mëdha bërtisnin, kërcenin dhe valëvitnin flamurin e vendit, votuesit e Tajvanit injoruan paralajmërimet e Kinës se vota për Partinë Demokratike Progresive ishte një votë për luftë, pasi ata votuan pikërisht për atë që Pekini i thoshte jo.
Lai Ching-te, një ish mjek dhe nënpresidenti aktual, të cilin Pekini e sheh si një separatist të vendosur, do të jetë udhëheqësi i ardhshëm i Tajvanit. Është një akt kundërshtimi i vetëqeverisur që vërtetoi atë që shumëkush e dinte tashmë: largimin e Tajvanit nga Pekini, më të pavarur ekonomikisht dhe më shumë provokime ushtarake në det dhe në ajër. Pikërisht këto kanë forcuar dëshirën e ishullit për të mbrojtur pavarësinë e tij de facto dhe për të shkuar përtej hijes gjigante të Kinës.
Ky evolucion, kulturor dhe politik, vjen me rreziqe. Fitorja e Lait e detyron Xi të përballet me mungesën e përparimit. Dhe ndërkohë që përgjigja e plotë e Kinës do të shfaqet gjatë muajve ose viteve, problemet me kufirin nuk tregojnë asnjë shenjë zbehjeje dhe ka të ngjarë të intensifikohen.
Kina dhe Shtetet e Bashkuara e kanë bërë Tajvanin një test të ndjeshmërive dhe vizioneve konkurruese. Për Pekinin, ishulli është një mbetje e luftës së tij civile, me të cilën Shtetet e Bashkuara nuk kanë asnjë biznes. Për Uashingtonin, ajo është linja e parë e mbrojtjes për stabilitetin global, një demokraci me 23 milionë njerëz dhe fabrika e mikroprocesorëve për botën.
Aksionet gjigante shtojnë peshën në çdo fjalë ose politikë që Lai ose partia e tij mund të shprehin tani dhe pas inaugurimit të tij në maj. Me ndjenjën e Tajvanit për pavarësi dhe pritshmëritë e Kinës në konflikt, Xi nuk pritet të rrijë duarkryq.
Gjatë fushatës, Lai, 64 vjeç, një politikan veteran i respektuar nga mbështetësit për vendosmërinë e tij të qetë, tha se Tajvani nuk kishte nevojë për pavarësi formale. Në një konferencë shtypi pas fitores së tij, ai tha se do të kërkonte një qasje të ekuilibruar ndaj marrëdhënieve ndër ngushtica, duke përfshirë “bashkëpunimin me Kinën”, duke ndjekur rrugën e paraardhësit të tij, Tsai Ing-wen.
Por ka pak mundësi që Kina të ndryshojë opinionin e saj.
“Lai Ching-te është një figurë impulsive dhe e njëanshme politikisht, kështu që ne nuk mund të përjashtojmë mundësinë që zhvillime të paparashikueshme dhe të panjohura mund të ndodhin gjatë mandatit të tij”, tha Zhu Songling, një profesor i studimeve në Tajvan në Universitetin Union të Pekinit.
Studiuesit perëndimorë të politikës kineze nuk janë shumë më optimistë.
“Katër vitet e ardhshme nuk do të jenë të qëndrueshme në marrëdhëniet SHBA-Kinë dhe marrëdhëniet e ngushta”, tha Evan S. Medeiros, një profesor i studimeve aziatike në Universitetin Georgetown.
Kina do të vazhdojë të përpiqet të manipulojë politikën e Tajvanit me dezinformata, kërcënime dhe stimuj ekonomikë. Zyrtarët kinezë kanë lënë të kuptohet gjithashtu se mund të synojnë tregtinë, duke eliminuar më shumë koncesione tarifore.
Stërvitjet e zgjeruara ushtarake janë një tjetër mundësi. Avionët luftarakë kinezë, dronët dhe anijet tashmë shkelin Tajvanin pothuajse çdo ditë.
Pekini ka treguar gjithashtu se do të vazhdojë ta shtyjë Uashingtonin të bëjë presion mbi Tajvanin dhe të shkurtojë mbështetjen ushtarake. Mesazhet e alarmit po bëhen një tipar i zakonshëm i diplomacisë SHBA-Kinë.
Në Uashington, në prag të zgjedhjeve të Tajvanit, Liu Jianchao, kreu i departamentit ndërkombëtar të Partisë Komuniste Kineze, u takua me Sekretarin e Shtetit Antony J. Blinken. Shtetet e Bashkuara thanë se Blinken përsëriti rëndësinë e ruajtjes së paqes dhe stabilitetit përgjatë ngushticës së Tajvanit.
Liu, bazuar në deklarata të tjera zyrtare, ka shumë të ngjarë të paralajmërojë Shtetet e Bashkuara të mos ndërhyjnë “në rajonin e Tajvanit”. Një ankesë kjo që është dhënë nëpërmjet një delegacion ish-zyrtarësh do të shkonin në Taipei pas zgjedhjeve. Vizita të tilla kanë qenë të zakonshme për dekada. Ministria e Jashtme e Kinës dënoi “bisedimet e pacipë të palës amerikane”.
Megjithatë, në Uashington nuk ka plane për të heshtur ose për të kufizuar bashkëpunimin. Krejt e kundërta. Vitin e kaluar, administrata Biden njoftoi 345 milionë dollarë ndihmë ushtarake për Tajvanin, me armë të nxjerra nga rezervat amerikane. Projektligjet në Kongres do të forcojnë gjithashtu lidhjet ekonomike me Tajvanin, duke lehtësuar politikën tatimore dhe duke hedhur një themel për sanksionet ekonomike kundër Kinës nëse ajo sulmon.
Shtetet e Bashkuara mund të rrisin bashkëpunimin për sigurinë kibernetike. SHBA mund të kërkojë të vendosë pajisje logjistike ushtarake në ishull, një strategji që Pentagoni po prezanton në të gjithë rajonin.
Është gjithashtu një sekret i hapur që këshilltarët ushtarakë amerikanë, kryesisht oficerë në pension, po zhvendosen në Tajvan. Disa zyrtarë tajvanezë i quajnë “mësues anglezë”. Nën drejtimin e Lait, shumë të tjerë mund të zhvendosen në ishull.
“Pekini ka bërë një sy qorr, kështu që pyetja është: Çfarë do të jetë ajo që do të bëjë Kinën “të shpërthejë?”, tha Wen-ti Sung, një shkencëtar politik në Programin e Studimeve të Tajvanit të Universitetit Kombëtar Australian.
Lufta, natyrisht, nuk është e pashmangshme. Mund të ketë më pak gjasa tani, kur Kina është e zënë me një ekonomi të zymtë dhe Shtetet e Bashkuara janë të angazhuara me luftërat në Evropë dhe Lindjen e Mesme.
“Është në interesin kombëtar të Kinës që të zgjerojë rrugën e integrimit paqësor, në mënyrë që ata të mos kenë nevojë të luftojnë. Ka shumë njerëz që shikojnë këtë ndërveprim dhe reagimin e Pekinit, të gjithë investitorët po e shikojnë gjithashtu”, tha profesori Shirk.
Shumica e tajvanezëve e shohin të ardhmen e tyre diku tjetër. Të shtunën, shumë thanë se shpresonin se qeveria mund të përdorte industrinë e fuqishme gjysmëpërçuese për të ndërtuar lidhje me Azinë Juglindore dhe Evropën.
Gjatë fushatës, çdo identifikim me Kinën dukej se ishte fshirë. Ndonëse emri zyrtar i Tajvanit është Republika e Kinës, diçka që ka mbetur që nga koha kur nacionalistët kinezë ndodheshin atje. Në mitingjet e Lait, mbështetësit mbanin xhaketa jeshile vezulluese me “Team Taiwan” të shkruar në anglisht në anën e pasme.
Edhe Partia Nacionaliste, e njohur për favorizimin e lidhjeve më të ngushta me Pekinin, theksoi parandalimin, status quo-në dhe identitetin tajvanez. Kandidati i saj, Hou Yu-ih, foli me një theks të fortë tajvanez sa folësit e mandarineve që nuk njiheshin me lakimet lokale e kishin të vështirë ta kuptonin atë.
Në shumë mënyra, zgjedhjet ishin më pak një referendum mbi politikën e Kinës se zakonisht. Çështjet e kostos së jetesës u bënë më dominante pjesërisht sepse platformat e kandidatëve për punët e jashtme ishin të gjitha në përputhje me atë që shumica e njerëzve thanë se dëshironin: një ushtri më të fortë, lidhje më të ngushta me botën demokratike dhe një përkushtim ndaj status quo-së që shmang provokimin e Pekinit por gjithashtu kërkonin të dilnin nga orbita e tij.
“Ajo që duam është të ruajmë mënyrën tonë të jetesës”, tha Alen Hsu, 65 vjeç, një pensionist që tha se babai i tij kishte ardhur nga Kina dhe djali i tij shërben në Forcën Ajrore Tajvaneze.
“Kinës thjesht nuk mund t’i besohet”, shtoi ai.
Nga “New York Times”
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
