Ndërsa Rusia përjeton ndikimin e sanksioneve dhe kufizimeve në marrëdhëniet tregtare dhe ekonomike me një numër vendesh, vendet e Azisë Qendrore dhe Kina po eksplorojnë rrugë të reja për të rritur eksportet e tyre në Europë, duke anashkaluar Rusinë.
Korridori i Mesëm që lidh Azinë Qendrore me Europën është shfaqur si një alternativë ndaj Korridorit Verior, ku Rusia luan një rol kyç, pasi pjesa më e madhe e tij kalon përmes territorit rus dhe rrugës konvencionale detare përmes Oqeanit Indian.
Dhe itinerari shkurton javë të tëra kohë tranziti. Nëse duhen 40 deri në 60 ditë për të transportuar mallra nga Europa në Azi përmes Kanalit të Suezit ose rreth Afrikës dhe duhen më shumë se 30 ditë për të dërguar mallra nga Kina në Europë, duke përdorur Korridorin Verior dhe hekurudhën Baku-Tbilisi-Kars, që është një pjesë thelbësore e Korridorit të Mesëm, dërgesat nga Azia në Turqi nëpërmjet Kaukazit Jugor zgjasin vetëm 15 ditë.
Dhe në vitin 2023 nafta kazake u transportua për herë të parë përgjatë Korridorit të Mesëm.
Kjo rrugë njihet edhe si Rruga Ndërkombëtare e Transportit Trans-Kaspik (RNTT). Vendet kryesore nëpër të cilat kalon Korridori i Mesëm – Kina, Kazakistani, Azerbajxhani, Gjeorgjia dhe Turqia – presin të përfitojnë nga interesi në rritje ndërkombëtar në këtë rrugë alternative tregtare euroaziatike, e cila anashkalon Rusinë.
Azerbajxhani si një nyje e Korridorit të Mesëm
Në nëntor 2023, Presidenti i Azerbajxhanit, Ilham Aliyev, miratoi “Planin e Veprimit për Rritjen e Potencialit Tranzit të Korridoreve Ndërkombëtare të Transportit që Kalojnë Në Territorin e Republikës së Azerbajxhanit dhe Stimulimin e Transportit Transit të Mallrave për 2024-2026”. Plani parashikon zbatimin e masave të ndryshme për forcimin dhe zhvillimin e sektorit të transportit-logjistikës dhe potencialit tranzit të vendit.
Aktualisht, prioriteti i Azerbajxhanit në këtë plan është Korridori i Mesëm, i konsideruar si rruga më e besueshme, e qëndrueshme dhe e sigurt për logjistikën transkontinentale në të gjithë Euroazinë.
Infrastruktura multimodale e transportit të Korridorit të Mesëm lidh terminalet e trageteve të Detit Kaspik dhe Detit të Zi me sistemet hekurudhore të Kinës, Kazakistanit, Azerbajxhanit, Gjeorgjisë, Turqisë, Ukrainës dhe Polonisë. Trenat që operojnë përgjatë këtij korridori dërgojnë ngarkesë nga Kina në Europë mesatarisht në 20-25 ditë.
Në fillim të janarit, treni i parë i vitit nga Xi’an, Kinë, mbërriti në portin e Bakut, duke përfunduar udhëtimin për njëmbëdhjetë ditë, megjithëse mund të kishte qenë edhe më i shpejtë nëse nuk do të kishte mot me stuhi.
Hapja e hekurudhës Baku-Tbilisi-Kars (Turqi) (BTK) në vitin 2017 ishte një hap i rëndësishëm në zbatimin e Korridorit të Mesëm. Me kalimin e viteve, ndryshimi i kushteve gjeopolitike ka ndikuar ndjeshëm në rëndësinë e BTK-së, duke nxitur masa praktike për të zgjeruar kapacitetet e saj, si edhe infrastrukturat e tjera.
Puna për zhvillimin e itinerarit të Korridorit të Mesëm është duke vazhduar dhe në vitin 2024 pritet të përfundojnë disa projekte që do të rrisin kapacitetin e itinerarit dhe shpejtësinë e dërgimit. Të gjitha punimet në linjën BTK duhet të përfundojnë në tremujorin e parë të këtij viti. Pas modernizimit dhe zgjerimit, linja e BTK-së parashikohet të përballojë deri në 5 milionë tonë ngarkesë.
Apeli i përdorimit të Azerbajxhanit si pikë tranziti është rritur gjithashtu nga Porti Ndërkombëtar i Tregtisë Detare të Baku, porti më i madh në Detin Kaspik. Aktualisht po zhvillohet hartimi i masterplanit për ndërtimin e fazës së dytë të portit. Pas përfundimit të saj, kapaciteti i portit do të rritet nga 15 në 25 milion tonë në vit (tnv) ngarkesë dhe kapaciteti i transportit TEU (Twenty-foot Equivalent Unit) do të arrijë në 500,000 në vit.
Azerbajxhani ka kantierin e vet të ndërtimit të anijeve. Megjithëse vendi zotëron flotën më të madhe tregtare në Detin Kaspik, të ndërtimit të anijeve të reja – cisternave dhe anijeve të mallrave të thata – ai vazhdon të shtojë aftësitë e qarkullimit të ngarkesave të segmentit detar të Korridorit të Mesëm multi-modal. Planet përfshijnë rritjen e kapaciteteve të kantierit detar të Baku, i cili do të ndërtojë deri në 20 anije në vit, duke marrë parasysh nevojën në rritje për transportin detar të mallrave.
Shifrat dhe parashikimet
Rruga Ndërkombëtare e Transportit Trans-Kaspik përballoi 2.8 milionë tonë mallra në vitin 2023, një rritje prej 86% nga viti 2022. Objektivi për vitin 2024 është vendosur në afërsisht 4 milionë tonë. Në afat të mesëm, këto vëllime mund të rriten në 10 milionë tonë. Aktualisht në këtë linjë operojnë gjithsej 25 kompani hekurudhore, transporto-logjistike, portuale dhe detare nga njëmbëdhjetë vende.
Bashkëpunimi i investimeve me Azerbajxhanin do të lejojë përfundimin së shpejti të seksionit kufitar Marabda-Turqi të hekurudhës Baku-Tbilisi-Kars në Gjeorgji. Për më tepër, terminalet logjistike do të ndërtohen në Akhalkalaki dhe Kars, të cilat do të rrisin vëllimet e ngarkesave të hekurudhës Baku-Tbilisi-Kars.
Në muajt mars-prill, Gjeorgjia planifikon të hedhë themelet për portin e ujërave të thella të Anaklias, i projektuar për të trajtuar 100 milionë tnv ngarkesë dhe 1 milion TEU në vit. Vitin e kaluar u hap një terminal kazak në Xi’an të Kinës dhe filloi ndërtimi i një terminali në portin gjeorgjian të Potit. Këto projekte pritet të rrisin potencialin dhe atraktivitetin e Rrugës Ndërkombëtare të Transportit Trans-Kaspik.
Sipas një modeli tregtar të Korridorit të Mesëm të zhvilluar nga Banka Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim (IBRD), deri në vitin 2030 parashikohet një rritje prej 30% e tregtisë ndërmjet Kinës dhe Bashkimit Europian, kryesisht për shkak të flukseve përmes Korridorit të Mesëm, që pritet të zënë 62% të vëllimit të përgjithshëm tregtar.
Rritja e tregtisë për Azerbajxhanin, Gjeorgjinë dhe Kazakistanin parashikohet të rritet me 37%, ku vëllimi i përgjithshëm i tregtisë midis këtyre vendeve dhe BE-së do të rritet me 28%.
Banka Botërore parashikon që vëllimet e ngarkesave në Korridorin e Mesëm mund të trefishohen deri në vitin 2030 krahasuar me vitin 2021, duke arritur në 11 milionë tonë. Trafiku i kontejnerëve parashikohet të arrijë në 4.074 milionë tonë (35.8% e fluksit total të mallrave) deri në vitin 2030, 2.5 herë më i lartë se shifra e vitit 2021. Transporti i naftës dhe produkteve të naftës do të arrijë në 3.553 milionë tonë (31.2% e vëllimit të përgjithshëm), 3.2 herë më i lartë se shifra e vitit 2021.
Për të arritur këto shifra, duhet të adresohen disa çështje. Përveç pengesave në rrugën BTK në Gjeorgji, ka edhe probleme me transportin hekurudhor në Turqi, ku kapaciteti është shumë i ulët – deri në 700,000 tnv, duke detyruar ngarkesën të transferohet në transportin rrugor, gjë që rrit kohën e dorëzimit dhe çon në kosto shtesë.
Ndërtimi i një hekurudhe nga Ankaraja në kufirin me Gjeorgjinë do ta bënte Korridorin e Mesëm një rrugë të domosdoshme dhe koha e dorëzimit të mallrave përmes Turqisë do të reduktohej nga tetë ditë në vetëm dy.
Projektet dhe financat
Kazakistani, Azerbajxhani dhe Gjeorgjia kanë rënë dakord për një udhërrëfyes pesëvjeçar për zhvillimin e Korridorit Ndërkombëtar të Transportit Trans-Kaspik deri në vitin 2027. Kjo shënon krijimin e kompanisë më të madhe logjistike të përbashkët në historinë e këtyre vendeve. Struktura e re do të fokusohet në standardizimin e tarifave dhe përpunimin e të gjitha mallrave që kalojnë tranzit përmes Korridorit të Mesëm.
Qëllimi kryesor i kompanisë është të lehtësojë transportin e mallrave midis Kinës dhe Europës. Vendet pjesëmarrëse janë të përkushtuara të thjeshtojnë ndjeshëm të gjitha proceset dhe të reduktojnë kohën e dorëzimit të ngarkesave. Fillimisht, koha e tranzitit përgjatë rrugës së Korridorit të Mesëm ishte 53 ditë; tani është reduktuar në 18-23 ditë dhe aktivitetet e kompanisë së re pritet ta ulin më tej këtë në 18 dhe përfundimisht në 10-15 ditë.
“Udhërrëfyesi” i miratuar nga të tre vendet synon të zgjerojë transportin e mallrave përmes Korridorit të Mesëm në 10 milionë tnv deri në vitin 2025, nga 6 milionë tnv.
Kina ka treguar interes të madh për zbatimin e Korridorit të Mesëm. Më herët, Presidenti i Republikës Popullore të Kinës vuri në dukje se Kina do të marrë pjesë në krijimin e kësaj rruge. Së fundmi, një delegacion nga porti kinez i Qingdaos vizitoi Portin Ndërkombëtar të Tregtisë Detare të Baku, ku u diskutua për bashkëpunimin në zhvillimin e infrastrukturës portuale dhe rritjen e vëllimit të ngarkesave të transportuara përmes Azerbajxhanit. Vitin e kaluar, një Memorandum Mirëkuptimi (MoU) u nënshkrua midis Portit të Bakut dhe Portit të Qingdaos.
Së fundmi është bërë e ditur se institucionet financiare europiane dhe ndërkombëtare planifikojnë të ndajnë 10 miliardë euro për zhvillimin e komunikimit të transportit në Azinë Qendrore. Valdis Dombrovskis, Zëvendës-Presidenti i Komisionit Europian, deklaroi se partnerët ndërkombëtarë janë të përkushtuar të ofrojnë 10 miliardë euro në investime për zhvillimin e komunikimit të qëndrueshëm të transportit në Azinë Qendrore, duke përfshirë angazhimet e reja nga Komisioni Europian dhe Banka Europiane e Investimeve që arrijnë në 1.5 miliardë euro.
Njoftimi për shtyp i KE-së thekson se investimet në Rrugën Ndërkombëtare të Transportit Trans-Kaspik janë të nevojshme për ta zhvilluar atë në një “rrugë multimodale, moderne, konkurruese, të qëndrueshme, të parashikueshme, inteligjente dhe me shpejtësi të lartë që lidh Europën me Azinë Qendrore në 15 ditë ose më pak”.
Rekomandimet e Bankës Botërore
Në nëntor të vitit të kaluar, Banka Botërore publikoi një raport të titulluar “Korridori i Tregtisë së Mesme dhe Transportit”, i cili thekson masat prioritare që mund të ndihmojnë Kazakistanin, Azerbajxhanin dhe Gjeorgjinë në transformimin e këtij korridori multimodal hekurudhor-detar në një rrugë tregtare të rëndësishme dhe të besueshme transkontinentale.
Raporti identifikon vendimet strategjike kryesore dhe investimet e nevojshme për të plotësuar kërkesën për shërbime transporti dhe për të mbështetur zhvillimin ekonomik në Kazakistan, Azerbajxhan dhe Gjeorgji. Këto përfshijnë: ofrimin e zgjidhjeve logjistike përgjatë gjithë korridorit për të siguruar funksionimin e qetë; reformimin dhe thjeshtimin e proceseve dhe procedurave; sinkronizimi i zgjidhjeve dixhitale; rritja e efikasitetit operacional në transportin nëpër Deteve Kaspik dhe të Zi; dhe harmonizimi i një sistemi të unifikuar të prioritizimit të investimeve.
Banka Botërore identifikoi gjithashtu pesë faktorë kryesorë që kufizojnë kapacitetin e Korridorit të Mesëm dhe pengesat e tij. Këto janë: koordinimi dhe menaxhimi i korridorit, pengesat në portet dhe shërbimet detare, në hekurudhë dhe në pikat e kalimit kufitar, të gjitha këto kanë të bëjnë me çështje të shkëmbimit të të dhënave dhe informacionit. Sipas ekspertëve të Bankës Botërore, zgjidhja e këtyre çështjeve do të kërkojë investime të konsiderueshme. Megjithatë, duhet të merret parasysh se përmirësimi i efikasitetit mund të sjellë përfitime thelbësore dhe të menjëhershme.
Duket se Korridori i Mesëm ka perspektiva të mira. Siç vë në dukje Banka Botërore, përfitimet thelbësore dhe të menjëhershme nga funksionimi i itinerarit varen nga kujdesi dhe këmbëngulja e vendeve në rajon. Për të ruajtur interesin për Korridorin e Mesëm, ai duhet të jetë maksimalisht efikas. Dhe ka ende punë për të bërë për këtë.
Seymur Mammadov (përkthyer nga intellinews.com)
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Dollari, euro, yan-i, përballë një ndeshje të madhe
Çfarë do të ndodhë me globalizimin?
A është bota në prag të një dekade tjetër të humbur?
