Bota po përballet me periudhën më të keqe pesëvjeçare në tre dekada. Normat më të larta të interesit i kanë lënë vendet në zhvillim të shtypura nga borxhi dhe gjysma e ekonomive më të varfra nuk janë rikuperuar në vendin ku ishin para pandemisë. Rritja është e dobët në pjesë të mëdha të botës dhe inflacioni mbetet vazhdimisht i lartë. Dhe pas gjithë kësaj, termometri vazhdon të rritet. Viti i kaluar ishte më i ngrohti i regjistruar, siç është e vërtetë për pothuajse çdo muaj.
Për disa vitet e fundit, liderët botërorë kanë bërë premtime të mëdha dhe kanë paraqitur plane të guximshme për të zbutur krizën klimatike dhe për të ndihmuar vendet e varfra të përshtaten. Ata u zotuan se Banka Botërore do të transformohej për të punuar për ndryshimin e klimës dhe se sistemi shumëpalësh do të merrte para të reja dhe do të jepte hua në mënyrë më agresive me burimet që ka, përfshirë për të përmbushur nevojat koncesionare. Një marrëveshje ndërmjet kreditorëve do të siguronte lehtësim borxhi për vendet që kishin më shumë nevojë. Dhe aty ku paratë publike ishin të pamjaftueshme, sistemi shumëpalësh do të ishte në gjendje të katalizonte investimet private në vendet në zhvillim.
Pavarësisht retorikës së guximshme, viti 2023 ishte një fatkeqësi për sa i përket mbështetjes për botën në zhvillim. Sektori privat mblodhi 68 miliardë dollarë më shumë nga interesat dhe pagesat e principalit sesa i dha hua botës në zhvillim. Çuditërisht, institucionet financiare ndërkombëtare dhe agjencitë e ndihmës tërhoqën 40 miliardë dollarë të tjerë dhe ndihma koncesionare neto nga institucionet financiare ndërkombëtare ishte vetëm 2 miliardë dollarë, edhe pse uria u përhap. “Miliarda në triliona”, fraza kryesore për planin e Bankës Botërore për të mobilizuar paratë e sektorit privat për zhvillim, është bërë “miliona brenda, miliarda jashtë”.
Nuk është çudi duke pasur parasysh se aksionerët e Bankës Botërore nuk kanë rritur kapitalin, nuk kanë ndryshuar në mënyrë thelbësore praktikat e financimit ose nuk kanë ndërmarrë hapa të tjerë të guximshëm. Fondi Monetar Ndërkombëtar po tërheq neto fonde nga bota në zhvillim; ideja e lehtësimit gjithëpërfshirës të borxhit nuk ka shkuar askund; dhe dështimet financiare janë shmangur vetëm nga dështimi moral i uljes së shpenzimeve për shëndetësinë dhe arsimin.
Duke lënë mënjanë për një moment problemin kompleks të ndryshimeve klimatike, liderët botërorë nuk kanë qenë në gjendje as të trajtojnë sfidat më të thjeshta dhe më të drejtpërdrejta. Lufta, inflacioni dhe qeverisja e dobët i kanë sjellë disa nga njerëzit më të varfër – përfshirë në Çad, Haiti, Sudan dhe Gaza – në prag të urisë, megjithatë reagimi ndërkombëtar ka qenë i ngadaltë dhe i heshtur. Kjo është njëkohësisht një fatkeqësi humanitare në vetvete dhe një simbol i paaftësisë sonë më të gjerë për të vepruar përballë një krize.
Nëse bota nuk mund të sigurojë as ushqim për fëmijët e uritur, si mund të bashkohet për të mposhtur ndryshimet klimatike dhe për të riorientuar ekonominë globale? Dhe si mund t’i besojnë vendet më të varfra sistemit ndërkombëtar që të mos i lërë pas, nëse ai sistem nuk mund të adresojë sfidat më themelore?
Këtë javë, ministrat e financave, bankierët qendrorë dhe liderët ekonomikë po mblidhen për Takimet e Pranverës të Bankës Botërore dhe FMN-së në Uashington, DC, ku ata do të diskutojnë ekonominë globale dhe do të parashtrojnë planet për forcimin e saj. Por këto përpjekje do të dështojnë nëse retorika bie po aq e sheshtë sa ndodhi gjatë vitit 2023 për sa i përket veprimeve konkrete. Këtu janë katër ide të mëdha se çfarë është e nevojshme:
Së pari, anuloni flukset e kapitalit, në mënyrë që vendet me të ardhura më të ulëta të marrin më shumë mbështetje sesa u paguajnë kreditorëve privatë. Në terma afatshkurtër, kjo nënkupton zgjerimin e përdorimit të mjeteve financiare inovative nga bankat e zhvillimit shumëpalësh si garancitë, instrumentet e zbutjes së rrezikut dhe kapitalin hibrid. Në një afat pak më të gjatë, kjo do të thotë rritje me para të reja nga aksionerët – një rritje kapitali për Bankën Botërore dhe bankat e zhvillimit rajonal, e cila do të kërkojë miratimin legjislativ në vendet aksionere.
Së dyti, transformoni MDB-të në institucione të mëdha, me rrezik, të fokusuar në klimën. Bankat e zhvillimit kanë ndërhyrë rreth skajeve me qasje më të guximshme ndaj kreditimit, por është koha që ato t’i rrisin këto përpjekje. Vendet e pasura që janë aksionerët më të mëdhenj në sistemin shumëpalësh duhet të ofrojnë mbështetjen politike për atë marrjen e rrezikut.
Së treti, financoni plotësisht Shoqatën Ndërkombëtare të Zhvillimit, një institucion shumë efektiv që ofron burime shumë të nevojshme për vendet me të ardhura më të ulëta. Presidenti i Bankës Botërore ka bërë thirrje për rimbushjen më të madhe të IDA-s nga donatorët; duke pasur parasysh sfidat përpara, bota nuk mund të përballojë të japë asgjë më pak.
Së katërti, trajtoni sigurinë ushqimore. Vitin e kaluar, Kombet e Bashkuara ishin në gjendje të mblidhnin nga donatorët ndërkombëtarë vetëm rreth një të tretën e asaj që kërkonte për ndihmë humanitare dhe iu desh të zvogëlonte objektivat e saj për vitin 2024. Duke u rritur me financim për disa qindra milionë njerëz pa ushqim të mjaftueshëm për të ngrënia do të lehtësonte një fatkeqësi humanitare dhe do t’u siguronte prova vendeve skeptike se sistemi ndërkombëtar ende mund të funksionojë.
Gjysma e botës shkon në votime këtë vit, nga Shtetet e Bashkuara dhe Mbretëria e Bashkuar në Indi dhe Meksikë. Mosbesimi i përhapur ndaj qeverive dhe premtimeve të tyre është një çështje e kudogjendur dhe ne shohim çdo ditë se ideja e një komuniteti ndërkombëtar po bëhet një oksimoron. Mençuria konvencionale është se politika e jashtme bie anash, ndërsa politikanët e përqendrojnë fokusin e tyre te fushata dhe te çështjet e brendshme që do t’i fitojnë votat e tyre.
Ne guxojmë të shpresojmë se historianët do t’i shikojnë takimet e kësaj jave si një moment kur liderët globalë trajtuan seriozisht sfidat globale. Problemi nuk është kryesisht intelektual. Planet si ai i grupit të ekspertëve të G20-ës që kryesuam për forcimin e sistemit MDB janë të shumta. Është një problem i gjetjes së vullnetit politik për të marrë përsipër çështjet më themelore me të cilat përballet njerëzimi.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Project Syndicate“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“AlJazeera”: Pesë fakte mbi inflacionin
“The Economist”: Bumi i munguar i inovacionit pandemik
“The Economist”: 53 ekonomitë e brishta në zhvillim
