Lufta e Parë Botërore apo Lufta e Madhe ishte lufta që përfshiu pothuajse gjithë botën, nga viti 1914 deri në vitin 1918. Kjo luftë e paparë ndonjëherë në historinë e njerëzimit i kushtoi atij humbjen 20 milionë njerëzve, dhe përveç këtyre pati pasoja të rënda sociale, ekonomike, etj.
Por pse nisi Lufta e Parë Botërore? Shkaqet e vërteta ishin përplasjet e interesave të disa vendeve mbi rajone të ndryshme. Të gjitha vendet e fuqishme kërkonin pretekst për fillimin e luftës. Dhe ai u gjet në 28 gusht 1914 kur një nacionalist serb vrau trashigimtarin e fronit të Austrisë, Franc Ferdinandin. Dhe pastaj Austria i shpalli luftë Serbisë dhe shumë shpejt e gjithë bota ishte në luftë…
Por kush ishte Franc Ferdinandi, vrasja e të cilit “ndezi” Luftën e Parë Botërore?
Franc Ferdinandi i Habsbourg-Este (gjermanisht : Franz Ferdinand von Österreich-Este) u lind në Graz më 18 dhjetor 1863. Ai Ishte Arkiduk i Austrisë dhe princ mbretëror i Hungarisë dhe i Bohemisë, u bë trashëgimtar i fronit i Perandorisë austro-hungareze në vitin 1889. Kur ishte në pushtet, ai u përpoq të rivendoste marrëdhëniet Austro-Ruse, duke ruajtur një aleancë me Gjermaninë.
Jeta e hershme
Franc Ferdinand u lind në Graz, Austri, më 18 dhjetor 1863, djali më i vjetër i Karl Ludvig, i cili ishte vëllai i vogël i perandorit austro-hungarez Franc Jozef. Franc Ferdinandi ishte anëtar i Shtëpisë së Habsburgëve, sundimtarë të Perandorisë së Shenjtë Romake, Perandorisë Austro-Hungareze dhe Perandorisë Spanjolle. Ai e filloi karrierën e tij ushtarake në moshën 12 vjeç dhe u promovua shpejt, duke u bërë një gjeneral i madh në moshën 31 vjeç.
Martesa
Në vitin 1894, Franc Ferdinandi u takua me konteshën Sofia Kotek dhe çifti shpejt ra në dashuri. Megjithatë, martesa me një Habsburg kërkoi që një të jetë një anëtar i një dinasti mbretërore ose formalisht në pushtet të Evropës, dhe Sofia nuk ishte. Megjithatë, Franz Ferdinandi refuzoi të martohej me dikë tjetër, kështu që çifti e mbajti marrëdhënien sekrete. Pavarësisht kundërshtimeve, ata u martuan më 1 korrik 1900, dhe fëmijët e tyre nuk qenë kurrë në fron për këtë arsye.
Rastësisht në fron
Në 1889, jeta e tij ndryshoi në mënyrë dramatike. Kushëri i tij, princi Rudolf kreu vetëvrasje në shtëpizën e tij të gjuetisë në Mayerling. Kjo bëri që në front ë kalonte babai i Franc Ferdinandit, Karl Ludvig, i cili vdiq nga ethet tifoide më 1896. Dhe pas kësaj, froni i përkiste të riut Franc Ferdinand.
Kryepeshkop i Austro-Hungarisë
Austro-Hungaria ishte një perandori poliglotike e grupeve të ndryshme etnike në kundërshtim me njëri-tjetrin mbi religjionin dhe politikën. E vetmja gjë që njerëzit etnikë të ndryshëm urrenin më shumë se njëri-tjetri ishin Habsburgët. Megjithatë Franc Ferdinandi e kuptoi se perandoria ishte duke u shpërbërë dhe, kështu, diçka duhej bërë.
Në një moment, Franz Ferdinandi propozoi ndryshimin e sundimit austro-hungarez me një monarki të trefishtë sllavësh, gjermanësh dhe hungarezësh, secila me zë të barabartë në qeveri. Megjithatë, kjo ide ishte jopopullore. Ai gjithashtu konsideroi formimin e një qeverie federale prej 16 shtetesh, duke e quajtur atë Shtetet e Bashkuara të Austrisë së Madhe. Kjo ide ishte në konflikt të drejtpërdrejtë me nacionalistët serbë.
Vrasja
Të dielën, më 28 qershor 1914, rreth orës 10:45, Franz Ferdinandi dhe gruaja e tij u vranë në Sarajevë, kryeqyteti i krahinës austro-hungareze të Bosnjës dhe Hercegovinës. Vrasësi ishte 19-vjeçari Gavrilo Princip, një nacionalist serb, pjesë e një grupi vrasësish të organizuar “Dora e zezë”. Më parë gjatë ditës, çifti ishte sulmuar nga Nedeljko Čabrinoviq, i cili kishte hedhur një granatë në makinën e tyre. Megjithatë, ata kishin shpëtuar.
Pas një pushimi të shkurtër në rezidencën e Guvernatorit, çifti mbretëror insistoi të shihte të gjithë ata që ishin plagosur nga bombë në spitalin lokal. Megjithatë, askush nuk u tha shoferëve se itinerari ishte ndryshuar. Kur u zbulua gabimi, shoferët duhej të ktheheshin. Në të njëjtën kohë, Princip, pra vrasësi, ishte ulur në një kafene pranë rrugës. Ai menjëherë kapi mundësinë, eci nëpër rrugë dhe qëlloi çiftin mbretëror. Ai kishte gjuajtur së pari Sofinë në bark dhe më pas Franz Ferdinandin në qafë. Ai ishte ende gjallë kur disa njerëz kishin ardhur për t’i ndihmuar. Fjalët e tij të fundit për gruan ishin: “Mos vdis dashuri, jeto për fëmijët tanë”. Plaga ishte tepër e rëndë, dhe ai vdiq brenda disa minutave. Sofie vdiq gjithashtu rrugës për në spital.
Fillimi i Luftës së Parë Botërore
Vrasja e kryepeshkopit Franz Ferdinand i dha Austro-Hungarisë mundësinë për të ndërmarrë veprime kundër Serbisë dhe t’i jepnin fund luftës së tyre për pavarësi. Në korrik 1914, situata u përshkallëzua. Austro-Hungaria shpalli luftë kundër Serbisë. Siç pritej, rrjeti kompleks i aleancave u aktivizua ndërsa Rusia i shpalli luftë ndaj Austro-Hungarisë, Gjermania shpalli luftë ndaj Rusisë dhe Franca dhe Britania shpallën luftë ndaj Gjermanisë dhe Austro-Hungarisë. Lufta e Parë Botërore kishte filluar…
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Ruzvelt, presidenti që udhëhoqi Amerikën në ditët më “të zeza”…
