Dijetarët që u morën me studimin e historisë dhe gjuhës shqipe në botën gjermanofone, nuk ishin të paktë. Vlen të veçojmë këtu shkenctarë të shquar, si: J. Georg von Hahn (1811-1869), Fr. Mikolosich (1813-1891), G. Meyer (1850-1900), etj. të cilët janë marrë me gjuhën shqipe drejtpërdrejt dhe vazhdimisht, duke dhe krijuar një traditë në studimin e gjuhës sonë.
Norbert Jokli e zhvilloi më tej këtë traditë dhe me plot gojën, qe përfaquesi më eminent në radhën e këtyre studiuesve. Ai pati krijuar një bibliotekë albanologjie dhe indogjermanistike me rreth 3,000 ekzemplarë, libra të cilët donte t’ia dhuronte Shqipërisë. Por, dëshira e tij nuk përmbushet, pasi arrestohet në Vjenë dhe dërgohet në një kamp përqendrimi në Rigë, Letoni, ku edhe vdes më 1942.
Sipas studiuesit Robert Elsie, Jokli kishte mësuar shqip me Gjergj Pekmezin (1872-1938) dhe me shqiptarë të tjerë, në Vjenë. Përmes këtyre kontakteve, ai kishte bërë edhe inçizimin e parë të gjuhës shqipe, në Ballkan.
Robert Elsie është shprehur kështu: “Në pranverën e vitit 1914, Norbert Jokli dëgjoi për një grup shqiptarësh pastiçerësh që punonin në Hungari. Pa humbur kohë, u nis për t’i takuar dhe për të bërë shënime gjuhësore për dialektin e tyre. Me mbështetjen e Komisionit për Ballkanin të Akademisë Austriake të Shkencave, Jokli e ftoi njërin prej punëtorëve, me emrin Mustafa Abdyli (lindur më 1876) nga Vrapçishta e Gostivarit (Maqedoni), në Vjenë, për një muaj, për një regjistrim zanor të gjuhës së tij, në Arkivin Fonogramik aty”.
Regjistrimi zanor i realizuar më 4 prill 1914, ruhet si dokumenti më i hershëm zanor i gjuhës shqipe, nga Ballkani. Inçizimi mbi një pllakë të vjetër dylli, ruhet në fondin e Arkivit Fonogramik të Akademisë së Shkencave, Austri.
Në këtë incizim, Mustafa Abdyli tregon përrallën “Pela dhe Ujku”: “Paska një pelë një vakët. E pela dalka e shkuaka prej shtëpisë, e shkuaka e kullotka. Kullotka e ardhka në shtëpi. Prej shtëpisë del e shkon në fushë. E kulloten si kulloten e shkon në fushë si shkon në fushë. E u çuaka pela e mbajka katërmbëdhjetë muaj. Katërmbëdhjetë muaj i ardhka vakti me pjell. Pjellka e u bëka mazi. Si u ba mazi, kana rrit. Si kana rrit shkuaka pela e kullotka në fushë. E kullotka e ardhka në shtëpi. E del prej shtëpisë e shkon në fushë. Prej fushe kulloten e vjen në shtëpi. Si vjen në shtëpi e i thot mazit: A kur të dal prej derës unë e ta ma çelish derën. Thotë e del e shkon në fushë. E vjen në fushë, prej fushe e thot: Pelo pelo çilma derën se të kam pru bar, kashtë tagji. Pela mazi e çelën. Hynë brenda. Si hyn brenda, bahet ditë kana, natë kana ditë”.
Ky është një ndër inçizimet e para të zërit në gjuhën shqipe, realizuar bërë më 4 prill 1914. Inçizim ruhet në arkivivin Fonogramik në Akademinë e Shkencave në Vjenë, Austri. Këtë inçizim, pra, i pari në gjuhën shqipe, e mundësoi albanologu austriak Norbert Jokli./Konica.al
Përshtati: Hera Lera
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘’Meshari’’ i Gjon Buzukut, vepër monumentale
‘’Via Egnatia’’ mrekullia mitike e Shqipërisë
‘Hora degli Albanesi’, jeta e pasardhësve të Skënderbeut në Palermo
