Në Mesjetë, qytet-shtetet italiane udhëheqën “revolucionin tregtar” evropian me risitë në fushën e financave, tregtisë dhe teknologjisë. Pastaj ndodhi diçka e çuditshme. Në vitin 1264, për të marrë një shembull, njerëzit e Ferrarës dekretuan që “Zotëruesi i mrekullueshëm dhe i shquar, Zot, duhet të jetë Guvernatori dhe Sunduesi dhe i Përgjithshëm dhe Zotëruesi i Përhershëm i Qytetit”.
Në fakt, kjo nuk ishte një dukuri e pazakontë në Italinë Veriore në atë kohë. Si Niccolo Machiavelli shpjegon tek libri Princi, njerëzit, duke parë se ata nuk mund t’i rezistojnë fisnikërisë, japin mbështetjen e tyre për një njeri, në mënyrë që të mbrohen nga autoriteti i tij.
Mësimi është se njerëzit do të braktisin demokracinë nëse janë të shqetësuar se një elitë zotëron institucionet e saj.
Institucionet demokratike mesjetare të Italisë iu nënshtruan asaj që tani mund të quajmë populizëm: një strategji anti-elitiste, anti-pluraliste dhe përjashtuese. Metoda është përjashtuese sepse mbështetet në një përkufizim specifik të “njerëzve”, interesat e të cilëve duhet të mbrohen jo vetëm elitat, por të gjithë të tjerët.
Ka dy arsye të dukshme pse populizmi i tillë është i keq. Së pari, elementet e saj antiplurale dhe përjashtuese dëmtojnë institucionet themelore demokratike dhe të drejtat; së dyti, favorizon një përqendrim të tepruar të pushtetit politik dhe deinstitucionalizim, duke çuar në ofrimin e dobët të të mirave publike dhe performancën ekonomike.
Sidoqoftë, populizmi mund të bëhet një strategji tërheqëse politike kur fitohen tri kushte. Së pari, pretendimet për dominimin e elitës duhet të jenë mjaft bindëse që njerëzit ti besojnë ato. Së dyti, në mënyrë që njerëzit të mbështesin alternativat radikale, institucionet ekzistuese duhet të kenë humbur legjitimitetin e tyre ose nuk kanë arritur të përballojnë ndonjë sfidë të re. Dhe së treti, një strategji populiste duhet të duket e realizueshme, pavarësisht nga natyra e saj përjashtuese.
Të tre kushtet mund të gjenden në botën e sotme. Rritja e pabarazisë gjatë 30 viteve të fundit do të thotë se nga rritja ekonomike ka përfituar në mënyrë disproporcionale një elitë e vogël.
Këto pabarazi ekonomike dhe sociale kanë implikime të thella për përfaqësimin politik.
Si një strategji deinstitucionalizuese, populizmi i bën thirrje grupit në rritje të atyre që janë të zhgënjyer me qeverinë ekzistuese. Në SHBA, perceptimi i përhapur që institucionet nuk kanë arritur të trajtojnë çështje të tilla si pabarazia, ka zhdukur besimin e publikut në institucionet kryesore që nga vitet 1970.
Në mënyrë të ngjashme, në Evropë, krizat e refugjatëve janë parë si dështim i institucioneve të BE-së.
Së fundi, për populizmin, vetë politikanët duhet ta shohin atë si një strategji të qëndrueshme. Pra, edhe kur faktorët strukturorë e favorizojnë atë, populizmi mund të ketë sukses vetëm në rrethana të caktuara.
Populizmi mund të shfaqet vetëm kur ka probleme të vërteta shoqërore dhe ekonomike.
Së fundi, ne kemi nevojë për më shumë demokraci dhe përfaqësiM, ndoshta, referendume. Klasa politike duhet të eksplorojë mënyra të reja për ta bërë qeverinë më përfaqësuese të shoqërisë.
India, për shembull, ka kuota të bazuara në kastë për vendet e parlamentit dhe pozitat e tjera, dhe shumë vende të tjera bëjnë të njëjtën gjë në lidhje me gjininë. Nuk ka asnjë arsye pse SHBA dhe Evropa nuk mund të ndjekin masa të ngjashme.
Daron Acemoglu është Profesor i Ekonomisë në MIT dhe bashkëautor i librit “Pse Kombet Dështojnë: Origjina e Fuqisë, Prosperitetit dhe Varfërisë”.
James A. Robinson është Profesor në Universitetin e Çikagos dhe bashkëautor, me Daron Acemoglu, për “Pse Kombet Dështojnë: Origjina e Fuqisë, Prosperitetit dhe Varfërisë”.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Evropa do të zhduket nën dallgët e populizmit”
Disa mësime nga Lufta e Parë Botërore
Është koha që evropianët të bashkohen kundër populistëve…
