Pesëmbëdhjetë vjet pasi ata u bashkuan në BE, katër shtetet “Visegrad” të Evropës qendrore (v4) mund të jenë më krenarë për arritjet e tyre ekonomike sesa për të dhënat e tyre të guximshme për reformën politike.
Republika Çeke, Hungaria, Polonia dhe Sllovakia kanë rritur në mënyrë dramatike nivelet e tyre të PBB-së për kokë dhe po “puqen”, me fqinjin e tyre të fuqishëm, Gjermaninë. Çekët janë më të pasurit, me një PBB për kokë që është 73% e Gjermanisë, e ndjekur nga Sllovakia me 63% dhe Hungaria dhe Polonia me rreth 57%. Hendeku vazhdon të mbyllet, pasi rritja e tyre tejkalon atë të “monstrës” ( shiko grafikun).
Katër forcat kryesore të jashtme kanë nxitur sukseset e jashtëzakonshme të këtyre ekonomive jashtëzakonisht të hapura të v4.
-E para është qasja e tyre në subvencione bujare nga BE, të cilat përbëjnë një pjesë të konsiderueshme të të ardhurave të tyre kombëtar përkatës.
-E dyta është fluksi municion i dërgesave nga miliona shtetas të mërguar v4 të cilët tani jetojnë dhe punojnë në BE, veçanërisht në Gjermani, Austri apo Britani. Një mjedis dashamirës ekonomik i kohëve të fundit gjithashtu ka ndihmuar, veçanërisht suksesin e ekonomisë gjermane, deri tani partneri i tyre më i rëndësishëm tregtar dhe investitori më i madh ose i dyti më i madh në secilin vend.
-Dhe së fundi, të katër filluan nga një bazë e ulët, duke u dhënë mundësi atyre të shërbejnë si “punëtorë të lirë” për ekonomi më të zhvilluara.
Një përfitim i shkëlqyeshëm i anëtarësimit në BE është qasja e ‘v4’ në fondet thelbësore të “kohezionit”, të cilat po financojnë përmirësime kolosale të infrastrukturës publike në rajon. Në mënyrë të veçantë Hungaria ka investuar para në BE, duke kapur 3 bilion (bn) € (3.3bn $) në vit, rreth 2.5% të PBB-së së saj. “Burimi” i fitimit nuk do të zgjasë. V4 do të humbasë deri në 25% të fondeve të tyre të BE-së në buxhetin e ardhshëm shtatë-vjeçar, duke filluar nga viti 2021. Bashkimi shoqërohet nga qeveritë populiste në rajon dhe fondet do të ridrejtohen larg evropianëve qendrorë relativisht të lulëzuar. Për më tepër, BE po humbet një nga kontribuesit e saj më të mëdhenj neto për shkak të Brexit.
Destinacioni më i populluar i emigrantëve nga Hungaria, Polonia dhe Republika Çeke në përgjithësi ka qenë Gjermania në vitet e fundit (për sllovakët, është Republika Çeke). 11% e polakëve dhe 9% e qytetarëve çekë jetojnë jashtë vendit. Por dërgesat nga diaspora tani mund të përballen me rënie. Epoka e artë e Gjermanisë duket se do të marrë fund në mesin e pasigurive mbi tregtinë globale. Në tremujorin e dytë të këtij viti, ekonomia e saj u tkurr me 0,1%, dhe nuk ka gjasa të ketë arritur shumë më mirë në tremujorin e tretë. Në gusht, banka e saj qendrore paralajmëroi se ekonomia gjermane mund të kalojë në recesion (zakonisht përkufizohet si dy tremujorë të njëpasnjëshëm të rritjes negative). Bizneset po humbasin “zemrën”.
Instituti Ifo, me qendër në Mynih, zbuloi se besimi i biznesit ra gjatë gushtit në nivelin e tij më të ulët që nga nëntori 2012.
Problemet ekonomike të Gjermanisë do të godasin drejtpërdrejt vendet v4, dhe më të vështirë se vendet e tjera të BE. Sllovakia dhe Hungaria janë më të varura nga tregtia gjermane dhe investimet në fabrikat e tyre. Një fabrikë e vetme në qytetin hungarez verior-perëndim të Gyor që i përket Audi-it, një prodhues makinash gjermane, përbën 9% të eksporteve hungareze. Këmbanat e alarmit filluan të tingëllojnë kur Handelsblatt, një e përditshme gjermane, raportoi kohët e fundit se dy prodhues të tjerë të mëdhenj të makinave, BMW dhe Daimler, po i vënë investimet në Hungari në akull. BMW, që nga ajo kohë ka konfirmuar se mbetet e angazhuar për ndërtimin e një fabrike të re në Debrecen, në Hungarinë lindore, por Daimler ka shtyrë planet për të zgjeruar fabrikën e saj të makinave kompakte në Kecskemet në qendër të vendit. Eksportet e mallrave dhe shërbimeve arrijnë në 97% të PBB-së së Sllovakisë, 86% të asaj të Hungarisë, 78% të Republikës eke dhe 55% të Polonisë.
Më në fund, efekti i kapjes mund të jetë gjithashtu duke u zhdukur.
Vendet e varfra kanë tendencë të rriten më shpejt sesa ato të pasura, kryesisht sepse imitimi është më i lehtë sesa shpikja. Megjithatë, pasi të arrijnë në një fazë të caktuar të zhvillimit ekonomik, ata priren të ngecen në “kurthin famëkeq” me të ardhura të mesme. Kjo mund të bëhet fati i disa prej ekonomive v4. Atyre u mungon shumë ndërmarrje inovative; Në mënyrë të veçantë Hungaria dhe Polonia shpenzojnë vetëm 1% të PBB-së së tyre për kërkime dhe zhvillim, shumë më pak se mesatarja e BE.
Richard Grieveson në Institutin e Vjenës për Studime Ekonomike Ndërkombëtare (wiiw) është pesimist për të gjitha aftësitë e ekonomive të v4 për t’i shpëtuar grackës së të ardhurave të mesme. Është padyshim, e vështirë për tu bërë. Sipas Bankës Botërore, midis 101 ekonomive me të ardhura të mesme në 1960 vetëm 13 ishin bërë ato me të ardhura të larta deri në vitin 2008.
Por mbase dhimbja më e madhe që lidhet me problemet për ekonomitë v4 është mungesa e punës.
Këto kanë një efekt pozitiv pasi rritin pagat, e cila nga ana tjetër rrit konsumin; por ata gjithashtu mund të çojnë investitorët e huaj të transferojnë burime nga vendet e tjera ku puna mbetet e lirë. Në janar 13,000 punëtorët në fabrikën e Gyor të Audi morën një rritje të pagës prej 18%, që mendohet të ishte ngritja më e lartë e negociuar ndonjëherë nga sindikatat hungareze. Shumica e vendeve të rajonit do të arrijnë në një pikë marrëse në të cilën mungesa e punëtorëve do të fillojë të kufizojë rritjen ekonomike brenda pesë viteve të ardhshme, sipas një studimi të fundit nga wiiw.
Mund të ndodhë brenda dy viteve të ardhshme në Poloni dhe Republikën Czecheke. Disa industri, të tilla si ndërtimi, mund të kenë arritur tashmë atë.
Politikëbërësit e Vishegradit kanë dalë me disa politika për të adresuar mungesën e punës. Njëra është rritja e niveleve të lindjeve me stimuj financiarë, politikë e ndjekur me kosto të madhe por me pak efekt në Poloni dhe Hungari.
Një tjetër është ta lehtësoni gratë për të marrë pjesë në fuqinë punëtore, duke u ofruar atyre një përkujdesje falas ose shumë të subvencionuar të fëmijëve. Polonia dhe Sllovakia janë duke provuar atë, megjithëse kanë vetëm sukses të kufizuar.
Emigracioni do të ishte mënyra më e shpejtë për të lehtësuar problemin; por qeveritë që drejtojnë vendet v4 janë të kujdesshëm për këtë.
Në të vërtetë, punëtorët ukrainas të Polonisë, të cilët e kanë të vështirë të marrin shtetësinë, gjithnjë e më shumë po i kthejnë sytë drejt Gjermanisë, e cila është më mikpritëse.
Për v4, 15 vitet e ardhshme mund të jenë shumë më të ashpra se 15 vitet e fundit.
/ Përshtatur dhe përkthyer për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
