Pse një ekonomi e ‘ndenjur’ është një shenjë suksesi? Nga Dietrich Vollrath.
Midis 1950 dhe 2000, PBB për person në Amerikë u rrit me një normë mesatare vjetore prej 2.3%. Në 2000-2018 ai ritëm ra përafërsisht në gjysmën.
Shpesh, ky ngadalësim edhe në vendet e tjera të pasura merret si një shenjë që politika ekonomike ka dështuar, dhe se politikëbërësit duhet të injektojnë stimul ose të rikthejnë disi dinamizmin e humbur të kapitalizmit.
Por për Dietrich Vollrath nga Universiteti i Hjustonit, rritja e ulët është arsye për të gëzuar. Në një libër të ri ai argumenton se rritja e Amerikës është ngadalësuar sepse kaq shumë në ekonomi kanë shkuar kaq mirë.
Një pjesë e madhe e përparimit ekonomik të Amerikës në shekullin e 20-të u nxit nga përmirësimet e “kapitalit njerëzor”, madhësia dhe aftësitë e fuqisë punëtore.
Në vitin 1910 vetëm një e dhjeta e amerikanëve përfunduan shkollën e mesme; nga vitet ’70 katër të pestat ishin diplomuar. Shumë më tepër tani shkojnë në kolegj.
Një bum ‘foshnje’ pas vitit 1945 rrit forcën e punës; gratë u grumbulluan në punë me pagë në vitet 1970 dhe 1980. E gjithë kjo shtoi gati një pikë përqindje në rritjen vjetore të PBB-së për frymë nga viti 1950-2000. Që nga atëherë, megjithatë, kapitali njerëzor është tkurrur, duke ulur rritjen me 0.2 pikë përqindje në vit. Isshtë fajtori kryesor i ngadalësimit.
Kapitali njerëzor filloi të tkurret, tregon Z. Vollrath, për dy arsye kryesore. Së pari, më shumë njerëz në pension, ndërsa popullsia në moshë. Së dyti, niveli mesatar i arsimit u ndal shpejt. Amerikanët e rinj që hyjnë në fuqinë punëtore janë akoma më të arsimuar mesatarisht. Por një popullsi e plakur do të thotë se ka më pak prej tyre për të zëvendësuar punëtorët e moshuar më pak të arsimuar.
Këto tendenca, argumenton ai, janë të lidhura me diçka të mirë. Gratë po zgjedhin të kenë më pak fëmijë. Kjo nga ana pasqyron faktin se ata janë më të pasur dhe kanë më shumë kontroll mbi pjellorinë e tyre. Vërtetë, më shumë foshnje do të nënkuptonin punëtorë më të arsimuar. Por të vajtosh zvarritje demografike është të kujdesesh më shumë për PBB-në sesa për mirëqenien e grave.
As kapitali fizik dhe as ai njerëz nuk shpjegojnë pjesën tjetër të ngadalësimit të rritjes. Kjo vjen nga ajo që ekonomistët e quajnë “produktivitet total i faktorit” (tfp). Ngadalësimi i rritjes së Tfp shpesh merret si një shenjë se përparimi teknologjik ‘është tharë’. Z. Vollrath sugjeron një shkak tjetër, aktiviteti ekonomik është zhvendosur drejt industrive të shërbimeve, ku fitimet e produktivitetit janë më të vështira për t’u arritur.
Megjithëse pengon rritjen, kjo është një gjë e mirë. Njerëzit blejnë më shumë shërbime ndërsa bëhen më të pasur.
Cila nga forcat e ndryshme të tjera të padëshiruara shpesh mendohet se po tërhiqte ekonominë poshtë? Z. Vollrath është i pa bindur.
Fuqia në rritje e tregut për disa firma mund të ketë zvogëluar investimet, por investimet nuk shpjegojnë shumë nga ngadalësimi i rritjes, dhe përqendrimi i korporatave madje mund të ketë rritur produktivitetin.
Rregullat kufizuese të planifikimit i pengojnë njerëzit të lëvizin shtëpi, dhe kështu të marrin punë më produktive. Megjithëse kjo peshon në pbb, nuk mund të shpjegojë një ngadalësim të tillë të zgjatur të rritjes. Ekonomia nuk ka “gjetje përfundimtare” në lidhje me efektin e pabarazisë në rritje.
Z. Vollrath e mbështet çështjen e tij me mjaft referenca për dokumente të rëndësishme të fundit ekonomike. Në mënyrë mbresëlënëse, libri mbetet i tretshëm. Përpunimi i numrave të autorit është i frikshëm; fat të mirë për këdo që merret me kontabilitetin e tij mjekoligjor. Megjithatë, nuk është një arsye për tu vetëkënaqur.
Z. Vollrath mbështet shumë nga argumenti i tij për përmirësimin e mirëqenies së grave. Pse atëherë sondazhet zbulojnë se gratë u bënë të pakënaqura në dekadat e fundit të shekullit të 20-të?
Oligopolet dhe kapja rregullatore mund të mos ndikojnë në pBB-në e përgjithshme, por ato akoma mund të përkeqësojnë mirëqenien e amerikanëve duke e bërë ekonominë të padrejtë, ose, të themi, duke ndërhyrë në intimitetin e tyre.
Z. Vollrath nuk ka krijuar ndonjë shkak deri më tani të panjohur për të gëzuar; plakja dhe zhvendosja në shërbime janë forca të njohura për ekonomistët.
Por triumfi i tij është të tregojë shkallën në të cilën këto e bëjnë rritjen ekonomike një masë të besueshme të suksesit. Përpjekja për të kapur përparimin në një numër të vetëm është një gabim i një budallai.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
A duhet t’i taksojmë edhe më shumë të pasurit?
‘Arti i marrëveshjes’ e shpëtoi Amerikën…
A do të mundet biznesi të “ecë” më lehtë në planet?
