Këngëtarja e madhe e muzikës së këngës popullore dhe asaj të lehtë shqiptare, shuhet në moshën 86-vjeçare. Nexhmije Pagarusha, do mbetet në mendjen e shqiptarëve si ikonë e muzikës shqipe. Veprimtaria e saj muzikore 40-vjeçare ishte aq e gjerë, sa që është vështirë të thuhet se cilit zhanër i takonte. Ishte e njohur për interpretimin e shkëlqyer në muzikën popullore, si dhe opera.
Pagarusha ishte e njohur edhe si aktore e suksesshme, në film edhe teatër. Në Beograd, ajo vijoi shkollën e muzikës për kanto, që do ta ndërpriste në vitin e tretë, për të mos e vazhduar më. Po ashtu, në Beograd kishte daljen e parë muzikore në skenë. Në vitin 1948, Nexhmije Pagarusha është pranuar soliste pranë “Radio Prishtina”.
Bashkëpunoi edhe me këngëtarët nga Shqipëria, ndërsa u paraqit edhe në këtej kufirit me ansamblin “Shota”, me rastin e një turneu. ”Baresha” është një ndër kryeveprat nga interpretimet e saj. Kjo këngë u kompozua nga bashkëshorti i saj, Rexhep Mulliqi, me tekstin e poetit, Rifat Kukaj.
Nexhmije Pagarusha interpretoi në një koncert të muzikës klasike, veprat e përkthyera shqip, të Bethovenit, Puçinit, Verdit, etj. Ky koncert, ka qenë i pari i këtij lloji. Ajo dhe muzika, ishin një! Mendohet se, ajo ka interpretuar mbi 150 këngë. Pagarusha ishte pjesëmarrëse e koncerteve në Kosovë, Shqipëri, Bullgari, Izrael, etj. Karrierën muzikore e përfundoi në vitin 1984, pas një koncerti në Sarajevë.
***
Pagarusha, u lind më 7 maj të vitit 1933 në fshatin Pagarushë të Malishevës, pranë Prizrenit në Kosovë. Babai i Nexhmijes Veseli ishte një mësues dhe nëna e saj Sehide Pagarusha, ishte nga fshati fqinj Nishora, ishte një shtëpiake siç ishte zakon në atë kohë. Në moshën 4-vjeçare, Nexhmie Pagarusha humb nënën, e cila ishte një goditje e rëndë për të, si për çdo fëmijë.
Pak para Luftës së Dytë Botërore, familja e saj u shpërngul në Prizren ku Nexhmije Pagarusha mbaroi shkollën fillore. Ajo vazhdoi gjimnazin në Prishtinë ku kishte një mike të ngushtë, Melihate Hasani, e cila këndonte shumë bukur. Kjo mike e kishte bindur Nexhmijen të regjistrohej në radio të “Radio Prishtinës”. Ajo u paraqit dhe fitoi. 14-vjeçarja Nexhmije Pagarusha u bë këngëtarja solo e “Radio Prishtinës”. Kjo nuk ishte e lehtë, sepse “Radio Prishtina” kishte gjithsej tre dhoma, vetëm njëra prej tyre ishte studio e mirë. Teknika e regjistrimit nuk ekzistonte dhe programi transmetohej drejtpërdrejt.
Përveç këtyre problemeve teknike dhe ngarkesës së rëndë, për vajzën e re u shfaq një problem tjetër. Në atë periudhë në një mjedis tepër konservator, ishte turp i madh që një vajzë e re të këndonte në radio. Në këtë situatë shumë të vështirë, sidomos për një vajzë të papërvojë, meritori i saj që ishte babai i saj nuk e la këtë yll të shuhej, po na e dhuroi të gjithëve deri në shkallë krenarie. Ai ishte shumë liberal në kohën e tij në Kosovë, mbështeti plotësisht vajzën e tij në rrugën e saj artistike si dhe e ndihmoi atë të përballonte presionin dhe një mjedis shumë konservativ.
Deri në fund të shkollës së mesme, talenti artistik universal i artistes Nexhmije Pagarusha bëhet i dukshëm, pasi ajo gjithashtu bëhet aktore teatrale. Në teatrin e ri në Prishtinë Nexhmija Pagarusha, Katarina Josipi dhe Meribane Shala bëhen aktoret e para të këtij teatri. Shfaqja e saj e parë në teatër ishte në dramën “Zjarri dhe Ashi” nga shkrimtari rus Anton Çehov.
Në moshën 18 vjeçare, shkon në Beograd ku regjistrohet në një shkollë të mesme muzikore. Nexhmija largohet nga shkolla e muzikës pas tre vjetësh. Në atë kohë, këngëtarët klasikë ishin rreptësisht të ndaluar të këndonin meloditë argëtuese. Ndërkohë, Nexhmija Pagarusha me sukses mori pjesë në një provë që u organizua në internshipin e saj në Beograd dhe u pranua në Shoqatën e Arteve Kulturore “Ivo Lola Ribar”.
Ajo njihej se këndonte gjithë ditën. Brenda kësaj shoqërie performoi performancën e parë në të cilën ajo këndoi një këngë të vjetër të qytetit, “Dashnor tu bana” dhe dy këngë popullore “Nga rruga Krushqit” dhe “Ani mori nusen”. Në Beograd ishte paraqitja e saj e parë muzikore në skenë. Në vitin 1948 është pranuar soliste në “Radio Prishtinë”.
Në atë kohë Nexhmije Pagarusha u takua me muzikantin dhe kompozitorin – Rexho Mulliqi i cili u bë bashkëshorti i saj. Që nga ajo kohë janë bërë një çift i pandashëm. Një ndër këngët më popullore që ajo këndoi, kënga “Bareshës” ishte kompozuar nga burrit të saj. Nga kjo martesë që nga viti 1955, kanë një djalë, Leonard i cili sot jeton me familjen e tij në Zvicër.
Më 1953, Nexhmije Pagarusha u kthye nga Beogradi në Prishtinë dhe mbajti koncertin e tij të parë të muzikës klasike. Ajo këndoi ariet nga opera “Traviata”, “Një perfido” (Ludëig van Beethoven), “Një ditë e bukur” (opera “Madame Butterfly”, Giacomo Puccini) etj. Pastaj këndoi ariet opera me solistët më të mirë kosovarë të asaj kohe, ata ishin: Mile Jovanoviq (veteriner me profesion, por bariton i jashtëzakonshëm), Jordan Nikoliq (tenor), Qazim Dushku (bas). Në atë koncert, orkestra simfonike u drejtua nga Oliver Ristić. Për fat të keq, nga i vetmi, koncert i tillë i parë dhe i fundit i Nexhmije Pagarushës, përpara sallës së plotë të Teatrit Kombëtar në Prishtinë, nuk ka regjistrim zanor. Menjëherë pas kësaj, Radio Prishtina punëson Nexhmije Pagarushën si soliste e “Radio Prishtinës”.
Në vitet ’60 me Shoqatën e Arteve Kulturore “Shota”, Nexhmija Pagarusha ishte në turne me shfaqjet nëpër Evropë dhe botë si në: Austri, Belgjikë, Bullgari, Angli, Gjermani, Hollandë, Suedi … Ajo mbërriti në Amerikë dhe në Lindjen e Mesme. Kështu që u bë më popullore edhe jashtë kufijve të Kosovës. Bashkëpunoi edhe me këngëtarët nga Shqipëria dhe u paraqit edhe në Shqipëri. Repertori i saj u bë gjithnjë e më i përhapur si dhe më i vështirë të thuash ku qëndronte qendra e këndimit të saj. Nexhmije Pagarusha këndonte këngë argëtuese, këngë origjinale, popullore dhe opera ariash, në këtë mënyrë ajo ishte pjesë e një grupi të veçantë të këngëtarëve. Zëri i shquar dhe lëvizjet shumë të hijshme në skenë çuan në faktin se kjo këngëtare e re u bë shumë e famshme. Sukseset e para ndërkombëtare vijuan gjithashtu.
Nexhmije Pagarusha mori pjesë, dhe gjithashtu këndoi në festivalin e famshëm “Summer Song” dhe për herë të parë regjistroi këngën e përmendur tashmë “Baresha”. Ajo mori pjesë në të gjitha garat muzikore të festivalit “Akorde Kosova”.
Në fund të viteve 60 dhe fillimit të viteve 1970, çdo vit në Shtëpinë e Komuneve të Beogradit, pati një koncert ku këngëtarët shoqëronin orkestrën simfonike të RTB këndonin këngë të përpunuara popullore. Kënga më e kërkuar e Nexhmijes ishte “Një Lule”, një këngë e qytetit të vjetër, aranzhimi i të cilit u krijua nga kompozitori dhe bashkëshorti i saj, Rexhep Mulliqi.
Zëri i shquar dhe lëvizjet shumë të hijshme në skenë çuan në faktin se kjo këngëtare e re të bëhej shumë e famshme. Sukseset ndërkombëtare erdhën gjithashtu. Në fillim të viteve 1970 radioja e famshme angleze, BBC, drejtoi dhe transmetoi një bisedë të gjerë me Nexhmie Pagarushën.
Në mars 1973, ajo mori pjesë në konkursin “Jugovizija 1973” në Opatija. Kjo ishte një garë e ngjashme si për Konkursin e Këngës në Eurovizion. Është interesante po të shikoni listën e pjesëmarrësve, të cilët me Nexhmia Pagarush kënduan të gjithë në “Sallën e Kristal” të hotelit të famshëm Opatija “Kvarner”.
Veprat muzikore & disa nga këngët e saj:
“Baresha”
”Ani mori nuse”
”Mora testin”
“Kur më shkon si zog n’hava”
“Kur më del në derë”
”Ke selvitë”
“Ç’u ngrit lulja në mëngjes”
“Çil njat zemër plot kujtime”
“Dallëndyshe”
“Një lule”
“Zambaku i Prizrenit”
Nexhmije Pagarusha ishte edhe aktore e suksesshme, si në film ashtu edhe në teatër. Ajo interpretoi në filmat dhe shfaqjet teatrore, në disa prej tyre interpretoi edhe rolet kryesore si:
1967 “Dasma e përgjakur”
1973 “Jugovizioni”
1976 “Gëzuar viti i ri”
1977 “E kafshoja terrin”
1980 “I ikuri”
1981 “Tre vetë kapërcejnë malin”
“Lepuri me pesë këmbë”
“Fluturimi i Micakut”
“Daullet e të çmendurve”,
“Rexha i nënës në grazhd të kalit”
1997 “Vrasësit bëjnë dasmë natën”
Në jetën artistike, Nexhmija mori shumë çmime të cilat, ajo nuk mund t’i veçojë, ndër të tjera “Këngëtare e Shekullit”. Nexhmije Pagarusha vulosi me emrin e saj, shekullin e XX.
Albumi i vitit 2013, nga këngëtarja e madhe, përmbledh këngët e mëposhtme:
“Çil’ nj’at zemër plot kujtime”
“Kanga e Rexhës”
“Kanga e Prishtinës”
“Kenke nur’ i bukuris”
“Kur më shikon si zog n’hava”
“Nji lule që m’ka çelë tash”
“Hajde të dalim kah pazari”
“Vaj si kenka ba dynjaja”
“Kanga e krushqve”
“Njëmend qenke si m’kanë than”
“Lul’zoi fusha lul’zoi mali”
“Kapiteni i ri”
“Kosovarja e re”
“Mori sy luaneshe”
“Baresha”
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Aurela Gaçe si Nexhmije Pagarusha dhe Vaçe Zela”
Hafsa Zyberi, kënga dhe emocioni që s’arriti t’ja fshijë dot askush
Epopeja që mban emrin Pagarusha
