Me vaksinimet që rritin shpresat për t’i dhënë fund pandemisë, parashikimet në lidhje me botën pas-COVID po shumëfishohen shpejt. Nga parashikimi i një ekonomie të rregulluar te parashikimi se si njerëzit do të jetojnë, punojnë dhe luajnë, ekspertët po bëjnë çmos për të ekstrapoluar nga zhvillimet që virusi ka vënë në lëvizje.
Në Shtetet e Bashkuara, shumica e parashikuesve, qoftë në Wall Street apo në Uashington, janë fiksuar në një periudhë afatshkurtër: domethënë, gjasat e rritjes më të lartë ekonomike të SHBA pas vaksinimit masiv (i cili do të çlirojë shpenzimet e konsumatorit) dhe një pakete të re 1.9 trilionë dollarë të rimëkëmbjes. Për fat të mirë, dy ekonomistë në Fondin Monetar Ndërkombëtar kanë dhënë një farë ekuilibri ndaj bullish-it mbizotërues.
Duke ofruar një perspektivë afatgjatë, Philip Barrett dhe Sophia Chen theksojnë se ndikimi politik i pandemisë ende nuk është materializuar. Siç vunë në dukje ata dhe Nan Li në një postim në blog në fillim të shkurtit, “historia është e mbushur me shembuj të shpërthimeve të sëmundjeve që hedhin hije të gjata të pasojave shoqërore”. Në përgjithësi, dhëmbëza sociale nga tragjedi të tilla masive nuk shfaqen për vite me rradhë, dhe nuk ka asnjë arsye të mendojmë se pandemia e koronavirusit do të jetë një përjashtim. Duke ndjekur modelin historik, bllokimet e sotme, lëvizshmëria e kufizuar dhe shfaqjet e bashkimit kombëtar të shkaktuara nga kriza thjesht kanë maskuar efektet e plota të pandemisë.
Edhe pse hulumtimi i ekonomistëve të FMN-së është një punë në progres, çdo analist i inteligjencës që ka luftuar me parashikimin e ngjarjeve politike do t’ju këshillojë ta ndiqni atë. Gjetjet e tyre pasqyrojnë të dhënat e mbledhura në 569 episode të trazirave sociale në 130 vende nga vitet 1980 në 2020, si dhe rreth 11,000 epidemi ndërkombëtare dhe katastrofa natyrore që nga viti 1990.
Çfarë mund të na tregojnë 30-40 vitet e kaluara në lidhje me kërcënimet e mundshme të stabilitetit në të ardhmen?
Përhapjet nuk janë të favorshme për organizimin e protestave dhe as regjimet autoritare nuk hezitojnë t’i përdorin ato për të shtrënguar vidhat politike. Sidoqoftë, Barrett, Chen dhe Li tregojnë se çfarëdo efektesh zbutëse që mund të ketë një shpërthim sëmundjeje në fillim, sjell një “rrezik të shtuar të një krize të madhe qeveritare, një ngjarje që kërcënon të rrëzojë qeverinë dhe që ndodh zakonisht në dy vjet pas një epidemie të rëndë ”.
Një tjetër paralajmërim i analizës së paqëndrueshmërisë politike dhe shoqërore vjen nga grupi global i konsulencës Verisk Maplecroft, i cili përdor metrika të ngjashme për të vlerësuar gjasat e protestave që vijnë në të gjithë botën. “Indeksi i trazirave civile” të firmës ndjek shkaqet dhe rezultatet e trazirave në 198 vende, duke vlerësuar rreziqet për bizneset në nivelin shtetëror dhe krahinor. Në dhjetor, indeksi sinjalizoi gjasat e protestave në rritje në 75 vende, përfshirë SHBA, deri në vitin 2022.
Ashtu si ekonomistët e FMN-së, Verisk Maplecroft nuk argumenton se pandemia është shkaku i drejtpërdrejtë i rritjes së rrezikut të paqëndrueshmërisë. Përkundrazi, ajo ka përkeqësuar tensionet e mëparshme shoqërore dhe politike. Një rritje e paqëndrueshmërisë, shkruajnë analistët e saj, “do të ndodhë në sfondin e një rimëkëmbje të dhimbshme ekonomike pas-pandemike që ka të ngjarë të ndezë pakënaqësinë ekzistuese të publikut me qeveritë.” Me fjalë të tjera, burimet e protestës, të tilla si rritja e kostove të jetesës dhe thellimi i pabarazive, ka më shumë të ngjarë të ziejnë sapo rihapja ekonomike të marrë hov të plotë.
Paralelet historike nuk janë e vetmja arsye për tu shqetësuar për implikimet e pandemisë për stabilitetin shoqëror dhe politik. Pasojat nga dështimet e fundit të politikës dhe qeverisjes gjithashtu kërkojnë një vështrim nga afër. Përpjekja për vaksinim është një rast i veçantë. Pavarësisht nga përparimi i dukshëm në Amerikën e Veriut dhe vende si Izraeli dhe Mbretëria e Bashkuar, Organizata Botërore e Shëndetësisë raporton se pothuajse 130 vende ende nuk kishin administruar një dozë të vetme që nga mesi i Shkurtit. Edhe në Indi, një udhëheqës midis vendeve në zhvillim dhe prodhuesit më të madh të vaksinave në botë, vetëm 2.2% e popullsisë kishte marrë të shtëna që nga 17 Mars, krahasuar me 32.3% në SHBA.
Implikimet e këtyre trendeve nuk është e vështirë të dallohen. Merrni parasysh Afrikën, shtëpinë e dhjetë vendeve më të reja në botë (sipas moshës mesatare), ku papunësia e të rinjve varion nga 9% në rajonin Sub-Saharian në gati 30% në veri. Me Afrikën që filloi vaksinimet e saj të para COVID-19 këtë muaj, kontinenti ka mbetur shumë mbrapa në mbrojtjen e popullatës së tij. E megjithatë, pa vaksinime, COVID-19 do të vazhdojë të kufizojë ekonomitë e Afrikës dhe të rinjtë e saj të papunë do të bëhen burim i paqëndrueshmërisë politike, siç është e vërtetë në Amerikën Latine dhe pjesën më të madhe të Azisë.
Ekzistojnë gjithashtu sfida më të gjera për të monitoruar. Tetorin e kaluar, Banka Botërore parashikoi që pandemia do të shtynte rreth 115 milion njerëz në varfëri ekstreme në vitin 2020. Dhe parashikimet e fundit tregojnë se rreth 85 vende në zhvillim mund të mos kenë vaksina të mjaftueshme për të mbrojtur popullsinë e tyre për dy ose tre vjet të tjera. Kështu, Banka paralajmëron një rënie globale të “prosperitetit të përbashkët”. E thënë më troç, pandemia ka shkatërruar ndarje të hapura ekonomike që do të ndikojnë në mënyrë disproporcionale në vendet ku tensionet etnike, klasore dhe kastë ishin tashmë të larta.
Përpjekjet për të parashikuar paqëndrueshmërinë politike mund të shkojnë shumë larg, natyrisht. Në 1983, drejtori i atëhershëm i CIA-s William J. Casey transmetoi botimin e parë të “Indikacioneve të paqëndrueshmërisë politike në vendet kryesore” të Agjencisë në kabinetin e Presidentit Ronald Reagan. Duke parë vështrimin e klasifikuar të ri çdo tre muaj, autorët justifikuan përpjekjet e tyre me arsyetimin se “politikëbërësit e SHBA duhet të dinë se cilat vende janë të pjekura për revolucion dhe kryengritje”.
Duke reflektuar në përpjekjen pesë vjet më vonë, një analist i vjetër i inteligjencës paralajmëroi se kur bëhet fjalë për parashikimin e rrezikut të paqëndrueshmërisë, një analizë e tillë “do të mbetet një art, jo një shkencë”. Artistët më të mirë, shpjegoi ai, kombinojnë “njohuri të thella specifike për vendin me një kuptim të thellë të modeleve të paqëndrueshmërisë përmes historisë dhe nëpër kulturë”. Përcaktimi i treguesve mund të ndihmojë në parashikimin e zhvillimeve destabilizuese, por “asnjë program kompjuterik nuk do ta bëjë punën tonë për ne”, përfundoi ai.
Ashtu si Barrett dhe Chen, analistët e CIA-s sot pa dyshim do të pajtoheshin se parashikimet janë një gjë, dhe paralajmërimet një gjë tjetër. Duke pranuar rrezikun e një problemi, ne mund të marrim hapa për ta shmangur atë. Siç shpjegon dyshja e FMN-së, “të kuptuarit e implikimeve të epidemive në trazirat shoqërore është thelbësore për përgatitjen e pasojave të mundshme shoqërore të shkaktuara nga pandemia e COVID-19”. Kudo që i çon kërkimi i tyre i ardhshëm, ata kanë dhënë një paralajmërim jashtëzakonisht të vlefshëm.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Bota do të mbajë mend çfarë bëri Kina, jo çfarë tha!
Bota është në luftë! Kina fitoi betejën e parë!
G20 duhet të marrë situatën në dorë, sërish…
