Edhe në linguistikën e emrit ka bredhërim dhe elitizëm, aristokraci udhëtimi homerike, njëlloj nostalgjie homerike. Më 8 dhjetor 1979, Odisea Elitis i mahniti të gjithë. Në fjalimin e ceremonisë së çmimit “Nobel” për letërsi, ai nuk u përfshi në angazhime qytetare, as në didaskalitë e etikave lirike, përmendi Pindarin dhe Romano il Melode, të nderuar si shenjtë të kishës katolike dhe ortodokse; mbi të gjitha, foli për diellin dhe dritën: “Më lejoni të flas në emër të shkëlqimit dhe transparencës… Pikërisht sepse kohët janë të errëta, ne duhet të kemi një pamje më të gjerë dhe më të ndritshme të gjërave”, – tha ai. Mandej, shtoi se poeti është si “piktorët e ikonave bizantine, të cilët, duke përdorur thjesht ngjyra, arritën të propozojnë hyjnoren”./Konica.al
Elitis lindi në Kretë, në 1911, u rrit me poezitë e Pol Elyarit, ndërsa në moshë fare të re u bashkua me grupin e surealistëve grekë, të “trajnuar” nga Bretoni. Në vitin 1948, për disa vjet jetoi në Paris, ku u takua me Rene Shar, Henri Misho, Pikason, Ungaretin, De Çirikon… Gjatë Luftës së Dytë Botërore, ai mori pjesë në luftimet në Shqipëri. Larg të qenit një vijues i thjeshtë i praktikave lirike franceze, Elitis përzieu guximin surealist me fuqinë diellore, me diellin e Homerit.
“Bukuri, dritë: ndodh që njerëzit ato i konsiderojnë si koncepte të vjetruara, të parëndësishme. Hapi i brendshëm, i nevojshëm për t’iu afruar figurës së engjëllit është, për mendimin tim, pafundësisht më i dhimbshëm se tjetri, i cili fillon lindjen e gjithfarëlloj demonësh. Sigurisht, ekziston enigma. Sigurisht, misteri ekziston. Mirëpo, misteri nuk është një lojë teatrale që përdor labirintin e shkëlqimit dhe hijes për të na bërë përshtypje. Misteri mbetet në shkëlqim. Vetëm atëherë e fiton atë shkëlqim që ne e quajmë Bukuri”./Konica.al
“Unë e konsideroj poezinë një burim pafajësie plot me burime revolucionare. Misioni im është t’i drejtoj këto forca përkundër një bote që ndërgjegjja ime refuzon ta pranojë, pikërisht për ta bërë atë botë, përmes metamorfozës së vazhdueshme, më në harmoni me ëndrrat e mia”, – shkruan Elitis.
Vdiq në vitin 1996. Elitis, poeti i diellit. Fjalimi i shkurtër në Stokholm, pas fjalimit zyrtar, u mbajt në frëngjisht: “Udhëtimi i Odisesë, emrin e të cilit mbaj, duket se nuk mbaron kurrë, dhe pikërisht kjo është e bukura… Të gjithë jemi të burgosur nga etja për të kuptuar “mrekullinë”, të besosh se do të ndodhë, ashtu siç e presim. Në dyzet vjet kushtuar poezisë, nuk kam bërë asgjë tjetër. Dhe ja ku jam, sot, me disa fjalë greke në duar: ato janë tre mijë vjet të vjetra, megjithatë janë të reja, të saponxjerra nga deti, midis gurëve dhe algave të Egjeut”.
I lidhur me mrekullinë, poeti flet gjuhë mijëravjeçare, të përkthyera në të ardhmen.
Ajo që mahniti sa poetët, aq edhe kritikët, është numri i figurave letrare dhe të korelacioneve që Elitis merr kryesisht nga ishujt e Egjeut. Një pasuri figurash që shkëlqejnë nga gëzimi, shëndeti dhe shkëlqimi.
Motivacioni i Akademisë Suedeze në dhënien e çmimit “Nobel” për letërsinë, nënvizon vlerat e veprës së tij: “Për poezinë e tij, e cila, me sfond traditën greke, me fuqinë e ndjeshmërisë dhe mprehtësi shpirtërore gjallëron përpjekjen e njeriut bashkëkohor për liri dhe krijimtari”. “Poezia mund të ndryshojë botën, siç mund të bëjë veprimi, por poezia mund të ndryshojë ndërgjegjet e njerëzve, të cilët, me veprimet e tyre, mund të ndryshojnë botën”, – u shpreh ai, të nesërmen./Konica.al
***
Monogram
Është ende herët, mes kësaj bote, më dëgjon
Ende bishat s’janë zbutur, më dëgjon
Gjaku im i humbur dhe majëprehta, më dëgjon
Thikë
Si dash përçor, që rend mes qiejsh
Dhe yjeve u thyen, lastarët e brishtë, më dëgjon
Jam unë, më dëgjon
Të dua, më dëgjon
Të mbaj dhe të çoj dhe të vesh
Të bardhin fustan të Ofelisë, më dëgjon
Ku po më le, ku shkon dhe dorën, më dëgjon
Kush po t’a mban, gjatë furtunave hon!
Madhështitë e pavlera dhe e vullkanit lavë
Do të vijë një ditë, më dëgjon
Të n’a varrosë dhe pastaj mijëvjeçarët
Shndritshëm do të n’a shndërojnë në ujdhesa, më dëgjon
Ku mbi to të shkëlqejë ligësia, dëgjon
E brezave.
Dhe mijëra copash të n’a hedhë
Ujërave, nji dhe nga nji, më dëgjon
Idhnaket, guaskat e mi numëroj, më dëgjon
Dhe koha është një kishëz e madhe, më dëgjon
Ku dikur figurat e Shënjtorëve
Lotë të vërtetë derdhin, më dëgjon
Këmbanat, hapin thellë, më dëgjon
Një kalim të madh, të kaloj
Presin Engjëjt me psalme vdekëtare dhe qirinj
Askund nuk shkoj, më dëgjon
O asnjë, o bashkë të dy, më dëgjon
Këtë lule furtune, më dëgjon
Dhe të dashurisë
E këputëm, njëherë e përgjithmonë.
Dhe s’ka se si të lulëzojë ndryshe, më dëgjon
Në një tokë tjetër, në tjetër yllësi, më dëgjon
Nuk ekziston dheu, nuk ka as oksigjen
Të njëjtë që prekëm, më dëgjon
Nuk ka as kopështar, që leu dhe jeton.
Mes kaq dimri të egër dhe erërash acar, më dëgjon
Të shkundë lule, vetëm ne mundëm, më dëgjon
Mu në mes të detit
Nga e vetmja dëshirë dashuruar, më dëgjon
Ngritëm një ishull të tërë, më dëgjon
Me shpella, me kavo, me hone lulëzuar
Dëgjo, dëgjo
Kush ujërave u thërret dhe kush po qan, dëgjon
Jam unë që thërras dhe jam unë që qaj, më dëgjon
Të dua, më dëgjon?!…
Qaj, ndryshe si?… Përderisa njerëzit, duhen!
Qaj për vitet, që do të vijnë, pa ne
Dhe, këndoj për vitet, që kaluan… po qe, e vërtetë kjo.
Për ato…″Të lutem, më beso!″…
Dhe për ″mos-et!″ – nazikë
Një herë kot, në ajër…
Një herë, në muzikë
Po qe se është e vërtetë kjo, këndoj.
Qaj, për trupin që preka dhe pash botën me sy.
Kështu pra flas, për mua dhe për ty
Përderisa të dua
Dhe e di, në dashuri…
Si hënë e plotë, nga kudo të hyj.
Për këmbëzën e vogël, në të pafundmit
Çarçafë
Të përtyp jaseminë – dhe e kam kaq fuqi
Të përfjetur të të fryj dhe të të çoj
Mes monopatesh drituar, ndër të deteve
Tunele të fshehtë, mbuluar.
Valët, të kanë dëgjuar se si përkëdhel. Si puth.
Si thua belbëzueshëm, ″po!″ edhe ″çfarë the?!″
Përreth qafës, limaneve
Përherë dritë, por edhe hije, ne.
Përherë Ti, ylli… përherë Unë, varkëza
E errët.
Përherë Ti, gjiri… dhe unë, fari ndër remba
Përherë mol i lagur, ndriçimi mbi rrema.
Lart, tek shtëpiza, me kulpër mbuluar
Trëndafila lidhur dhe ujë, që në copa akujsh pritet
Përherë Ti, statujë e gurtë… Përherë, Unë, hije
Që rritet.
Gril e mënjanuar Ti, era që e hap, Unë
Sepse të dua dhe të dua, shumë.
Përherë Ti, monedha… dhe Unë, adhurimi
Që mundëson, e dashur, të bëhet këmbimi:
Sa më s’kam asgjë tjetër
Mes katër mureve, tavanit, dyshemesë
Të të thërras dhe zëri im të më godasë
Të të marr erë dhe të tërbohen njerëzit
Sepse, të pashijuarën, të sjellë nga tjetërkund
Nuk e durojnë dot njerëzit dhe është herët, më dëgjon
Eshtë ende herët, mes kësaj bote, e dashura ime
Të flas për ty, të flas për veten time.
Poezia, shqipëruar nga: Vasil Çukalla
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“E na, të birtë e shekullit të ri…”
“Besoj se çdo njeri ka lindur i talentuar”
“Bota që kur është zënë, Shqipëria gjall ka qenë”
