“Dashuri e ndaluar, por jo e harruar”. Me këto pak fjalë e përshkruante piktori dhe arkitekti i shquar, lidhjen e dikurshme me vajzën nga Parisi, Odiel Daniel.
Dhe, në fakt, rezervohej shumë për të folur për këtë histori rozë, të pazakontë. Madje, këmbënguljen për të mësuar diçka më shumë rreth saj, e quante herezi.
“Ka shumëçka tjetër për t’iu thënë njerëzve, në këto kohë të trazuara”, më sugjeroi një ditë, teksa i kërkoja diçka për atë lidhje të veçantë.
Sa kisha vendosur kontaktet me Daniel në Paris dhe provova disa herë të takohesha me të, për të mësuar më shumë rreth historisë së tyre. Më në fund, erdhi me mikun e tij, Spiro Dede dhe u ulëm në kafen e tyre të preferuar.
“Besoj, më doni për teatrin”, tha dhe aty për aty, filloi një ligjëratë plot pasion.
Ishin ditët kur Tirana, ziente nga debatet për prishjen e Teatrit Popullor dhe ai, gjithë revoltë, ishte bashkuar me protagonistët e aksionit që kundërshtonin energjikisht prishjen e tij.
I thashë, se e kisha ndjekur protestën e tij dhe i tregova arsyen, pse e kisha ftuar.
“Ëhë”, ia bëri si nëpër dhëmbë dhe si ndenji një çast duke fërkuar mjekrën, m’u drejtua me një ton gati shpërfillës. “E keni fjalën, për Odiel”, – shqiptoi. – Po, i thashë.
“Një histori e mbyllur dhe kaq”.
“E mbyllur, po jo pa plagë”, ndërhyri Spirua, që me sa dukej e njihte mirë atë që kishte ndodhur ndërmjet tij dhe francezes Odiel Daniel, në gjysmën e dytë të shekullit të kaluar.
Sakaq, Velo që mendonte se i kishte vënë kapak njëherë e mirë asaj historie, me një lloj bezdie, filloi të tregojë gati telegrafisht për çka e pyesja…
Kush ishte kjo francezja, që ju rrëmbeu zemrën…
Ajo, pra, që thoni ju, Odiel Daniel. Kishte ardhur për studime pasuniversitare në Tiranë. Atëherë të huajt ishin shumë të paktë në Tiranë, ca më tepër vajzat. Prandaj edhe binin në sy që të nesërmen që shfaqeshin në xhiron e famshme, në sheshin “Skënderbej”…
Aty e keni takuar për herë të parë…
Jo. Për herë të parë, e kisha takuar në Bibliotekën Kombëtare. Aty vinte gati përditë, lexonte dy-tri orë dhe shkonte në hotel “Dajti”. Në këtë ritual të përditshëm, një ditë e takova dhe i kërkova të pinim një kafe. Ajo plot mirësjellje pranoi dhe kështu u njohëm nga afër…
Që do të thotë, se u dashuruat…
Dashuria erdhi natyrshëm. Ajo ishte një vajzë e civilizuar, pa komplekse. Atëherë ishte 29 vjeçe, ndërsa unë 30. Në moshën e dashurisë, me një fjalë. U njohëm, u lidhëm dhe si të tregoj…
Dashuri, po gjithsesi, jo si lidhjet e zakonshme…
Këtu ishte problemi. Se regjimi, atëherë, martesën me një të huaj që vinte nga bota borgjezo-revizioniste, e kishte të ndaluar me ligj. Bile, bile e çmonte si një akt tradhtie ndaj sistemit…
E mendonit martesën, pas asaj njohje që vazhdoi disa vite. Flisnit për krijimin e familjes…
Ajo e mendonte më shumë nga unë, martesën. Bile kur fliste për të, humbiste e tëra në një lloj ngazëllimi aq sa duhej të kalonin çaste që ta përmendja.
Ndërsa ju shfaqeshit i rezervuar për martesën…
Unë, në fakt, shijoja lidhjen, përjetoja ndjesinë që të jep në prehër një vajzë e bukur. Se ishte e bukur dhe e ëmbël. Mendjehapur dhe e qytetëruar. Sa për martesën, unë isha i ndërgjegjshëm, se atë nuk do të na i lejonte regjimi. Këtë e dija fort mirë. Ia kisha bërë të qartë dhe asaj. Po ajo këmbëngulte e këmbëngulte, aq sa kishte filluar përpjekjet për procedurat zyrtare për lejen e martesës…
Procedurë për leje martese, çfarë parakuptonte ajo?
Për çdo martesë në atë kohë, ligjërisht duhej një leje nga autoritetet zyrtare…
Ku e bëri Daniel, kërkesën për martesë?
Ajo, një ditë të bukur, kishte shkuar në ambasadën tonë në Paris dhe si qytetare franceze kishte bërë kërkesën zyrtare për martesën me mua. Bile, kur u kthye që më tregoi, më tha se ishte çuditur nga pritja e akullt që i kishin bërë diplomatët tanë në Francë.
Dhe si vazhdoi procedura, pas kërkesës së saj në ambasadë?
Këtu nisën telashet për mua. Gjë që e prisja, prandaj nuk isha dhe shumë optimist kur ajo këmbëngulte për martesë. Më thirrën në Komitetin e Marrëdhënieve me Jashtë, kështu quhej atëherë një zyrë e Ministrisë së Jashtme dhe pa një pa dy më thanë kjo gjë, martesa pra, nuk mund të bëhej në asnjë mënyrë. Ndryshe, më thanë, ti i di pasojat. Zyrtari me të cilin komunikoja, më foli diçka si në konfidencë, nga që të dy ishim nga Korça dhe njiheshim prej kohësh…
Pas refuzimit të lejes për martesë, vazhdoi lidhja apo…
Aty, Odiel pësoi goditjen e parë. Ajo nuk mund ta besonte kurrë, këtë paradoks të regjimit. Megjithatë, asnjëherë nuk i shkoi në mendje t’i ndërpriste marrëdhëniet me mua. Sa herë vinte në Tiranë, takoheshim e shkëmbenim vizitat sa në shtëpinë time, aq dhe në hotel “Dajti”. Dilnim bashkë. Shkonim në kinema, bënim ritualin e xhiros në bulevard dhe nga Kodrat e Liqenit. Gjithnjë si dy partnerë të dashuruar. Po që e dinë fundin e lidhjes së tyre…
Regjimi, nuk jua lejoi martesën, por ju shfaqeshit bashkë. Nuk patët pasoja, për atë që po bënit…
Pasojat, nuk vinin aty për aty. Unë e dija fort mirë që nuk ma falte kush këtë lloj karshillëku, siç mund të them, po nuk kisha se çfarë të bëja. Lidhjet ishin bërë aq të forta, sa që shpërfillja çdo konsekuencë.
Martesa, më në fund, nuk u realizua…
Nuk kishte si të realizohej në ato kushte. Për këtë, përfundimisht u bind dhe ajo. Megjithatë, lidhjen e vazhduam për shumë vite. Pastaj erdhën zhvillime të tjera…
Çfarë ndodhi më tej…
Unë u martova. Historia e asaj martese që nuk vazhdoi gjatë, dihet. Ishte ky një moment ftohje me Daniel, por që nuk zgjati shumë. Mbaj mend korrespodencën e shpeshtë të saj nga Parisi, që e tërbonte time shoqe, aq sa largohej për ditë të tëra nga shtëpia dhe shkonte nga e ëma…
Pra, ju edhe i martuar, dhe vazhdonit lidhjen me Daniel…
Korrespodencën po, nuk e ndërpreva asnjëherë. Një lidhje në distancë, që vazhdoi deri sa unë u futa në burg. Pastaj ajo erdhi një herë në Tiranë dhe kishte shkuar te mamaja, duke i qarë hallin për fatin tim që dergjesha në qeli…
Po kur dolët nga burgu, u takuat ndonjëherë me të?
Vetëm pas rrëzimit të regjimit, jam takuar. Kishin kaluar vite e ne tashmë, dy të dashuruarit e qëmotshëm ishim plakur, kuptohet larg njëri-tjetrit, jo për arsyet tona. Ajo ishte nga të huajt e parë që shkeli vendin tonë, në atë fillim postdiktature.
Dhe e filluat lidhjen, aty ku e kishit lënë…
Jo, jo, ishte e pamundur. Shumë ujëra kishin rrjedhur që atëherë. Ajo kishte krijuar familjen, madje kishte edhe një fëmijë. Unë me një familje të prishur, për marrëzi të sime shoqeje. Kështu që menduam të mbeteshim thjesht miq të njohur, që dikur kishim pasur një histori pasionante dashurie. Dhe vetëm kaq…
Ai ka qenë edhe takimi i fundit…
Takimi i lamtumirës, siç thoshte Odiel. Aty më pyeti gjatë për vitet e burgut, për vuajtjet, bile kur shkoi në Francë, bëri dhe një libër për këtë histori.
Vazhduat më tej, korrespodencën…
Më kujtove për korrespodencën. Asaj i jam mirënjohëse, se pasi dola nga burgu më ka rithyer shumë nga punimet e mia në pikturë, të cilat po t’i kisha në shtëpi, do m’i kishte marrë Sigurimi, sikundër më zhduku shumë punë të tjera. Ato ishin piktura që ia dedikoja asaj dhe ia nisja me postë. Me dhjetëra të tilla. Daniel i kishte ruajtur me shumë përkujdesje dhe në takimin e parë, m’i riktheu të gjitha. Falë saj, ato janë nga punimet më të arrira në koleksionin tim. Por e kam peng, që nuk më ktheu një kujtim tjetër…
Çfarë nuk ju ktheu, Daniel?
Një relikte të jashtëzakonshme që ia kisha dhënë si suvenir. Ishte një kryq i rrallë, që e kisha blerë te pazari në ”Rrugën e çifutëve’,’ në Vlorë. Të tilla gjëra të çmuara asokohe, ata që i posedonin, kishin frikë t’i ruanin, ndërkohë që të tjerët që i shikonin frikësoheshin t’i blinin. Punë kontrabandë thuhej e dënohej atëherë. Ishte një relikte e shekullit të dhjetë, që e bleva me lekët e një pakete cigare. Ia kërkova kur u ktheva nga burgu, po ajo nuk ma dha me arsyetime nga më të ndryshmet. Një herë më thoshte, se nuk e nxirrte dot nga banka ku e kishte depozituar, një herë tjetër justifikohej se e kishte në një banesë të vjetër ku qëndronte në verë etj. Nejse, një peng i tejkaluar ky. Sidoqoftë, nga korrespodenca e atyre viteve ruaj një bibliotekë të tërë me libra dhe revista të rralla në frëngjisht, që m’i dërgonte ajo nga Parisi, apo i binte kur vinte në Tiranë…/Panorama
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Jeta paralele e Maks Velos…
E motra: Kati i tretë, plot kujtime të tijat…
“Iku me pishmane, një ndër baballarët e modernizmit”
