Tregjet vitin e kaluar kaluan një kohë të tmerrshme. Deri më tani 2023 duket ndryshe. Shumë indekse, duke përfshirë Euro Stoxx 600, Hang Seng të Hong Kongut dhe një masë të gjerë të çmimeve të aksioneve në tregjet në zhvillim, kanë parë fillimin e tyre më të mirë të vitit në dekada. S&p 500 i Amerikës është rritur me 5%. Që kur arriti kulmin e saj në tetor, vlera e ponderuar nga tregtia e dollarit ka rënë me 7%, një shenjë se frika për ekonominë globale po zbehet. Edhe bitcoin ka pasur një vit të mirë. Jo shumë kohë më parë u ndje sikur një recesion global ishte gozhduar. Tani optimizmi po rishfaqet.
“Përshëndetje më të ulëta çmimet e gazit, mirupafshim recesion,” brohoritën analistët në JPMorgan Chase, një bankë, më 18 janar, në një raport mbi zonën e euros. Nomura, një bankë, ka rishikuar parashikimin e saj për recesionin e ardhshëm të Britanisë “në diçka më pak të dëmshme [seç] ajo që prisnim fillimisht”. Citigroup, një bankë tjetër, tha se “probabiliteti i një recesioni global të plotë, në të cilin rritja në shumë vende zvogëlohet së bashku, tani është afërsisht 30% [në kontrast me] vlerësimin 50% që mbajtëm gjatë gjysmës së dytë të vitit të kaluar.” Këto janë thërrime: ekonomia botërore është më e dobët se në çdo moment që nga bllokimet e vitit 2020. Por investitorët ‘do të hanë’ gjithçka.
Parashikuesit janë pjesërisht duke iu përgjigjur të dhënave ekonomike në kohë reale. Pavarësisht se flitet për një recesion global që nga shkurti i kaluar, kur Rusia pushtoi Ukrainën, këto të dhëna janë mbajtur më mirë se sa pritej. Merrni parasysh një vlerësim javor të PBB-së nga OECD, një grup vendesh kryesisht të pasura që përbëjnë rreth 60% të prodhimit global. Vështirë se po lulëzon, por në mesin e janarit pak vende ishin në vështirësi. Masat e shikuar gjerësisht të “indeksit të menaxherit të blerjeve” të prodhimit global u rritën lehtë në janar, në përputhje me rritjen e PBB-së prej rreth 2%.
Numrat zyrtarë mbeten një thes i përzier. Shifrat e fundit mbi shitjet me pakicë në Amerikë erdhën nën pritshmëritë. Ndërkohë, në Japoni porositë e makinerive ishin shumë më të dobëta se sa parashikimi. Megjithatë, pas arritjes së një niveli më të ulët historik në verë, besimi i konsumatorëve në të gjithë OECD-në është rritur. Zyrtarët do të publikojnë vlerësimin e tyre të parë të rritjes së PBB-së së Amerikës në tremujorin e katërt të 2022 më 26 janar. Shumica e ekonomistëve presin një numër të mirë, megjithëse ndërprerjet pandemike nënkuptojnë se këto shifra do të jenë më pak të besueshme se normalja.
Tregjet e punës duket se po rezistojnë gjithashtu. Në disa vende të pasura, përfshirë Austrinë dhe Danimarkën, papunësia është në rritje – një shenjë treguese se një recesion po afrohet. Mezi kalon një ditë pa një njoftim nga një tjetër firmë e madhe teknologjike se po i lë njerëzit të shkojnë. Megjithatë, teknologjia përbën një pjesë të vogël të vendeve të punës në përgjithësi, dhe në shumicën e vendeve papunësia mbetet e ulët. Për fat të mirë, punëdhënësit në të gjithë OECD-në po shprehin kërkesën e tyre në rënie për punë kryesisht duke tërhequr njoftimet për punë, në vend që të pushojnë njerëzit. Ne vlerësojmë se, që nga arritja e një niveli historik prej më shumë se 30 milion në fillim të vitit të kaluar, vendet e lira të paplotësuara kanë rënë me rreth 10%. Numri i njerëzve në një punë ka rënë me më pak se 1% nga kulmi i tij.
Investitorët i kushtojnë vëmendje tregjeve të punës, por ajo që ata vërtet i intereson tani është inflacioni. Është shumë herët për të ditur nëse kërcënimi ka kaluar. Në botën e pasur, inflacioni “bazë”, një masë e presionit themelor, është ende 5-6% nga viti në vit, shumë më i lartë se sa do të donin bankat qendrore. Megjithatë, problemi nuk po përkeqësohet më. Në Amerikë, inflacioni bazë po bie, ashtu si edhe pjesa e firmave të vogla që planifikojnë të rrisin çmimet.
Dy faktorë shpjegojnë pse ekonomia globale po ngec: çmimet e energjisë dhe financat e sektorit privat. Vitin e kaluar kostoja e karburantit në botën e pasur u rrit me mbi 20%—dhe me 60% ose më shumë në pjesë të Evropës. Ekonomistët prisnin që çmimet të mbeteshin të larta në vitin 2023, duke shtypur sektorët me energji intensive si industria e rëndë. Në të dyja pikat ata kishin gabuar. Të ndihmuara nga moti jashtëzakonisht i ngrohtë, kompanitë janë dëshmuar në mënyrë të papritur fleksibël kur bëhet fjalë për trajtimin e kostove të larta. Në nëntor, konsumi i gazit industrial gjerman ishte 27% më i ulët se normalja, por prodhimi industrial ishte vetëm 0.5% më pak se një vit më parë. Dhe gjatë periudhës së Krishtlindjes, çmimet evropiane të gazit natyror kanë rënë përgjysmë në nivelet e parë të fundit përpara se Rusia të pushtonte Ukrainën.
Fuqia e financave të sektorit privat ka bërë gjithashtu një ndryshim. Supozimi ynë më i mirë është se familjet në g7 janë ende në kursime “të tepërta” – d.m.th., ato mbi dhe përtej asaj që do të prisnit të kishin grumbulluar në kohë normale – prej rreth 3 trilion dollarësh (ose rreth 10% të shpenzimeve vjetore të konsumatorit), akumuluar nëpërmjet një kombinimi të stimulit pandemik dhe shpenzimeve më të ulëta në 2020-21. Si rezultat, shpenzimet e tyre sot janë elastike. Ata mund të përballojnë çmime më të larta dhe një kosto më të lartë kredie. Ndërkohë, bizneset janë ende të ulur mbi pirgje të mëdha parash. Dhe pak përballen me shlyerje të mëdha borxhi tani: 600 miliardë dollarë borxhi i korporatës në dollarë do të maturohet këtë vit, krahasuar me 900 miliardë dollarë që duhet të paguhen në 2025.
A mund të vazhdojnë të dhënat të tejkalojnë pritjet? Ka disa prova, duke përfshirë një dokument të fundit nga Goldman Sachs, një bankë, se zvarritja më e madhe e rritjes ekonomike nga politika më e shtrënguar monetare ndodh pas rreth nëntë muajsh. Kushtet financiare globale filluan të shtrëngohen seriozisht rreth nëntë muaj më parë. Nëse teoria qëndron, atëherë së shpejti ekonomia mund të jetë përsëri në një bazë më të sigurt, edhe pse normat më të larta fillojnë të hanë inflacionin. Kina është një arsye tjetër për të qenë optimist. Megjithëse tërheqja e kufizimeve të brendshme të Covid-19 ngadalësoi ekonominë në dhjetor, pasi njerëzit u fshehën nga virusi, braktisja e “zero-kovid” përfundimisht do të rrisë kërkesën për mallra dhe shërbime në nivel global. Sinoptikanët gjithashtu presin që moti i ngrohtë në pjesën më të madhe të Evropës të vazhdojë.
Rasti pesimist, megjithatë, mbetet i fortë. Bankat qendrore kanë një rrugë të gjatë për të bërë përpara se të sigurohen se inflacioni është nën kontroll, veçanërisht me rihapjen e Kinës duke rritur çmimet e mallrave. Për më tepër, një ekonomi në majë të recesionit është e paparashikueshme. Sapo njerëzit fillojnë të humbasin punën e tyre dhe të shkurtojnë shpenzimet, parashikimi i thellësive të një rënieje bëhet i pamundur. Dhe një mësim vendimtar nga vitet e fundit është se nëse diçka mund të shkojë keq, shpesh ndodh. Por është mirë të kesh një fije shprese njësoj.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “The Economist“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
BBC/ “Ekonomia do të vuajë për vite me radhë”
“Bota do vazhdojë të vuaj nëse japim zgjidhje afatshkurtër”
Bota ka nevojë për një “të rritur” në krye!
