Dikur të rralla, krizat financiare që kërkojnë shpëtime dramatike po bëhen normale së fundi. Secila nga katër administratat e fundit të SHBA-së është përballur me një krizë ekonomike mjaft serioze për të garantuar ndërhyrjen e qeverisë. Kriza aktuale bankare vjen vetëm tre vjet pasi pandemia Covid-19 shkaktoi ndërprerje të zinxhirit të furnizimit global, i cili vetë erdhi pak më shumë se një dekadë pas krizës financiare të 2008-ës. Fatkeqësisht, energjia është një nga sektorët që historikisht është goditur më shumë sa herë që ekonomia është në gjendje të keqe. Rënia ekonomike, përfshirë recesionet, priren të kenë një ndikim të theksuar negativ në sektorin e naftës dhe gazit, duke çuar në rënie të madhe të çmimeve të naftës dhe gazit, si dhe në tkurrje të kredisë. Rënia e çmimeve të naftës dhe gazit nënkupton të ardhura më të ulëta për kompanitë e naftës dhe gazit dhe kushte të shtrënguara kreditimi që rezultojnë në shumë eksplorues dhe prodhues që paguajnë norma më të larta interesi kur rrisin kapitalin, duke ulur kështu të ardhurat edhe më shumë.
Ndërsa veprimet e shpejta të qeverisë amerikane duket se kanë stabilizuar sektorin bankar, disa ekspertë po paralajmërojnë se ne nuk jemi ende jashtë pyllit.
Ish-shefi i PIMCO-s, Mohamed El-Erian ka kritikuar veprimin e vonuar të Rezervës Federale për të kontrolluar inflacionin dhe thotë se opsioni “më pak i keq” i bankës qendrore është ndalimi i menjëhershëm i rritjes së normës së interesit, “shkalla e infektimit ekonomik që rezultoi nga kjo normë interesi e keqtrajtuar, cikli do të jetë i rëndësishëm sepse këtu ka dy shtytës të ndryshëm. Njëra është që vetë bankat bëhen më konservatore dhe dy është që bankat presin që rregulloret të bëhen më të forta. Rregullatorët dhe mbikëqyrësit kanë qenë në siklet dhe përgjigja ka qenë gjithmonë më e rreptë në rregullore edhe pse ky është një dështim i mbikëqyrjes më shumë se një dështim i rregullores”, tha El-Erian për CNBC.
Le të shqyrtojmë se si tregjet e energjisë kanë reaguar ndaj krizave të kaluara ekonomike dhe financiare.
Depresioni i Madh i vitit 1930
Hapja e fushave gjigante të naftës në Shtetet e Bashkuara në vitet që po shkonin në Depresionin e Madh të 1930 çoi në një tepricë të madhe dhe çoi çmimet në rënie në vetëm 13 cent për fuçi (~5.40 dollarë sot të rregulluara për inflacionin).
Në tetor 1929, rezervat tregtare të naftës së papërpunuar të SHBA-së arritën në 545 milionë fuçi, falë zbulimit të disa fushave masive të naftës në Oklahoma, Teksas, në pjesën tjetër të Jugperëndimit dhe Kalifornisë. Në atë kohë, kjo ishte e barabartë me 214 ditë prodhim; për disa këndvështrime, rezervat e naftës së papërpunuar të SHBA ishin 845.27 milion për javën që përfundon më 24 mars, ekuivalente me ~42 ditë prodhimi.
Shpërthimi i parë doli në internet në vitin 1926 në fushën Seminole të Oklahomas, duke prodhuar 136 milionë fuçi në vit, ose 10% të të gjithë prodhimit të naftës në SHBA. Një përmbytje zbulimesh të reja në Oklahoma City, fusha e Yates (Teksasit Perëndimor), Van (Teksasi Lindor), Signal Hill në Kaliforni dhe fusha super-gjigante e naftës në Long Beach brenda Los Anxhelosit të Madh i dhanë fund shpejt frikës së pikut të naftës që mbizotëronte në fillimi i viteve 1920.
Deri në verën e vitit 1931, vetëm fusha e Teksasit Lindor pomponte 900,000 fuçi në ditë nga rreth 1200 puse, nga pothuajse zero vetëm disa muaj më parë. Fatkeqësisht, shumë naftë përmbyti tregjet dhe, e shoqëruar me kërkesën e ulët gjatë depresionit, shkaktoi një rënie dramatike të çmimit të naftës, me çmimet që ranë nga 1,88 dollarë për fuçi në 1926 në 1,19 dollarë në 1930 dhe përfundimisht 13 cent për fuçi në grahmat e depresionit. në korrik 1931.
Goditja e naftës e viteve 1973/74
Goditja e naftës e viteve 1973/74 konsiderohet si një nga krizat më të rëndësishme të naftës pasi një embargo e naftës nga prodhuesit arabë kundër SHBA-së thelloi krizën financiare të fillimit të viteve 1970. Në këtë rast, ishin çmimet e larta të naftës që në fakt shkaktuan një krizë të rëndë ekonomike.
Më 19 tetor 1973, Organizata e Vendeve Arabe Eksportuese të Naftës (OAPEC) vendosi një embargo nafte ndaj Shteteve të Bashkuara në përgjigje të kërkesës së Presidentit Nixon drejtuar Kongresit për të vënë në dispozicion 2.2 miliardë dollarë ndihmë urgjente për Izraelin për Luftën e Yom Kipurit. Si pasojë, vendet e OAPEC ndaluan të gjitha eksportet e naftës në SHBA dhe filluan shkurtimet e prodhimit që ulën furnizimin global të naftës. Këto shkurtime pothuajse çuan në një krizë të ofertës dhe katërfishuan çmimin e naftës në 11.65 dollarë për fuçi në janar 1974 nga 2.90 dollarë për fuçi përpara embargos. Embargoja u hoq përfundimisht në mars 1974 mes mosmarrëveshjeve brenda anëtarëve të OAPEC-ut lidhur me sa kohë do të zgjaste.
Siç vërejti kryetari i atëhershëm i Fed-it, Arthur Burns, embargoja dhe manipulimi i çmimeve të naftës kishte ardhur në kohën më të papërshtatshme për Shtetet e Bashkuara. Nga mesi i vitit 1973, çmimet e mallrave industriale tashmë po rriteshin me më shumë se 10% p.a. Impiantet industriale funksiononin pothuajse me kapacitet të plotë, duke çuar në mungesa të thella të materialeve industriale. Ndërkohë, industrisë së naftës në SHBA i mungonte kapaciteti i tepërt i prodhimit, duke çuar në deficite të mëdha të naftës dhe mungesa të karburantit kudo.
Për t’i bërë gjërat edhe më keq, OPEC po fitonte pjesë të konsiderueshme të tregut ndërsa burimet jo-OPEC ishin në rënie të thellë. Kjo i lejoi OPEC-ut të ushtronte shumë më tepër fuqi dhe ndikim mbi mekanizmin e përcaktimit të çmimeve në tregjet globale të naftës. Pas zhvlerësimit të dollarit, vendet e OPEC-ut iu drejtuan çmimit të naftës së tyre në terma të arit dhe jo në USD, duke çuar në një rritje të egër të arit nga 35 dollarë për ons në 455 dollarë për ons deri në fund të viteve 1970.
Në fund të fundit, kriza e naftës e vitit 1973 dhe inflacioni shoqërues shkaktuan një recesion në formë U-je të karakterizuar nga një periudhë e zgjatur e rritjes së dobët dhe tkurrje ekonomike.
Kriza e çmimit të naftës 1998–99
Kriza e çmimit të naftës e viteve 1998/99 ishte ekstremi i kundërt i asaj që ishin mësuar amerikanët që kishin përjetuar rritjet e çmimeve të naftës gjatë viteve 1970, me krizën financiare aziatike që shkaktoi një rënie dramatike të çmimeve.
Rënia e bahtit Thai në verën e vitit 1997 shënoi fillimin e rënies së çmimit të naftës dhe çoi në rënien e tregjeve të aksioneve me 60%. Rrjedhimisht, kërkesa për naftë në Azi, një shtyllë e kërkesës globale, u tërhoq ndjeshëm me rënien e kërkesës edhe në pjesë të tjera të botës. Për t’i përkeqësuar gjërat, prodhimi i OPEC-ut vazhdoi i papenguar në një kohë kur nafta irakiane ishte kthyer në tregjet globale për herë të parë që nga Lufta e Gjirit. Në të vërtetë, Iraku gati katërfishoi prodhimin nga 600 mijë fuçi në ditë në 1996 në 2.3 mb/d në 1998.
Ashtu si çmimet e naftës filluan të bien Në nëntor 1997, ministrat e OPEC-ut ranë dakord të rrisin kuotën e tyre të prodhimit me 2 milionë fuçi në ditë me supozimin e gabuar se kërkesa globale do të vazhdonte të përshpejtohej në të njëjtin ritëm që kishte në disa vite para 1997 në kulmi i mrekullisë ekonomike aziatike. Nuk kaloi shumë kohë para se OPEC-u e kuptoi se e kishte gabuar kohën e tij tmerrësisht të gabuar dhe uli kuotat e prodhimit disa herë në vitin 1998 në një përpjekje për të ndalur rënien e çmimit të naftës. Por disa anëtarë, më me zë të lartë Venezuela, nuk kishin dëshirë të humbnin pjesën e tregut dhe refuzuan të bashkëpunonin me prodhuesin swing, Arabinë Saudite. Nuk është për t’u habitur që çmimet ranë me 40% midis tetorit 1997 dhe marsit 1998 në 10 dollarë për fuçi, me disa nota që shkuan deri në 6 dollarë deri në fund të 1998 në mes të grindjeve të OPEC-ut.
Për shoferët amerikanë, përplasja e çmimit të naftës ishte Eden, dhe blerësit e makinave përqafuan automjetet sportive dhe kamionët mbi makinat më të vogla. Markat si Ford Expedition Lincoln Navigator papritmas nuk mund të përballonin kërkesën.
“Më e madhe mund të jetë ose jo më mirë, por prodhuesit e automjeteve po përpiqen të ndërtojnë gjigantët që do të blejnë amerikanët”, raportoi New York Times.
Kriza globale financiare e vitit 2008
Kriza financiare e viteve 2008-2009 konsiderohet si më e madhja që ka goditur globin deri më tani këtë shekull. Kriza filloi në tregun e pasurive të paluajtshme në vitin 2006 dhe u shënua nga një rritje e mprehtë e mospagimit të kredive hipotekore subprime. Ndonëse vala e parë e krizës u frenua, ajo kufizoi ndjeshëm aktivitetin ekonomik pasi përhapja e përhapjes në të gjithë ekonominë u përhap. Çmimet e mallrave u rritën ndjeshëm edhe pse tregu i banesave u shemb.
Kriza përfundimisht shkaktoi një valë deflacioni dhe likuidimi që uli vlerat e të gjitha aseteve, përfshirë naftën dhe gazin, më të ulëta. Çmimet e naftës ranë nga 133,88 dollarë për fuçi në qershor 2008 në 39,09 dollarë në shkurt 2009, ndërsa çmimet e gazit natyror ranë nga 12,69 dollarë për MMBtu në 4,52 dollarë gjatë periudhës kohore.
Fatmirësisht, kriza mori fund një vit më vonë falë stimulit agresiv të përdorur nga qeveritë që çuan në pritjet për rritje të inflacionit, i cili nga ana e tij shkaktoi një rritje të blerjes së mallrave si dhe një përmirësim të kushteve të kredisë.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “OilPrice.com“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Po prodhohet aq shumë naftë sa nuk ka ku të depozitohet”
“Nuk është krizë shëndetësore, por ekonomike”
“Nëse biznesi juaj është luftë, lufta është e mirë për biznesin”
