Në afërsisht 250 vjet që nga Revolucioni Industrial, popullsia e botës, ashtu si pasuria e saj, ka shpërthyer. Megjithatë, para fundit të këtij shekulli, numri i njerëzve në planet mund të zvogëlohej për herë të parë që nga Vdekja e Zezë. Shkaku kryesor nuk është rritja e vdekjeve, por rënia e lindjeve. Në pjesën më të madhe të botës, shkalla e fertilitetit, numri mesatar i lindjeve për grua, është në kolaps. Edhe pse trendi mund të jetë i njohur, shtrirja dhe pasojat e tij nuk janë. Edhe pse inteligjenca artificiale (ai) çon në optimizëm në rritje në disa qarqe, foshnja ‘qëndron e varur’ mbi të ardhmen e ekonomisë botërore.
Në vitin 2000, shkalla e fertilitetit në botë ishte 2.7 lindje për grua, lehtësisht mbi “normën e zëvendësimit” prej 2.1, në të cilën një popullsi është e qëndrueshme. Sot është 2.3 dhe bie. 15 vendet më të mëdha sipas PBB-së kanë të gjitha një normë lindshmërie nën normën e zëvendësimit. Kjo përfshin Amerikën dhe pjesën më të madhe të botës së pasur, por edhe Kinën dhe Indinë, asnjëra prej të cilave nuk është e pasur, por që së bashku përbëjnë më shumë se një të tretën e popullsisë globale.
Rezultati është se në pjesën më të madhe të botës trokitja e këmbëve të vogla po mbytet nga zhurma e shkopinjve. Shembujt kryesorë të vendeve të plakjes nuk janë më vetëm Japonia dhe Italia, por përfshijnë gjithashtu Brazilin, Meksikën dhe Tajlandën. Deri në vitin 2030, më shumë se gjysma e banorëve të Azisë Lindore dhe Juglindore do të jenë mbi 40 vjeç. Ndërsa të moshuarit vdesin dhe nuk zëvendësohen plotësisht, popullsia ka të ngjarë të tkurret. Jashtë Afrikës, popullsia e botës parashikohet të arrijë kulmin në vitet 2050 dhe ta përfundojë shekullin më të vogël se sot. Edhe në Afrikë, shkalla e lindshmërisë po bie me shpejtësi.
Çfarëdo që thonë disa ambientalistë, një popullsi në tkurrje krijon probleme. Bota nuk është pothuajse e plotë dhe vështirësitë ekonomike që vijnë nga pakësimi i të rinjve janë të shumta. E dukshme është se po bëhet më e vështirë të mbështeten pensionistët në botë. Njerëzit e pensionuar marrin rezultatin e të moshuarve në moshë pune, qoftë nëpërmjet shtetit, i cili vendos taksa për punëtorët për të paguar pensionet publike, ose duke arkëtuar kursime për të blerë mallra dhe shërbime ose sepse të afërmit ofrojnë kujdes pa pagesë. Por ndërsa bota e pasur aktualisht ka rreth tre njerëz midis 20 dhe 64 vjeç për të gjithë mbi 65 vjeç, deri në vitin 2050 do të ketë më pak se dy. Implikimet janë taksa më të larta, pensione të mëvonshme, kthime reale më të ulëta për kursimtarët dhe, ndoshta, kriza buxhetore të qeverisë.
Raporti i ulët i punëtorëve ndaj pensionistëve është vetëm një problem që rrjedh nga rënia e lindshmërisë. Siç e shpjegojmë këtë javë, të rinjtë kanë më shumë nga ajo që psikologët e quajnë “inteligjencë të lëngshme”, aftësinë për të menduar në mënyrë krijuese në mënyrë që të zgjidhin problemet në mënyra krejtësisht të reja.
Ky dinamizëm rinor plotëson njohuritë e akumuluara të punëtorëve më të vjetër. Ajo gjithashtu sjell ndryshim. Patentat e paraqitura nga shpikësit më të rinj kanë shumë më tepër gjasa të mbulojnë inovacione të reja. Vendet e vjetra – dhe, siç rezulton, të rinjtë e tyre – janë më pak iniciativë dhe më pak rehat për të marrë rreziqe. Elektoratet e moshuar osifikojnë gjithashtu politikën. Për shkak se të moshuarit përfitojnë më pak se të rinjtë kur ekonomitë rriten, ata janë treguar më pak të prirur për politika pro-rritjes, veçanërisht ndërtimin e shtëpive. Shkatërrimi kreativ ka të ngjarë të jetë më i rrallë në shoqëritë e plakura, duke shtypur rritjen e produktivitetit në mënyra që përbëjnë një mundësi të madhe të humbur.
Duke pasur parasysh të gjitha gjërat, është joshëse të vendosen normat e ulëta të lindshmërisë si një krizë për t’u zgjidhur. Megjithatë, shumë nga shkaqet e saj themelore janë në vetvete të mirëseardhura. Ndërsa njerëzit janë bërë më të pasur, ata kanë tendencë të kenë më pak fëmijë. Sot ata përballen me shkëmbime të ndryshme midis punës dhe familjes, dhe këto janë kryesisht më të mira. Konservatorët populistë që pretendojnë se lindshmëria e ulët është një shenjë e dështimit të shoqërisë dhe bëjnë thirrje për kthim në vlerat tradicionale të familjes, janë të gabuara. Më shumë zgjedhje është një gjë e mirë dhe askush nuk ua ka borxh të tjerëve të rrisë fëmijë.
Impulsi i liberalëve për të inkurajuar më shumë emigracion është më fisnik. Por edhe ai është një diagnozë e gabuar. Imigrimi në botën e pasur sot është në një rekord të lartë, duke ndihmuar vendet individuale të trajtojnë mungesën e punëtorëve. Por natyra globale e rënies së fertilitetit do të thotë se, nga mesi i shekullit, bota ka të ngjarë të përballet me mungesën e punëtorëve të rinj të arsimuar nëse diçka nuk ndryshon.
Çfarë mund të jetë kjo? Njerëzit shpesh u thonë anketuesve se duan më shumë fëmijë sesa kanë. Ky hendek midis aspiratës dhe realitetit mund të jetë pjesërisht për shkak se prindërit e mundshëm – të cilët, në fakt, subvencionojnë pensionistët e ardhshëm pa fëmijë – nuk mund të përballojnë të kenë më shumë fëmijë, ose për shkak të dështimeve të politikave të tjera, të tilla si mungesa e strehimit ose trajtimi i papërshtatshëm i fertilitetit. Megjithatë, edhe nëse këto janë fikse, zhvillimi ekonomik ka ende gjasa të çojë në një rënie të lindshmërisë nën normën e zëvendësimit. Politikat pro-familjes kanë një rekord zhgënjyes. Singapori ofron grante bujare, zbritje taksash dhe subvencione për kujdesin e fëmijëve – por ka një normë fertiliteti prej 1.0.
Çlirimi i potencialit të të varfërve të botës do të lehtësonte mungesën e punëtorëve të rinj të arsimuar pa më shumë lindje. Dy të tretat e fëmijëve kinezë jetojnë në fshat dhe ndjekin kryesisht shkolla të tmerrshme; i njëjti pjesë e 25-34-vjeçarëve në Indi nuk kanë përfunduar arsimin e mesëm të lartë. Grupi i të rinjve në Afrikë do të vazhdojë të rritet për dekada. Rritja e aftësive të tyre është e dëshirueshme në vetvete dhe gjithashtu mund të sjellë më shumë emigrantë të rinj si novatorë në ekonomitë e stanjuara. Megjithatë, zhvillimi inkurajues është i vështirë—dhe sa më shpejt që vendet të pasurohen, aq më shpejt plaken.
Prandaj, më në fund, bota do të duhet të mjaftohet me më pak të rinj – dhe ndoshta me një popullsi në tkurrje. Me këtë në mendje, përparimet e fundit në AI nuk mund të kishin ardhur në një kohë më të mirë. Një ekonomi e frytshme me AI mund ta ketë të lehtë të mbështesë një numër më të madh pensionistësh. Përfundimisht AI mund të jetë në gjendje të gjenerojë vetë ide, duke reduktuar nevojën për inteligjencë njerëzore. I kombinuar me robotikën, ai gjithashtu mund ta bëjë kujdesin për të moshuarit më pak punë intensive. Risi të tilla sigurisht që do të jenë në kërkesë të lartë.
Nëse teknologjia e lejon njerëzimin të kapërcejë ‘boshllëkun’ e foshnjës, ajo do t’i përshtatet modelit historik. Përparimet e papritura të produktivitetit nënkuptonin se bombat me sahat demografike, të tilla si uria masive e parashikuar nga Thomas Malthus në shekullin e 18-të, nuk mund të shpërthyen. Më pak bebe do të thotë më pak gjenialitet njerëzor. Por ky mund të jetë një problem që gjeniu njerëzor mund ta rregullojë.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “The Economist“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Bota po plaket/ Të moshuarit mund të rimarrin fuqinë punëtore
Çfarë do t’i ndodhë botës pas koronavirusit?!
