Në fund të Luftës së Dytë Botërore, Shtetet e Bashkuara përbënin më shumë se gjysmën e prodhimit ekonomik dhe rezervave të arit në botë. Mbretëria e Bashkuar ishte në fakt e falimentuar, me mbetjet e zonës së stërlinës të lidhura së bashku nga kontrollet e kapitalit dhe tregtisë. Pasi paundi britanik u bë i konvertueshëm në korrik 1947, për shkak të këmbënguljes së SHBA-së, ajo iu nënshtrua presionit dërrmues të shitjes. Dollari, i cili ishte i lidhur me arin në 35 dollarë për ons, u rrit nga pozicioni i privilegjuar i Amerikës brenda Fondit Monetar Ndërkombëtar të sapoformuar dhe u vendos shpejt si baza e tregtisë dhe financave globale.
Ndërkohë që SHBA sot zë vetëm 25% të prodhimit global, dollari mbetet i përfshirë në gati 90% të të gjitha transaksioneve të këmbimit valutor. Megjithë rolin e saj qendror në tregtinë dhe huamarrjen ndërkufitare, megjithatë, pesha e monedhës së gjelbër në rezervat valutore të bankës qendrore ka rënë nga 72% në 2000 në 59% sot. Duke pasur parasysh kritikat e ashpra të kohëve të fundit të politikës së monedhës amerikane nga zyrtarë në Kinë, Rusi, Brazil, Arabinë Saudite dhe gjetkë, mund të duket se sundimit të pakontestueshëm të dollarit po i vjen fundi, me pasoja të mëdha ekonomike globale.
E rëndësishmja, kërcënimi më i madh për dominimin e dollarit nuk vjen nga alternativat konkurruese, por nga vetë qeveria amerikane. Ngjarja e fundit mbi tavanin e borxhit federal, i cili kërcënoi të shkaktonte paqëndrueshmëri financiare globale, është një rast i tillë. Perspektiva e përsëritjes së pafund të një konflikti të tillë partizan të pamatur e shtyu Fitch Ratings të ulte vlerësimin e kreditit të vendit nga AAA në AA+, duke nënvizuar dyshimet nëse investitorët globalë mund të vazhdojnë t’i besojnë “besimit dhe kreditimit të plotë të qeverisë së SHBA”.
Por një kërcënim edhe më i menjëhershëm për dominimin e monedhës së gjelbër është armatimi i tij në rritje. Ndërsa sanksionet e udhëhequra nga SHBA kanë qenë kryesisht joefektive në ndryshimin e sjelljes së regjimeve autokratike në Korenë e Veriut, Iran dhe Rusi, ato kanë shkaktuar dhimbje të konsiderueshme ekonomike. Dhe ashtu si mbipërdorimi i antibiotikëve nxit rezistencën antimikrobike, përdorimi i tepërt i sanksioneve i shtyn vendet e synuara, si dhe objektivat e mundshëm, të reduktojnë angazhimin e tyre me sistemin financiar të SHBA. Edhe pse kjo shmangie është e kushtueshme, kostot janë të parëndësishme në krahasim me ato të, për shembull, ngrirjes apo kapjes së rezervave të bankës qendrore. Komentatorë të shquar amerikanë kanë mbrojtur konfiskime të tilla në rastin e Rusisë, në mënyrë që të kompensojnë Ukrainën për kostot e tmerrshme të pushtimit rus.
Por nëse dollari humbet vendin e tij të privilegjuar, çfarë mund ta zëvendësojë atë? Aktualisht, euro, e cila përbën 20% të rezervave globale të bankës qendrore, është e vetmja monedhë që realisht mund të shërbejë si zëvendësues. Apeli i tij, megjithatë, minohet nga fragmentimi i tregjeve kombëtare të borxhit sovran të Evropës, si dhe dyshimet e vazhdueshme rreth qëndrueshmërisë afatgjatë të Bashkimit Evropian në vazhdën e largimit të MB. Renminbi kinez, i cili përbën më pak se 3% të rezervave globale, nuk është një kërcënim serioz për hegjemoninë e dollarit. Duke pasur parasysh mbrojtjen ligjore të përkeqësuar të Kinës, kontrollet e rrepta të kapitalit dhe tregjet relativisht të pazhvilluara të obligacioneve – nga të cilat investitorët e huaj tërhoqën një rekord prej 91 miliardë dollarësh në vitin 2022 – renminbi është ende larg nga një rezervë e besueshme e vlerës. Ndërkombëtarizimi i monedhës ngeci një dekadë më parë kur flukset hyrëse të kapitalit të nxitura nga pritshmëritë e vlerësimit të përhershëm morën fund.
Pra, ndërsa mbizotërimi i vazhdueshëm i dollarit nuk duhet të merret si i mirëqenë, aktualisht nuk ka asnjë alternativë të vetme praktike. Në vend të kësaj, shumë komentatorë kanë vënë në dukje shfaqjen e mundshme të një bote “me shumë valuta” në të cilën dollari luan një rol shumë të zvogëluar. Megjithatë, një botë e tillë nuk është në përputhje me sistemin tregtar shumëpalësh siç e njohim ne.
Për të qenë të sigurt, vendet mund të anashkalojnë dollarin përmes tregtisë së shkëmbimit, duke përdorur mallra të tilla si ari ose nafta. Iraku, për shembull, shkëmben naftën me Iranin në këmbim të gazit natyror. Por qeveritë nuk do të grumbullojnë monedha për të cilat ata dhe qytetarët e tyre nuk kanë përdorim praktik. Kështu, zbehja e dominimit të monedhës së gjelbër mund të shënojë rënien e një strukture shumë efikase të tregtisë globale, në të cilën fluksi i mallrave dhe shërbimeve përcaktohet nga kostoja dhe cilësia. Në vend të kësaj, kjo rrjedhë do të reflektonte nëse kërkohet pak a shumë një monedhë e huaj e caktuar në një vend eksportues.
Sapo vendet të braktisin praktikën e grumbullimit të valutës përmes tepricave të llogarisë korrente, ato janë të detyruara të zbatojnë kufizime tregtare dhe masa të tjera shtrembëruese për të ruajtur ekuilibrat e sheshtë dypalësh tregtarë. Kjo është arsyeja pse dollari, megjithë të metat e tij si një monedhë rezervë globale, mbetet pjesë përbërëse e sistemit tregtar shumëpalësh të ndërtuar sipas Marrëveshjes së Përgjithshme mbi Tarifat dhe Tregtinë e vitit 1947 dhe pasardhësin e saj, Organizatën Botërore të Tregtisë. Megjithëse ky regjim kritikohet shpesh në SHBA për ndihmën e Kinës për t’u ngritur përmes mjeteve merkantiliste, ai ka luajtur një rol kritik në nxitjen e inovacionit global, uljen e kostove dhe nxjerrjen e qindra miliona njerëzve nga varfëria.
Megjithëse SHBA-ja mund dhe duhet të bëjë më shumë, përmes arsimimit dhe trajnimit më të mirë për punë, dhe rrjeteve më të forta të sigurisë sociale, për të mbështetur qytetarët e saj të lënë pas nga globalizimi, ajo duhet gjithashtu të sigurojë që monedha e saj të mbetet mjaft e besueshme për të vazhduar mbështetjen e tregtisë botërore. Kjo do të thotë t’i jepet fund kufizimeve periodike partiake dhe të ushtrosh maturi dhe përmbajtje më të madhe në përdorimin e sanksioneve financiare të njëanshme.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Project Syndicate“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
A është ekonomia botërore në recesion?
A mundet euro të vazhdojë tubimin e saj ndaj dollarit?
A është Kina tekonomia më dominuese në botë?
