Në Perspektivën e fundit Ekonomike Botërore, Fondi Monetar Ndërkombëtar raportoi se një pjesë në rritje e vendeve – 56% e vendeve me të ardhura të ulëta dhe 25% e tregjeve në zhvillim – janë “në ose në nivele të larta të shqetësimit të borxhit”. Ndërsa disa nga këto vende po punojnë tashmë në programe reformash që do t’i bëjnë ato të pranueshme për financimin e FMN-së dhe do të ofrojnë perspektiva të mira për rritje ekonomike, shumë prej tyre nuk janë. Një krizë borxhi në botën në zhvillim po afrohet.
Nivelet jashtëzakonisht të larta të borxhit zakonisht paraprihen nga një periudhë gjatë së cilës kreditorët kalojnë pretendimet ose japin kredi të reja, me norma interesi gjithnjë e më të larta. Nuk ka asnjë mënyrë të thjeshtë për të përcaktuar se kur ky borxh bëhet i paqëndrueshëm. Analistët shpesh përdorin raportin e borxhit ndaj PBB-së, por normat e interesit bëjnë një ndryshim këtu. Vendet me të ardhura të ulëta që përballen me norma interesi koncesionare mund të kenë raporte më të ulëta se ekonomitë e tregjeve në zhvillim, për të cilat normat e interesit janë më të larta. Struktura e maturimit të borxhit gjithashtu ka rëndësi: nëse pjesa më e madhe e tij do të paguhet së shpejti, rikthimet (ose rinovimet) e kërkuara do të jenë shumë më të mëdha se sa për borxhet me maturim më të gjatë.
Huamarrja nga vendet e varfra është e garantuar nëse kreditë financojnë aktivitete që do të sjellin një normë të lartë kthimi për huamarrësin, burimet e veta të të cilit tashmë financojnë aktivitete të vlefshme. Në një skenar të tillë, shërbimi i borxhit mund të jetë i vetëfinancuar (duke përjashtuar goditjet e paparashikuara). Problemi është se, në shumë vende, huamarrja sovrane ka qenë kryesisht për të financuar shpenzime me norma të ulëta ose negative të kthimit, të tilla si stadiumet sportive ose fletëparaqitjet parazgjedhore.
Shpenzime të tilla – së bashku me borxhet e mëdha dhe deficitet fiskale – mund t’i bëjnë huadhënësit të kujdesshëm, duke i lënë vendet të luftojnë për të marrë hua, veçanërisht në kohën e rritjes së normave të interesit. Kur kreditorët fillojnë të refuzojnë të kalojnë borxhin e papaguar, ose kur norma e interesit që do të ngarkohej për borxhin e ri ose të rikthyer është e ndaluar, shpërthen një krizë borxhi.
Për shumë njerëz, zgjidhja e shqetësimit të borxhit të vendeve në zhvillim duket e qartë: ofroni lehtësim borxhi për vendet që kanë nevojë për të, në mënyrë që pagesat e shërbimit të borxhit të mund të rialokohen drejt shpenzimeve për shërbimet sociale, si shëndetësia dhe arsimi. Por përvoja tregon se një rishpërndarje e tillë nuk është gjithmonë e garantuar. Kur borxhi i vendeve më të varfra të botës u fal nën Iniciativën e Vendeve të Varfra me borxhe të rënda FMN-Banka Botërore, e nisur në vitin 1996, reformat adekuate ekonomike nuk pasuan. Shumë nga këto vende janë sërish borxhlinj të lartë.
Lehtësimi i borxhit është sigurisht i nevojshëm. Por t’u japësh hua, qoftë edhe me kushte të buta, qeverive që nuk mund ose nuk do të ndjekin politika ekonomike të shëndosha, realiste dhe miqësore ndaj biznesit, do të thotë thjesht të rrisësh detyrimet e tyre të ardhshme për shërbimin e borxhit. Kjo është arsyeja pse lehtësimi i borxhit duhet të kushtëzohet me reforma të tilla.
Kjo nuk është një ide e re. Nga mesi i shekullit të njëzetë, kur kreditorët sovranë formuan grupimin informal të Klubit të Parisit për të gjetur zgjidhje për vështirësitë e vendeve të shërbimit të borxhit, ata u mbështetën te FMN-ja për të vlerësuar perspektivat ekonomike të debitorëve dhe për të përcaktuar rregullimet e politikave të nevojshme për të përmirësuar performancën ekonomike. Kreditorët e kuptuan se, pa reforma, borxhi thjesht do të grumbullohej përsëri derisa të shpërthente një krizë tjetër.
Por disa qeveri marrin aq shumë hua sa që asnjë rregullim i arsyeshëm i politikave nuk do të mjaftonte për t’u mundësuar atyre të përmbushin detyrimet e tyre për shërbimin e borxhit pa vendosur një “prerje flokësh” ndaj kreditorëve. Në raste të tilla, anëtarët e Klubit të Parisit mund të lejojnë riprogramimin e shërbimit të borxhit, duke ulur kështu vlerën aktuale neto të borxhit në një nivel të qëndrueshëm.
Pasi të arrihet një marrëveshje e tillë, një kredi e FMN-së i mundëson vendit të rifillojë importet ndërkohë që reformat ekonomike hyjnë në fuqi, duke çuar në rritje më të lartë. Natyrisht, shumica e kreditorëve të sektorit privat gjithashtu duhet të bien dakord për çdo ristrukturim; përndryshe, vendi do të lihej të shërbente borxhet ndaj rezervave, duke reduktuar shumën e disponueshme për ata që bien dakord për ristrukturim.
Në vitet 1990, u zbatuan ndryshime që përshpejtuan zgjidhjen e problemeve të borxhit, megjithëse vonesat ishin të shpeshta dhe, për vendet debitore, të kushtueshme. Por nga fundi i shekullit të njëzetë, qeveritë po merrnin gjithnjë e më shumë hua nga burime private. Në vitin 2010, ekonomitë me të ardhura të ulëta dhe të mesme i detyroheshin kreditorëve privatë 46% të borxhit të tyre të jashtëm publik afatgjatë dhe të garantuar publikisht. Deri në vitin 2021, kjo përqindje ishte rritur në 61%.
Megjithëse pjesa e borxhit të Klubit të Parisit ra, procedurat e tij vazhduan. Kur Turqia u përball me vështirësitë e shërbimit të borxhit në vitin 2002, ajo ndërmori reforma politike dhe mori një hua nga FMN, duke rikthyer shpejt rritjen e shpejtë të PBB-së. Në të njëjtën kohë, Argjentina u bë e paaftë për të përmbushur detyrimet e saj, kështu që borxhi i saj duhej të ristrukturohej.
Sot, ekziston një tjetër kreditor i madh sovran në bllok – Kina – dhe ajo ka refuzuar të bashkohet me Klubin e Parisit. Kreditorët e tjerë natyrshëm hezitojnë të marrin pjesë në ristrukturimin e borxhit nëse Kina nuk e bën këtë, në mënyrë që ata të përfundojnë duke financuar efektivisht pagesat e plota të shërbimit të borxhit ndaj Kinës. Tashmë, Sri Lanka dhe Zambia janë përballur me vonesa të gjata në marrjen e lehtësimit të borxhit, sepse kreditorët e tyre kinezë refuzojnë të pajtohen me kushtet e ristrukturimit të borxhit të rënë dakord në Klubin e Parisit, edhe pse FMN-ja kishte mbështetur programet e lidhura të reformës ekonomike.
Për fat të mirë, situata financiare e asnjërit vend nuk tërheq lajmet kryesore dhe kreditorët nuk tërhoqën huadhënien nga të tjerët. Por disa vende – duke përfshirë Egjiptin, Libanin, Pakistanin, Turqinë dhe shumë ekonomi më të vogla – raportojnë raporte të larta borxhi ndaj eksporteve dhe shërbime borxhi ndaj PBB-së. Në Liban, borxhi i jashtëm arriti në 603% të eksporteve dhe 381% të të ardhurave kombëtare bruto në vitin 2021.
Nëse disa nga tregjet më të mëdha në zhvillim dhe vendet me të ardhura të ulëta përballen njëkohësisht me rritjen e normave të interesit dhe një ngurrim në rritje nga kreditorët për të shlyer borxhet e tyre, një krizë globale borxhi ka të ngjarë të shpërthejë. Për të shmangur këtë skenar, bota ka nevojë për një marrëveshje ndërkombëtare që përcakton procedurat për mbështetjen e sovranëve të dëmtuar nga borxhi, duke i mundësuar kështu FMN-së të japë kredi më shpejt. Dhe të gjithë kreditorët duhet t’i përmbahen asaj.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Project Syndicate“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Ka ardhur koha të mendojmë për plane afatgjata!
Pasojat ekonomike të ‘veprimit të madh’
Fatura që do paguajë bota për të shpëtuar ekonominë
